Groot Nederland. Jaargang 9

(1911)– [tijdschrift] Groot Nederland– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd



[pagina 62]
Feest door Albertine de Haas. In het gore licht zooals dat langs de matglazene ramen - blinde oogen gelijk - in de groote zetzaal binnenvloeide, stonden ze weeraan als alle dag te werken. Hetzelfde van iedren dag, de eigene wereld, omknepen door de vier lange wanden, die vier muren, eens wit, doch grauwgrijs geworden, als vuil getreden sneeuw, als vuile dichte regenlucht. Jonkers, de bleeke Jonkers, tusschen door het nerveuse grijpen van zijn blanke zenuwhanden, die naar de lettervakjes tastten, deed zijn oogen oploeren telkens, schichtig en snel, iedere maal naar een anderen hoek van de groote zaal.... ...zouden ze nu nòg niet rondgaan met de lijst....? Het zweet perelde den bleeken man weer ineens op de dunbeenige, waswitte neus en onder de vale gelaatskleur van den lood-aangetaste gleed een vluchtig rose en wit verschieten.... En de argwanende vraag van zijn vrouw, zóó vaak vernomen, hoorde hij, als nu nieuw uit hèm oprijzen ‘zou-den ze jou feest dan weer vergeten....?’ Hij trilde op zijn knieën. .... God.... God.... die zenuwen.... die zenuwen.... Dat duurde nu al veertien daag, die angst dat ze zijn jubileum.... zijn jubileum.... .... vijf-en-twintig jaren toch.... zoo goed als een ander....; en overslaan.... bij zijn weten nog maar éenmaal gebeurd.... nog maar éenmaal een jubileum niet gevierd.... het jubileum van van der Veer.... dien ergen sociaal.... die allang op éen been had gestaan in de zaak....
[pagina 63]
.... dat jubileum overgeslagen en kort erna 't ontslàg.... Maar anders.... neen.... neen....; wèl eens gemompel van afschaffen.... dat 't te druk liep met al de jubilarissen.... telkens een dubbeltje, een kwartje.... Zou dan nou misschien de patroon een stokje ervoor hebben gestoken, net vóór zijn feest....? De bleeke Jonkers zuchtte genepen in het even sluiten der oogen. Mismoedig heropende hij ze dan: een zwaren en loomen blik waarin hij de gansche zaal vatte, in de bekwame omgrijping op bekend terrein.... .... neen hij zag nog niets.... kon niets bespeuren van een lijst.... En in zijn dompe mismoediging dook tartend een herinnering, welke, tevoren gehaald door zijn teleurstelling, diep in zijn leven weggescholen, doch nog altijd knagend was: de herinnering aan zijn eerste jaren hier, hoe hij huilen ging bij elk boos woord dat men hem er tusschen nam, haast iedren dag: de speelbal, het mikpunt van al de anderen: hem juist.... hèm.... en onder deze gevoelens mengde zich de stem van zijn vrouw die orakelde 't heele getrouwde leven door dezelfde zet:.... ‘ze zouden jou wijs kunnen maken dat een koe vijf pooten hèt.’ .... En nu het afschaffen van de jubileums ook met hèm? Net weer hèm als den éersten genomen.... Omdat ze wel wisten dat er niets sociaals aan hem was.... .... dat er van hem nooit een groote mond zou komen. God.... God.... met zijn mouw veegde hij het vocht van zijn voorhoofd af, dat telkens weer opnieuw uit hem opperelde en vliegensvlug gingen zijn handen in wedijver met het dieper boren zijner verongelijkte gedachten. En zoo stond hij dan daar weer een tijdje, een van de velen: een bleeke zetter die daar stond te werken: een lichaam niets nut, waaraan de twee vliegensvlugge behekste handen die rond zich grepen.... Stemmen krielden dooreen in de groote zaal, geluiden botsten rondom van stooten en vallen, van voeten die schuifelden, geluiden die rondzwierven en die elkaar vonden en groeiden tot een dichten nevel, even grauw en mat en onzeker als het licht in de gore ramen. Er was niets stelligs in het gansche lokaal dan de vele hevig doende handen die stoven over de letterbakken als dolzinnig uitschietende spoelen over een reusachtig weefgetouw.
[pagina 64]
En in Jonkers, was het denken als een loome logge stroom, die zich taai voortzette onder de afleiding van het telkens aandachtroepende werk.... Vijf-en-twintig jaar.... het leven was aan die jaren voorbij geschoven. Elken dag eender en toch weer anders.... Er werd er een ziek die niet genas.... een ander vertrok, en weer een ander, een nieuw gezicht, nam zijn plaatsje in. Het was éen lange werkdag, al die jaren die terug lagen, waarvan het eene, het andere geleek, waarin alleen de gebeurtenissen van 't huwelijksleven lagen verschraald tot datums, tot feitelijkheid die hem geen ontroering meer kon doen voelen.... Doch het leek hem de laatste weken, alsof al die jaren hun doel vonden in de gebeurtenis die hem te wachten stond.... Nu. .... Vijf-en-twintig jaren; hij ook, vijf-en-twintig jaren in de zaak....! In zijn gevoelen werd er een dikke streep gezet, ergens waar men de rekening van zijn leven vasthield....; daarnà scheen het een nieuw leven, herbegonnen. Doch eigenlijk rekenden zijn gedachten niet zeer, met wat er zou komen àchter dien datum, dien gevreesden en gehoopten, dien beangstigenden Januaridag; er klom beurtelings een vreugdige angst in hem op of er kwam als een bedwelming over hem een wijd gevoel van plechtigheid die beklemde.... .... Had zijn vrouw hem maar niet bang gemaakt met haar zeggen dat ze hem vergeten zouden.... Hij raakte er 's avonds niet van in slaap als zij mak'lijk en breed-uit te slaapkreunen lag naast hem.... Onverzettelijk redeneeren kon ze er over, tegen vreemden zelfs, hèm stokte de spraak. De geweldigheid van zoo'n jubileum neep hem de keel dicht, bond hem een pak op de borst.... Vergat men hem niet, was het feèst, dan nog joeg er een angst door zijn bloed daar hij het spiegelbeeld van zich zelf zag staan.... de schuwe, voor 't front gedreven: vóór de makkers waarvan éen hem toesprak. Doch 't ergste toch, als een tandpijn die een pijnlijke scheut afzond: 't vergeten worden.... .... Jonkers keek weer op, ter sluiks, met sluwe als boosloerenden oogblik, toen vrijer, liet hij zijn kijkers gaan in de
[pagina 65]
heele beweeglijkheid rond hem om erin te speuren wat hij zocht. Hij neep zijn oogen samen en een siddering rilde zijn lichaam door.... zijn witte handen waarop de blauwe aadren als koorden lagen, stokten.... ‘O, Jezus,’ murmelde hij. Daar ginder, verdoken, hanteerden ze de lijst, hielden hem, nu hij keek, neerwaarts. De corrector van Buren vooraf, dezen keer volgde Broers met de lijst. .... net als toen hij rond was gegaan dien eenen keer - met z'n tweeën.... van Buren voorop die de lui bepraatte.... de onwilligen aanspoorde en de ander die dan de lijst onder hun neus hield, 't potloodje dat zweepte aan een touwtje, in de handen duwde, als ijzer dat snel diende gesmeed. Jonkers zuchtte en de opperste persing van zijn doorstane angst vluchtte in dien zucht weg en in éenen langen ademtocht die zijn mond uitsuisde viel er een woord:.... Goddank. Hij zei het woord hoorbaar en het klonk neer op zijn zetsel........ ja, als van Buren er zijn schouders onder zette. Er kwam de tóegeeflijkheid van een lach op Jonkers gezicht........ hij hoorde in zich van Buren's stem zooals die, de eene maal dat hij zelf meeging, te keer had gegaan tegen den langen Jansen, wiens zwager jubileerde.... ‘dat's een verdories klamme uitwaseming van jou vrindschap.... een heel dubbeltje.... een heel dubbeltje, mannen!’ Die woorden waren Jonkers in 't hoofd blijven hangen, de altijd komieke woorden van den corrector.... Hij loerde weer op, mijmerde met een blik vol werkzaam instinct daarover; dan terug, vol schaamte in 't werk gedreven. Want in dien greep van zijn oogen had hij alles gezien, de gezichten van de lui daarginds; de gezichten die nijdig zeiden:.... ‘alweer spie?’.... die mekaar narekenden naar de verhouding van 't weekloon.... en de handen die ten slotte een onwillig krabbeltje zetten op de lijst. Al de ervaringen, dien eenen keer opgedaan, de heele bedelpartij om het cadeau bij elkaar te krijgen kwam in zijn gedachten. En den heelen middag volgde hij ze in een gemengd gevoel van tegenzin en van sympathie. Broers met zijn zware gang, de gang van zetters alsof 't lood hen in de beenen zit en de huppelende
[pagina 66]
corrector tusschen door al die loome lijven, direct te onderkennen. Ondertusschen leek het niet te vlotten met de lijst. Hij was ook geen voorman, hij was een stille; die zijn niet getapt. 't Was tegen tienen op den feestochtend, dat Jonkers naar de drukkerij ging. Om die vreemde gewaarwording van gewichtigheid doch die hem tegelijkertijd zich zoo onveilig deed gevoelen: een schaamte om zijn belangrijkheid, liep hij dicht langs de huizen - sluike figuur in de zwarte feestjas. Het was fijn koud; de lucht hing ijl en bleek en zonder meeleven, boven de stad die verlangde naar de zon. Zijn passen klonken hardop in de stille straten, doch hij trachtte ze te dempen, tot stilheid te manen. Alle geluid werd gesplitst door de kou. Een meid klopte een kleedje en 't klonk ovèr de gracht met stooten gelijk een echo. Een ijzerkar kwam aangerommeld en 't was het gegrom van een onweer; een blaffende hond, een gillend kind - hij moest het nu alles opmerken in de wijde tijdruimte welke hij om langzaam dezen keer te kunnen loopen, zich gegeven had en al die geluiden welke hij voorbij ging, deden hem sidderen in de gevoelige spanning van zijn zenuwen. Het daverde in hem, het trilde in hem bij vlagen; dan weer zonk er een weldoend gevoel in zijn lichaam, een zinnelijk geneugt van zijn feestend gemoed. Al wat hem wachtte, de toespraak van den patroon, de toespraak van den kameraad; ze waren al honderd keeren in zijn verbeelding geschied in dezen korten ochtend en ontelbre keeren was door hem heen geschokt de beklemmende stoutmoedigheid van zijn naar voren treden wanneer hij met een paar woorden - zooals dat past - bedanken zou met steeds dezelfde woorden welke hij iedren keer vol hartelijkheid in zich voelde borrelen, waarbij hij dan telkens een glimlachje niet bedwingen kon.... Doch nu in 't dichter naderen van 't gebouw week ook dat. En was er niets dan een dompe benauwing als iemand voelt vlak voor een operatie. Het stikte in zijn keel, er kroop een onrust in zijn lichaam op
[pagina 67]
en neer als een knagend beest dat hem van binnen wegvrat. Hij stapte de stoep op - stond een oogenblik later in 't spreekkamertje wachtend. Er hing een oud portret van de koningin, een kinderportret met loshangend haar en een sjerp om het middel. Daaraan haakte zich zijn blik vast. Hij bekeek het portret niet, alleen zag hij vaste lijnen, stellige lijnen die zich prentten in zijn geest, waarin niets zekers was, alles wegdreef, wegvlotte in golven van angst. En plots drong een heimwee in hem naar de gewoonheid der druilige dagen, naar al het dagelijksche gedoe rondom hem op de zetterij en een schrijning van verlatenheid en verlangen naar zijn bok, zijn letterkast, gelijk hem, als kind op school, een dringende begeerte naar zijn moeder plots bekruipen kon. En zóó moe voelde zijn lichaam, een zware last van ongewoonheid, daar hij mee wachtend stond in 't spreekkamertje, zijn pet, stil in de twee handen saam, neer. Zijn aangezicht waaraan het kleurloos baardje als slordig onkruid zat gegroeid, had hij wat opgeheven in spits en pijnlijk toeluisteren naar 't geluid, daar buiten de deur, in de gang. Als een aangeschoten wild rees hij recht.... .... de stem van den patroon.... .... doch het ging voorbij. Toen ineens gedruisch van vele passen, gedrukt wanordelijk gejoel van maats die elkaar in den rug stompten, op de teenen trapten, even uit het werk weg en dáárom vroolijk. Het zweet perelde plots weer op Jonkers kaken, naar alle kant gedreven, geperst uit de waswitte huid. En thans was hij verdoofd, knikte hij plechtig het hoofd naar van Buren die hem roepen kwam, volgde hij langzaam als eén die zich gansch heeft geschikt naar een gruwzaam lot, blauw-wit, meer dood dan levend, als overwinnend het vleesch voor de geest die gehoorzamen wilde, een beeld wel gelijkend zooals hij daar ging, langzaam door de donkere lage gang, welke verlaten en stil leek door het veraf druischen van stemmen; een ter dood veroordeelde die zijn laatste eindje loopt doch moedig sterven wil. En nu ging alles zoo snel en wonderlijk. Hij, temidden staand van de kring der kameraden, op een
[pagina 68]
schoon geschrobde plek van de vloer waar ook nog naast hem een nieuwe vulkachel stond met vinnig blinkenden nikkelkop en de patroon die hem toesprak, naar hem en de kachel wijzend in éen breeden armzwaai en sprekend als had het vreemde ding dat naast hem stond, iets met die vijf en twintig jaren die achter hem lagen, dien langen levenstijd, doorgemaakt. En hoog bovenuit de verwarde waarneming van den feestenden jubilaris, ging de stem van den patroon in een toepasselijke lofspraak en alleen klanken dreven zonder zin tot hem in - ‘den bloei van de zaak’.... ‘een sieraad van de zaak’.... Handgeklap rondom, plotseling, waarvan hij schrok en toen begon Broers:.... ‘jubileum.... geachte makker.... cadeau waar vooral ook moeder de vrouw, die dan toch thuis maar de baas was’.... Er werd gelachen en Jonkers zag een flikkeren van oogen rondom; hij lachtte argeloos eventjes mede doch dan giste 't in hem: want dat lachen was toespeling dat hij er ònder zat thuis.... Toen was hij in eens omringd en werden zijn handen gegrepen, de jongens maakten er een lolletje van, één greep er aan zijn jas, zei: ‘'k filtreer je’....; alles verward en druk en tusschendoor de gezichten zag hij 't gezicht van den meesterknecht en Jonkers begreep aan den nijdigen rimpel, waarmee de meesterknecht gewoonlijk aanzette tot 't werk, dat 't alles al te lang geduurd had.... Hij keek rond zich; de patroon was al weg. De corrector ook, een paar jongens vochtten in een hoek, doch de anderen trokken af.... waren verdwenen. En ineens stond hij alleen.... besefte hij dat hij niets had teruggezegd.... alleen maar bedankt met zijn oogen die toch nog vochtig waren geworden, hij kon het nooit bedwingen.... Doch toen brandde 't hem ineens: van de recepsie had hij ook niets gezegd.... dat zijn vrouw 's middags met wat klaar zou zitten, als een van de heeren van 't kantoor soms.... Overweldigd door deze pijndoende schrik staarden zijn oogen dolend rond. Doode oogen waren het van afgetobd zenuwleven. 'n Geheel armzalige figuur, werd hij in zijn angstschrik, kleiner geknepen in de sluike zwarte feestjas, nietig tusschen de geweldige stille gevaarten der persen. .... jee.... jee.... kermde 't in hem.... niets gezegd tegen den patroon, ook niet tegen den jongeheer....
[pagina 69]
't Zweet brak hem uit toen hij dacht aan den plechtigen ernst van 't kantoor. .... hij zag de in zijn verbeelding afwachtende gezichten naar hem heen gekeerd.... mijnheer.... de jonge mijnheer.... .... en dan zijn zeggen:.... ‘wil u ook bij mijn vrouw.... of compliment van mijn vrouw’ of kortaf: ‘'t is recepsie van middag, heeren.’ Doch aldoor was het of de eene juiste formule hem ontbrak en als een stevigte van vormelijkheid dacht hij aan zijn vrouw, maar die zat ver.... .... Of zou hij wachten tot er een kameraad van de zetterij aankwam die de boodschap wilde doen?.... Hij wachtte. Stil en schuw in de vreemd-open ruimte waar de kring op de vloer wat bleeker was geschrobd. De vulkachel stond daarvan te midden. Het was of over den kop van de kachel het vloeiende nikkel was uitgestroomd; hier en daar was het wat verder gedropen, andere plekken waren stroef. In het vale licht dat uit het gore bovenraam neerdruilde, stond de kachel te laaien als een wit vuur.... aandacht roepend.... rumoerig.... onbescheiden.... De jubilaris keek een anderen kant uit.... .... In zijn fijn zenuwleven walgde die aanblik. Broers kwam daar haastig aan. ‘Broers’ riep Jonkers. .... ‘ja.... ja, dâlik’ siste Broers met zijn strak vooruitziende oogen, een jongen achterna zittend. Hij wachtte weer of Broers terugkwam. 't Gonzige lawaai uit de drukkerij werd steeds meer hoorbaar in de stilte van zijn alleen-zijn. Jongens liepen heen en weer met copie; éen keer kwam een redacteur van de krant, die vreemd opzij uitkeek met een blik: ben-jij-daar-nog? Toen werd zijn langer vertoeven in zijn gevoel als een onbescheidenheid.... begreep hij dat het rantsoen feestelijkheid, 't welk men een jubilaris stelt, voorbij was. .... dat hij nu gaan moest.... .... ja, doch de recepsie.... En hij zag - zooals verlegen menschen die waan zoo gaarne koesteren - zich zelf heel los doen, heel vrij.... kloppen op de
[pagina 70]
kantoordeur en met een mak'lijk joviaal lachje zeggen tegen de heeren in 't even opsteken van twee vingers: ‘3e dwarsstraat, negen en tachtig heeren.’ Meer niet. Er sloop een durvend lachje om den bleeken mond van den jubilaris. Dat weer wegkwijnde.... Want hij begreep dat hij dat tòch immers niet durfde.... En - ongezien van ieder sloop hij de achterpoort uit.

Vorige Volgende

Feest door Albertine de Haas.

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

Feest
door Albertine de Haas.