|
| |
| |
| |
De vroolijke tocht
door Cyriel Buysse.
De groote chemineau.
De auto vliegt door 't land. Bergen, dalen, steden, dorpen, akkers, bosschen en rivieren, alles ruischt in snel tempo voorbij, als de flits-vizioenen van een cinematograaf. Het zou de moeite niet loonen die in zich op te nemen en weer uit te beelden, als de auto was gelijk een trein, die slechts op enkele vaste plaatsen stilhoudt, of als een cinematograaf, die razend-snel zijn plaatjes na elkaar ontwikkelt. Maar de auto is een vrije vogel, die kan vliegen en kan zitten, een fantaisist of een fantast, een renner of een droomer, een poëet of een zwoeger, in trouwe overeenstemming met den wil of met de fantaisie van hem die hem bestuurt.
Alle wegen, of bijna alle wegen, liggen verlokkend voor hem open. Nooit is hij aan de geometrisch-rechte lijn van twee rails gebonden. De streek is mooi: laat ons zacht-snorren, bewonderen genieten, droomen. De weg is lang, het landschap kleurloos, eentonig, vervelend: laat ons in volle vaart dat eind verslinden, en toch ook weer genieten, genieten van de snelheid óm de snelheid zelve, met de kleine siddering van angst en van gevaar, welke er aan verbonden zijn.
De groote, gróóte gave van de auto is, dat men er mee komt in plaatsen, waar men anders nooit aan denken zou. Wie zal zich de moeite getroosten drie kwart van een dag in een kruipend locaal-treintje te verboemelen om ergens een streek of stadje te bezoeken, waar misschien wel een aardig, pittoresk gezicht, maar misschien ook een saaie teleurstelling wacht? De auto vindt die
| |
| |
plekjes op zijn weg; zij komen vanzelf naar hem toe; en, vindt hij ze niet aardig, hij hoeft er niet te blijven, niet te wachten op een of ander tragen, problematischen spoortrein: een draaitje aan den slinger en weg is hij, naar betere oorden.
De auto is als 't ware de sterkere, vluggere broer van den landlooper, de echte, groote, snelle en forsche ‘chemineau’ van 't fransche land, met zijn breede, schoone wegen. Maar, evenals zijn zwakkere broer, betaalt hij soms zijn prachtige onafhankelijkheid met scherpe beproevingen. Niet steeds blijken zijn krachten toereikend voor de te lange of te lastige reis, en wel eens slaapt hij langs de baan, in een vunzigen stal onder een half verrot stroodak, of zelfs, op een dood-eenzamen weg, om den hoek van een bosch, als een poëet, onder den fluweelen sterrenmantel van den nachtelijken hemel.
Maar dat hoort zoo bij zijn avontuurlijk leven. Dat is er een der vele verrassingen, die hij in zijn geheimzinnige kracht verborgen houdt. Hij wil immers geen trein zijn, die juist op uur vertrekt en juist op uur aankomt. Hij is de vrije, aan tijd noch ruimte gebonden fantast, die heel laat mag vertrekken en toch heel vroeg kan aankomen, of omgekeerd heel vroeg vertrekt en heel laat, of zelfs in 't geheel niet, aankomt.
Hij is de groote ‘chemineau’ der breede, vrije ruimten....
| |
Op reis!
Per auto op reis, als heer alleen met drie dames, rondom Frankrijk en zonder chauffeur, het is voorwaar geen kleinigheid!
Drie dames, drie koffers, en mijn eigen klein koffertje, een stapel mantels, jassen, plaids en capes, neen, er is geen hoekje plaats meer over voor den kleinen ‘mécano’, dien ik gehoopt had mee te kunnen nemen.
Ik zal alles zelf en heel alleen moeten doen: naphte, olie, water bijvullen, banden opleggen of banden oppompen, smeren, poetsen, schuren.... en sturen. Elken ochtend, een uur vóór 't vertrek, terwijl mijn dames nog rustig te bed liggen, zal ik reeds aan 't werk zijn; elken avond, een uur na aankomst, terwijl mijn dames zich aan 't opfrisschen en aan 't verkleeden zijn, zal men mij nog aan den wagen bezig vinden.
Zal het gaan....? Laat het ons maar probeeren!
| |
| |
De wagen is kant en klaar. Dat is hij al sinds dagen. Alles, àlles wat kòn worden nagezien, ìs nagezien. Wat nu nog kan gebeuren, hangt alleen van onze goede of kwade kans af. De bagages zijn opgeladen, mijn dames zijn ingeladen, zij zitten met frissche wangen en blijde oogen te glimlachen en ik moet ook glimlachen, omdat ze zoo goed bij elkaar in de auto passen: de dames en hunne bagages. Men kan zich de eene zonder de andere niet goed voorstellen, ze completeeren elkaar, maken één geheel uit.
Vooraan, op den wagen, rechts en links op de acetyleenlantarens, zijn twee vlaggetjes geplant: rechts, de zwarte leeuw op gouden veld, de Vlaamsche vlag; links de Hollandsche driekleur, met het oranje wimpeltje in top. Dat staat wel aardig. Het zal vooral heel aardig staan als ze straks, onder het rijden, levendig gaan wapperen. Hun frissche, helle kleuren geven wat fleur aan den langen, open wagen, die eentonig grijs van tint is, dè tint van een reiswagen.
De vlaggetjes wapperen....!
Gent, het groote, drukke, vuile en toch imposante Gent, de donkere, viriele oude stad met de forsche gebouwen, ligt al een eind achter den rug, en wij hossen en schudden en dansen over de hobbelige keiwegen. O, die schrikkelijke vlaamsche en brabantsche keien! Kinderhoofden! zeggen de hollandsche chauffeurs. Maar wij noemen ze: doodshoofden. Zullen we wel ooit te Brussel geraken? Zal de wagen niet tot splinters uit elkaar vliegen? Wij tellen de dorpen als zooveel lijdensstaties van een folterweg. Hoe is 't Gods mogelijk om in zoo'n land auto te rijden? Wie zijn de sombere barbaren, de oer-negers, de menschenhaters en de menscheneters, die zulke bestrating ooit verzonnen? Wij schokken en springen door een stadje: Dendermonde; af en toe kijk ik om of mijn dames en mijn bagage nog steeds in den wagen zitten; wij hobbelen door dorpen met een bevolking, die bijna uitsluitend uit kleine kinderen schijnt te bestaan; risten, dozijnen, krioelingen van kinderen, op de straat, in de moddergreppels, vóór, achter en langs de huizen; (o, vruchtbaar Vlaanderen, wat wordt er met liefde aan uw toekomst gedacht!) wij komen in een streek van hondenkarren, geen andere gespannen dan hijgende, blaffende, brullende en sjokkende hondenkarren; even krijgen wij
| |
| |
een mooien, zachten grintweg (o, welke verademing! wat een zaligen voorsmaak van wat ons verder op de reis te wachten staat!) om trouwens spoedig weer over de doodshoofden door elkaar geslingerd en geschokt te worden; en eindelijk doemt Brussel in de verte op.
Komaan! We zijn er toch werkelijk levend aangeland. Het overige zal nu maar kinderspel meer zijn.
| |
Een vriend.
Een goede, mooie weg is als een vaste, trouwe vriend, die den chauffeur overal begeleidt.
Je hebt hem eensklaps gevonden, je nooit-genoeg-te-waardeeren vriend, toen je moe en lam gehobbeld was over de slechte keien, hij was daar ineens, onverwacht en ongehoopt, om den hoek van een bosch, buiten de kom van een dorpje, als geduldig op je wachtend; hij lag daar, zachtblond over het groene land, als een reus die op zijn rug ligt uit te rusten, en hij voerde je dadelijk, geruischloos en in zacht-wiegende snelheid mee, en 't was een verrassing, een verrukking, die je al het akelige deed vergeten.
Je dacht niet dat hij je nog kon verlaten, hij was zoo groot, zoo breed, zoo veilig; hij strekte zich zoo eindeloos ver, in zijn gladde blondheid, over de golvende landouwen uit, je hadt je maar te laten gaan en te genieten, het was een droom, een verwezenlijkte illuzie,.... tot het eensklaps uit was, uit zooals het was gekomen, plotseling en onverwacht, om den hoek van een bosch of in de kom van een dorpje.
Waar is hij heen, de mooie weg? Vergaan? Onder den grond verdwenen? Waarom moeten we weer zoo akelig schokken, hossen, hobbelen? Ach, ontrouwe, dien ik trouw en krachtig waande! Was hij maar nooit gekomen! Had hij ons maar zoo bitter niet gefopt!
En je treurt in jezelf om de broosheid en vergankelijkheid van het goede in deze droeve wereld, je denkt niet meer aan den ontrouwe, den verrader; je bent hem al vergeten,.... als hij daar plotseling weer is, om den hoek van een bosch, buiten de kom van een dorpje: zacht-effen-blond en heerlijk-kalm over de groene velden uitgestrekt, om je weer in verrukking verder mee te voeren.
| |
| |
En nu heb je vertrouwen gekregen, nu wéét je....
Laat hem maar kalm opnieuw vergaan, onder den grond verdwijnen, in hobbelige doodskoppen veranderen: je wéét, je weet dat je hem ginder buiten 't dorp terug zult vinden, je weet dat hij daar zalig-rustend op je ligt te wachten, en dat hij reeds lang, reeds héél lang aangekomen is waar jij naartoe moet en waar hij je trouw en zacht en veilig, ondanks zijn grillige gedaantewisselingen, brengen zal.
Zulk een vriend, de eerste echte vriend op onze lange baan, was de weg tusschen Brussel en Namen.
| |
Trompet-dilemma.
Wat zal je doen, chauffeur, als iets, iets dat je niet absoluut onontbeerlijk is, uit je wagen weggestolen wordt?
Zal je de rustige philosophie hebben in jezelf te denken: ‘Ach, 't is niet de moeite waard me daarvoor op te houden, een heele boel tijd te verliezen en daarna te moeten jagen om den verloren tijd weer in te halen.’ Of zal je zeggen: ‘Dáár loopt de man, die mij het voorwerp heeft ontstolen; ik ren hem na, ik wil en zal mijn eigendom terug krijgen!’
Ik koos het laatste; 't besef van het eigendomsrecht overweldigde in mij de philosophische berusting. Maar, was het opnieuw te beginnen, ik zou wel anders kiezen.
Het voorwerp, dat, terwijl wij lunchten, uit mijn wagen werd gestolen, was een vrij eenvoudig, koperen trompetje. Zoo'n soort van jachthorentje, waarop je scherp en luid kunt blazen, wanneer de gewone auto-signalen geen uitwerking hebben.
Een man van de straat kwam mij in het restaurant waarschuwen:
- M'sieu, un homme vient de voler une trompette dans votre automobile. Il s' est enfui avec!
Ik was juist begonnen met een ordentelijke entrecôte béarnaise te verorberen. Ik erken onbewimpeld, dat ik meer lust had het onderhoud met de entrecôte voort te zetten, dan den dief te achtervolgen. Maar mijn dames keken mij veelbeteekenend aan, ik kreeg mijn plichtsgevoel te pakken, en, na een korte aarzeling, lei ik mijn servet neer en stond op.
| |
| |
Er was drukte om mijn auto vóór 't hótel. Vingers strekten zich uit in de richting waar de dief met de trompet verdwenen was en een politie-agent kwam vlug en gezagvoerend aanstappen.
De man van de straat, die mij gewaarschuwd had, werd ondervraagd. Ginds liep de dief, beweerde hij, je kon hem nog zien.
- Haal hem in! beval de agent.
De man rende heen.
Ondertusschen werd ik door den agent ondervraagd, verzocht mijn naam, adres en kwaliteit aan te geven.
Dat duurde een poosje.
Toen zagen wij den man uit de straat terugkomen, vergezeld door een anderen man, een kleine dikkerd, in zwarte pet en blauw boezeroen.
- C'est lui qui a volé la trompette! riep van verre de man uit de straat.
- C'est pas vrai, godfèrdom! antwoordde de kleine, met een nijdigen schuinblik.
- Je te l'ai godfèrdom vu voler! beweerde krachtig de man van de straat.
't Klonk allergekst de twee Walen voortdurend dien vlaamschen vloek te hooren gebruiken. Ik had moeite om er mijn ernst bij te behouden. De agent kwam in 't midden.
- Vot' nom? vroeg hij den kleine.
- Pour vous servir, m'sieu, antwoordde deze zonder schroom, een smerig boekje met papieren uit zijn boezeroen-zak halend en meteen zijn vettig-zwart petje afnemend.
Een bulderlach ging onder de menigte op. De kleine dikkerd had geen enkel haartje meer op zijn hoofd. Nog nooit heb ik een zóó absoluut kalen kop gezien, en, daar hij ook heelemaal glad geschoren was, leek zijn gansche hoofd één bolle vetblaas met gaten van mond en neus en oogen erin.
- C'est vous qui avaz volé la trompette à m'sieu, begon de agent.
- C'est pas vrai, godfèrdom! herhaalde nijdig de dikkerd.
- Mais cet homme l'a vu, godfèrdom! riep de agent, op zijn beurt den vlaamschen vloek gebruikend en naar den man van de straat wijzend.
Ik vond het dol om 't standje aan te hooren. Alleen 't idee der
| |
| |
entrecôte temperde eenigszins mijn pret. Ik wierp een blik in de heldere ramen van het restaurant, waar de lunchers, gezellig om de witte tafeltjes gezeten, eventjes mes en vork hadden neergelegd, door het schouwspel geïnteresseerd.
- Allons, au bureau de police, godfèrdom! beval eensklaps de agent, die er geen kans aan zag, om daar, op straat, het spel in 't klare te trekken.
Ik werd verzocht om er hem met mijn wagen heen te brengen. Ik trok een zuur gezicht. Mijn entrecôte, helaas....! Maar er was niets aan te doen, ik maakte een wanhopig gebaar met de armen naar mijn dames aan 't gezellig tafeltje en zette mijn motor in gang. De agent en de dikkerd namen plaats op de achterbank, de man van de straat kwam naast mij zitten en zoo reden wij naar het politie-bureau.
Daar werd de dikkerd opnieuw ondervraagd en afgetast. De trompet werd niet op hem gevonden. Maar de politie-commissaris, verveeld en geprikkeld, en overtuigd dat hij wel degelijk den dief te pakken had, beval den agent hem in de gevangenis te stoppen.
Nauwelijks had de kleine dikkerd dat bevel gehoord, of hij begon eensklaps als een kind te huilen.
- Eh ben, oui, c'est-vrai, je l'ai pris! snikte hij.
- Haha! riep triomfant de commissaris.
De dief bekende: hij had de trompet gestolen, was er mee weggevlucht, had hem achter een loods, bij station, verstopt.
- Pardon, m'sieu, kwijlde hij met smeekend-gevouwen handen naar mij toe; pardon, ça ne m'arrivera plus.
- Allez! beval de commissaris onverbiddelijk. En de snikkende dikkerd werd weggebracht, terwijl een agent de trompet ging halen.
Reeds lang was mijn hart vermurwd en had ik de misdaad vergeven. Ik dacht er nu alleen maar aan om spoedig weg te komen. De dagen waren kort, het werd reeds laat, (half drie) ik had nog ruim een honderd kilometers af te rijden om te Bouillon, einddoel van dien eersten dag te komen, en mijn entrecôte.... helaas....! helaas!.... Ik keek verlegen naar den commissaris, die nijdig zat te schrijven, en, na een korte aarzeling, dorst ik het wagen:
- Ach, meneer de commissaris, zouden we nu dat zaakje maar niet verder op zijn beloop kunnen laten?
| |
| |
- Hoe bedoelt u, meneer? zei de politie-dienaar, verbaasd zijn pen neerleggend.
- Ja, kijk eens, ik krijg nu toch mijn trompet terug; ik heb nog niet gedejeuneerd en moet nog meer dan honderd kilometer wegs afleggen. Als we nu eens kalmpjes 'n lekkere sigaar daarop rookten, en verder.... anders moet ik immers nog wachten, uw proces-verbaal onderteekenen en....
- En dan later als aanklager op de zitting van het kantongerecht komen, glimlachte hij.
- Als 't u belieft, meneer de commissaris, zei ik, haast smeekende, met bevende hand mijn fijnste sigaren aanbiedend. En ook aan den agent, die met de trompet terug kwam, bood ik ze aan.
Een reeds lange en veelvoudige ondervinding heeft mij geleerd, aan de almacht der Sigaar, als algemeen verzoeningsmiddel, vast te gelooven. Er gaat een onweerstaanbare bekoringsmacht uit van een ongekend, gracieuselijk-aangeboden merk. Nooit heb ik daarmee gefaald en ook in dit geval niet. De commissaris schoof zijn half-beschreven blad papier op zij, de agent boog naar mijn koker, putte en sloeg aan in militaire houding en bevel werd gegeven om den dief weer uit zijn hok te halen.
- Il doit au moins vous faire des excuses, demander pardon, zei beslist de commissaris.
De man werd voorgeduwd.
Ik zie niet graag het schouwspel van een mensch die zich vernedert; en ik begrijp niet hoe het komt, want 't is een zonderlinge contradictie, maar iemand die mij vergiffenis voor iets vraagt, voel ik al dadelijk als mijn meerdere. 't Komt feitelijk hierop neer, dat ik terstond en onweerstaanbaar de behoefte voel, mij zelf bij zoo iemand te excuzeeren, dàt ik excuses van hem verg, wat voor onmiddellijk gevolg heeft den misdadiger een intens verongelijkt gevoel te geven. Ook hier weer. Ik begon met 'k weet niet welke gekke zinnen uit te stotteren, zóó, dat de man niet eens 'n woord hoefde te spreken; en 't zou beslist vernederend voor mij afgeloopen zijn, als niet de commissaris zelf hem onder handen had genomen, op een manier, zooals politie-commissarissen dat kunnen en gewend zijn.
Eindelijk was ik vrij, ‘c'est le cas de le dire’. Met een zeer onvoldane gewaarwording over mijzelven nam ik afscheid en reed
| |
| |
haastig terug naar het hotel. Mijn dames waren reeds een heele poos wachtend-klaar en begonnen zich ongerust over mij te maken. De entrecôte was warm gehouden en werd weer opgehaald. Had ik nu maar een vijf minuutjes alleen kunnen zijn! Doch ik moest eten en vertellen te gelijker tijd: ik alleen, vóór mijn half verorberde, weerbarstig-taai geworden entrecôte, met die verzadigde dames rondom mij die wachtend klaar zaten, met auto-hoeden, handschoenen en mantels aan, om zoo spoedig mogelijk te vertrekken.
- Die trompet moet nu toch eerst en vooral gedesinfecteerd worden, vóór wij ze verder gebruiken, zei een van mijn dames.
Ik maakte een wanhopig gebaar, den mond vol, niet kunnende spreken.
- Hij ziet er aller-griezeligst uit, meende mijn tweede dame, met gedegouteerd gezicht de trompet bekijkend.
Ik hoofdknikte, steeds zwijgend, met smeekende oogen.
- Was het een vieze man? vroeg mijn derde dame.
- Nee, gelukkig heel frisch, hijgde ik: keurig gladgeschoren en zijn haar gemillimeterd.
Ik was klaar en wij konden vertrekken.
Een gebeurtenis staat niet op zichzelf. Een gebeurtenis is slechts een schakel in de ketting der gebeurtenissen. Was de man van de straat mij niet komen zeggen, dat mijn trompet gestolen was, dan zou ik het hoogst waarschijnlijk niet zoo dadelijk gemerkt hebben. Ik zou kalm geluncht hebben, met een lekkere, zachtgare, in plaats van een weerbarstig-taaie entrecôte-bearnaise; en goed op tijd met mijn dames weer vertrokken en nog vóór donker in Bouillon aangekomen zijn. 't Is waar: ik had er de trompet bij ingeschoten; maar nu wil ik hier dadelijk aanstippen, dat wij de trompet gedurende de gansche reis geen enkele maal gebruikt hebben; hij heeft geen klank gegeven, is herhaaldelijk onder de voeten geraakt, telkens weer verloren en teruggevonden, hij heeft ons aldoor verveeld en gehinderd, zoodat het niets geschaad zou hebben, wel integendeel, was hij maar van in 't begin onvoorwaardelijk uit de baan geweest. Hoe dan ook, de verloren tijd moest worden ingehaald, en, nauwelijks buiten Namen, over de mooie, effen-gladde wegen, liet ik den wagen maar in volle vaart snorren.
| |
| |
Het moest, helaas! mij gauw genoeg berouwen! Eensklaps: pan!.... en daar stonden wij met een gesprongen band!
Een springende band, - de portemonnaie-kwestie daargelaten - is 't spreken niet waard.... als je maar rustig den tijd hebt om je Stepney-wiel aan te schroeven of een anderen band op te leggen. Maar 't moet al laat zijn, je moet je haasten, zenuwachtig worden, even je dames doen opstaan om iets van onder hun zitbank te halen: het een komt op het andere, je vergeet een schroefje, legt iets uit je hand wat je niet terug kunt vinden, gooit je boel onderste boven, trapt de dingen door elkaar; kortom een ellende waarbij je van ergernis en razernij om je eigen stommiteit zoudt kunnen huilen.
Enfin! eindelijk kom je klaar. Je eindigt altijd met min of meer klaar te komen in de auto. Met vuile handen zit je weer aan je stuur, hijgend en zweetend nog van 't zwoegen, en met bezorgd gezicht staar je naar de lucht en naar den hemel, die reeds zijn avondkleur begint te krijgen.
't Is mooi, zoo'n oranjeroode avondlucht over de donkerwordende rivier en de weg-blauwende bergen. De dames zijn verrukt, genieten. Dames bezitten trouwens een bizonder groote vatbaarheid voor het genieten. Maar de vertraagde, verantwoordelijke chauffeur kan heusch niet meegenieten. Hij denkt aan de vele kilometers die nog af te leggen zijn op onbekende wegen, en ieder lichtje dat zich in de watervlakte komt weerspiegelen en dat de dames zoo poëtisch en zoo aardig vinden, is hem als een vuurpriem in de oogen. Een of andere straatjongen, die hem in 't voorbijrennen naroept: vos lanternes! doet hem beseffen, dat het nù reeds te laat is om zonder licht te rijden; en eindelijk moet hij er wel aan gelooven: opnieuw stilhouden, de acetyleenlichten doen branden en in aanzienlijk vertraagd tempo verder rijden.
Waren we maar voor die ellendige trompet niet opgehouden! Hij zou lachen in zichzelf, de kleine dikkerd met zijn kale bol, die mijn zijn excuses, of liever: aan wien ik mijn excuses maakte, als hij ons nu kon zien sukkelen, geen namen op de weg-bordjes meer onderscheidend, telkens weer stilhoudend om onzen weg te vragen! Neen, 't heeft niets geen aardigheid, dat avondrijden in een onbekende streek. Hier, bij voorbeeld, op dat kruispunt midden in de bosschen! Welken kant moeten wij uit? Weer opge- | |
| |
houden, afgestapt, lucifers aangestreken, getracht de namen op de bordjes te lezen. Zijn we goed? Zijn we mis? Onzekerheid en twijfel! En als er nu nog eens een band springt, of iets aan den motor hapert, wat dan? In die dood-eenzame groote bosschen overnachten? Weldra komt de mist er nog bij. Ik zie geen tien meters ver vóór mij uit. 't Wordt vijftien per uur rijden, minder nog, want ik zie letterlijk niets meer, ik hang drie kwart uit den wagen en onderscheid nog nauwelijks wat weg, of gras, of sloot, of boom is. 't Is of de wagen door wegdrijvende watten reed.
Eensklaps, midden in die grijs-duistere eenzaamheid, twee zwakke lichtjes in de verte. Lieve lichtjes, waar je ook rijdt of staat, wees welkom! Jullie zijn het glanzend bewijs dat er nog iets van leven is in die verlaten en verloren streek.
Twee lichtjes, drie lichtjes, vier lichtjes, eensklaps een hoop van lichtjes! O! zouden we toch eindelijk veilig aangekomen zijn! Ik zie beweging, menschen op den weg; ik meen muziek en zang te hooren. Jawel, zoo is het. We vallen daar ergens midden in een kermis, met dans in herbergen, muziek en kramen langs den weg.
- Bouillon? vraag ik onder het zeer langzaam rijden, denkend dat wij in het stadje zijn.
- Tout droit, vingt kilomètres! antwoordt een harde stem.
Vingt kilomètres! O, hemel, wat 'n slag! 't Is om te huilen!
De lichtjes zijn verdwenen, we zitten weer in 't wattig-grijze duister, en de weg schijnt te stijgen, want ik moet al spoedig van versnelling veranderen. En 't sukkelen herbegint!
Wat is het lang, lang, eindeloos lang, twintig kilometers, als men niets ziet en ontzaglijk-voorzichtig moet rijden over een onbekende baan! Ik voel mijn wagen als een schip in volle, grijze zee, verre van alle havens of kusten. Hij schijnt ter plaats te dobberen; niets duidt me aan, dat we maar eenigszins vorderen. Ik spreek geen enkel woord meer, al mijn aandacht op 't sturen gespannen en ook mijn dames zitten stil en zwijgend, 't is of zij in de auto niet meer waren. Ik weet niet of ze nu nog wel genieten, maar ik denk dat ze 't in elk geval huiverig hebben en, zonder ze te zien, stel ik ze mij voor, roerloos, als marmotten, onder plaids en mantels geduffeld. Die lievelingen! Ik kan ze maar knuffelen in gedachte en hopen dat ze 't straks goed en gezellig zullen hebben, in 't hotel. Maar komen we nog wel ooit aan een hotel?
| |
| |
We schijnen toch wel in de buurt van ‘iets’ te komen. De weg waarop wij rijden daalt nu merkbaar, en rechts en links komt het mij vagelijk voor alsof er hier en daar een hek was, met aanleg van tuinen en half-zichtbare gebouwen in den achtergrond. Ik twijfel nog, ik durf haast niet meer hopen dat wij nog in een levend oord zullen aanlanden, tot zich plotseling iets duidelijks openbaart dat geen de minste onzekerheid meer overlaat: een soldaat, teer-omarmd met zijn lief, langs een voetpad met boomen.
- Dames, zeg ik, mij omkeerend, we zijn te Bouillon.
Vage stemmen, die als 't ware van heel diep en verre, uit de plaids en mantels komen, geven een heroplevend antwoord.
- Waar? waar is het? vragen zij.
Een korte, plotselinge bocht en daar is 't antwoord: een straat, winkels, huizen, meiden, militairen en op een vijftig meters a?stand, achter een pleintje, flink verlicht, 't hotelletje:
| |
Hôtel des Postes!
Nog nooit hebben de vergulde letters van een hotel mij zoo vriendelijk toegelachen, nog nooit heb ik zooveel echten, gullen welkom gelezen als op het vet gezicht van den gezetten eigenaar, die ons voor de stoep kwam begroeten.
Of we kamers konden krijgen? Zeker!
Of het nog niet te laat was om te dineeren? Absoluut niet!
Mijn bagages en mijn dames werden afgeladen, ik borg den wagen in de garage, en even later zaten wij alle vier, trotsch en gelukkig als na een roemrijke overwinning, om een gezellig tafeltje, in de helderlichte eetzaal.
Het is toch eigenaardig hoe een impressie, - en nog wel zoo 'n onnoozel impressie - halsstarrig-blijvend zich kan opdringen!
Bouillon is een pittoresk en aardig gelegen stadje, met een mooi riviertje en de indrukwekkende ruïne van een prachtig oud slot; het is mooi van omstreken en kleur en alleszins de moeite waard om te bekijken; en toch, als ik nu weer aan Bouillon denk, is het telkens, tot sarrens toe, fataal en onverjaagbaar, een onnoozele impressie van gansch anderen aard, die zich aan mij komt opdringen:
| |
| |
Ik zie van Bouillon alleen de lichte eetzaal van 't hotel waar ik gezellig met mijn dames zat: ons tafeltje in een hoek en, vlak daarvoor, een ander tafeltje, waaraan drie personen, twee dames en een heer gezeten waren.
De heer, van iets meer dan middelbaren leeftijd, was slank en mager en had een vrij gedistingeerd uiterlijk, maar een tamelijk bête expressie over zijn gezicht. Een der dames was groot, zwaar, zwart, massief, met een bolrond gelaat, waarin de groote, donkere oogen als van onverholen nieuwsgierigheid blonken, terwijl haar groote mond met glinsterwitte, valsche tanden aldoor van verbazing of bewondering scheen te lachen. De andere was kort en klein, maar goed gevuld van vormen ook, met een bleek gezicht vol rimpels om den mond en om de oogen, die haar een uitdrukking van gefolterde consternatie gaven.
De heer, nu, die een buitengewoon onaangenaam-klinkend orgaan bezat, praatte, praatte, praatte, onbedaarlijk en onophoudend, zooals ik wel meer gemerkt heb van menschen met een bizonder-akeligen stemklank. Hij praatte, als een drassige bron die eindeloos brobbelt en de beide dames zaten te luisteren in verstarde houding, de groote met haar stralende verbazing en bewondering, de kleine bleeke met haar folterrimpels van verslagenheid, beide roer- en- machteloos in verschillende gevoelens, als voor een niet te stelpen, alles-overweldigend natuurverschijnsel. Er was geen begin bij en er kwam geen eind aan; wij vonden ze zoo en wij hebben ze zoo gelaten; en ik kan me niet anders voorstellen als dat ze daar nòg zoo zitten: de man babbelend, babbelend, babbelend; de beide vrouwen stom-en-roerloos-luisterend, de eene met een juichgezicht, de andere als het beeld der consternatie, beide als gepetrifieerd in hun diverse, alles-overweldigende gewaarwordingen.
Het is toch gek en ergerlijk dat dàt nu voor mij de impressie van Bouillon moet blijven.
| |
Bazeilles.
Het geeft mij altijd eenige emotie wanneer ik, over een grens, van een land in een ander kom. Er is wel niets gebeurd, niets veranderd, de streek ziet er hier precies uit zooals ginds waar je vandaan komt, 't is als het eene jaar dat, op Silvester-avond, in
| |
| |
het andere versmelt, en toch er is ‘iets’, het gevoel, dat je in een ander land, bij een ander volk gekomen bent.
Wij zijn op den weg van Bouillon naar Sedan. Langs dezen weg, die zich golvend uitstrekt over groene heuvelen, was het, dat, juist veertig jaar geleden, een gedeelte van het verslagen, gansch ontredderd Fransche leger, in uiterste wanorde naar de Belgische grens kwam gevlucht. Hier werden geweren, sabels, uitrustingen als nutteloozen overlast in slooten en struiken weggegooid, en ongelukkige, als wilde beesten nagezeten menschen: bloedend, bestoven, hun uniformen aan flarden, afgemat van vermoeidheid en uitgeput van dorst en honger, sleepten zich strompelend, in verwilderden doodsangst voort, om misschien nog hun ellendig leven te redden.
Het fransch-militair uniform, zoo onpraktisch voor den hedendaagschen oorlog, heeft wel de echte, wreede oorlogskleur. Wij zijn er traditioneel aan gewend geraakt door panoramavoorstellingen en door schilderijen. Die roode broeken en roode petten hebben de bloedkleur van de slagvelden. De automatische duitsche soldaat geeft volstrekt niet dien indruk; dat is een operette-soldaat. De engelsche, ondanks zijn bloedroode jas, evenmin; die blijft een parade-knecht. Ik weet eigenlijk niet waar het hem in zit, maar het gewoonste fransch infanteristje doet je dadelijk aan 't slagveld, aan de vermoeienis der afmattende tochten, aan het stormen der paarden, aan het schitteren der blanke wapens, aan het gedonder der kanonnen, aan den rook van het kruit, aan het wapperen der vlaggen en het sterven der gewonden denken.
Sedan....! Men ziet de kleine stad daar in het Maasdal liggen, grijs-grauw, onbeduidend, zonder karakter. Men houdt er niet op, 't is maar een naam, en die naam klinkt te groot en te wreed voor de thans nuchter-waarneembare werkelijkheid. Men keert links om, over een breeden, rechten weg: de weg naar Bazeilles!
Dáár is 't gebeurd! Dáár heeft de wreede strijd in zijn allerhevigste razernij gewoed. Daar staat, links van den weg, recht tegenover het pad dat naar het dorp leidt ‘la maison des dernières cartouches’ en een eind verder, zijlings van het dorpspad, in de diepte, ligt het kerkhof, met de ‘Ossuaire’.
Het was een mooie, heete zomerdag. 1 September 1870!.... Zoo kwamen ze, de Beierschen, in drommen uit de vallei naar de hoogte, schuilend achter ieder struikje, boompje, muurtje, en
| |
| |
zoo werden ze door de verborgen opgestelde Franschen neergeschoten. Hoeveel vielen er onder de kogels der in het huis ‘des dernières cartouches’ verscholen vijanden? Het veld lag donker van de lijken. Maar steeds kwamen er andere.... andere ten aanval opdagen, ook de verdedigers slonken tot een handvol dapperen en eindelijk, na een strijd die meer dan zeven uren duurde, moest de witte vlag der overgave op het moordend huis geheschen worden.
Nu liggen zij daar allen samen op het kerkhof, in den afzonderlijk voor hen gebouwden ‘Ossuaire’, de Franschen rechts, de Duitschers links, met een middengang tusschen hen beiden.
De Franschen zijn door matte, kleine buitenramen met een geelachtig licht beschenen; de Duitschers liggen gansch in 't donker. Maar 't is precies hetzelfde: de Dood heeft dat alles eender gemaakt.
Die ontelbare schedels en beenderen hebben een aparte, eigenaardige kleur. Of liever: 't is een aparte, mysterieuze atmosfeer die er omheen hangt. 't Is die stilte, die als 't ware voelbare en zichtbare doodsche roerloosheid en stilte, gepaard aan de herinnering van zooveel strijd en lijden. 't Is de immensiteit van zooveel smart en foltering, in een zoo klein bestek opeengehoopt.... En de vraag rijst, onbedwingbaar: waarom....? Waarom moest dat zoo?....? De vraag rijst: Moest dat nu werkelijk zoo, onfeilbaar, onvermijdelijk?.... Was het niet mogelijk dat al die flinke, sterke jongelui, waarvan de een de ander niet eens kende, in plaats van elkaar zonder reden dood te schieten, elk in zijn eigen land en huisgezin gelukkig bleven leven?
Neen, neen, dat hoefde zoo niet. Geen hoogere macht heeft het aldus bevolen. 't Is menschenwerk, laf, gemeen, verachtelijk menschenwerk dat daar ligt!
| |
Het Maas-departement.
Iemand heeft mij eens gezegd, of ik heb het ergens gelezen, dat het Maas-departement een der aller-achterlijkste, vuilste en armoedigste van Frankrijk is.
'k Geloof het werkelijk. Nog nooit heb ik iets zóó vuils gezien als deze dorpen. De huizen, - ellendige krotten - hebben er geen kleur meer; stinkende mesthoopen liggen voor elke deur
| |
| |
en de straten zijn gier- en modderpoelen. Maar het is pittoreskvuil. Het is zóó absoluut en definitief vuil, dat men de mensch en zijn leven daarin vergeet en met verbaasde nieuwsgierigheid staart naar die onnoemelijke krioeling van kippen, eenden, koeien, paarden, varkens, ganzen, alles in en door elkaar met enkele gore, menschelijke wezens in en om de mest- en- modderpoelen op de straat. Weinig of geen kinderen. Dat valt dadelijk op, zoodra men over de grens is. Geen luidruchtige spelen, geen stoei- en kwâjongens-partijen. De enkele kleuters die men ziet lijken reeds ernstige en eenzame menschjes, stil en als verdwaald onder de grootere menschen. O, die armzalige dorpen! Waar woont hier de dokter, de pastoor, de notaris, en hoe leven die in zulk milieu? Daar staat het kerkje. 't Is als een stal of schuur, evenals ieder huis omringd door vee en gier- en- modderpoelen. Zijn het de beesten soms die hier ter kerk gaan?
| |
Sandwicheswee.
Mijn dames hebben voor de lunch gezorgd. Zij hebben te Bouillon, in het hôtel, sandwiches besteld, en die zullen wij nu ergens, op een mooi plekje, langs den weg gebruiken. Dat was 'n uitstekend idee; want hier iets te gebruiken, in die mest- en modderdorpen, brrr....!
De wagen staat in een heerlijk zonneplekje, bij een helling, voor een mooi vergezicht van bosch en heuvelen stil, en er wordt uitgepakt.
Lieve hemel, wat 'n lijvig pak! Wat mag daar al inzitten?
- Niets dan zestien sandwiches, voor ieder van ons vier, verzekeren mijn dames.
Sandwiches! Zijn dàt sandwiches! Ik pak uit: een, twee, drie, vier dikke hompen brood, met reuzenplakken ham er tusschen. Zestien zijn er zoo, genoeg om den honger van een escadron cavalerie te stillen!
Mijn dames zijn verontwaardigd. Zij hadden toch immers sandwiches, sándwiches besteld! Weten die domme lui in Bouillon dan nog niet wat sandwiches zijn?
Ik heb van morgen nog al haastig in 't hôtel de rekening betaald, zonder naar 't détail te kijken. Ik vond het alleen wat
| |
| |
duur. Nu ben ik toch benieuwd wat ze voor die.... sandwiches gerekend hebben.
‘Pain et jambon 14 francs,’ staat er op de rekening.
Mijn dames zijn geconsterneerd, en ik niet minder. We hadden 't ook nog wel gedeeltelijk uit zuinigheid gedaan! Wie moet dat nu opeten? Waren er hier maar enkele kinderen? Maar er zijn immers geen kinderen in Frankrijk! Dan ergens op zij van den weg neerleggen? Neen, niemand zal 't willen; iedereen zal denken dat er iets vies aan gedaan is.
Achter in de kap van den wagen dan maar, bij de overtollige rommel, waar de trompet, de beruchte trompet van 't kale bolletje ook al zijn plaats gevonden heeft, wachtend op een desinfectie-beurt.
| |
Spijkertjeswee.
Nu wij de Duitsche grens beginnen te naderen, is het opvallend hoeveel fransche soldaten zich ten allen kant bewegen. Wij zijn hier in de zone van de grensvestingen, met hun formidabele garnizoenen. Infanteristen, kavalaristen, artilleristen, 't ziet er rood en blauw van! Voortdurend moeten wij voor gansche regimenten op zij, en 't geeft wel nu en dan een aardige afwisseling; men denkt, men vergelijkt met andere troepen, men vraagt zich af hoe deze het in een nieuwen oorlog tegen Duitschland zouden volhouden. Gevaarlijk zijn ze althans op dit oogenblik niet.... behalve voor den ongelukkigen automobilist, die op 't fataal idee kwam door hun streek te rijden en niet dan te laat vermoedde welk geduchte wapen zij onzichtbaar tegen hem verborgen hielden.
Al de schoenen van die flink-marcheerende soldaatjes hebben hun zolen met spijkertjes beslagen. Die spijkertjes laten onder het marcheeren wel eens los, zij blijven liggen langs den weg en de auto die er achteraan komt rijden, raapt ze zonder falen met zijn banden op.
Spijkertjeswee....! Het schijnt dat ik nog van geluk mocht spreken. Het duurde een heele poos vóór ik merkte dat mijn wagen vertraagde en een onoverwinnelijke neiging toonde om steeds naar rechts te loopen. Eindelijk hield ik stil en merkte dat mijn rechtervoorband plat stond.
- Et de deux! dacht ik philosophisch, uit mijn wagen stijgend
| |
| |
om het Stepney aan te leggen. Gisteren pan! vandaag een spijker! zou dat elken dag zoo gaan?
Helaas! het ongeluk wilde, dat ik ook in mijn linker-voorband een spijkertje zag zitten. Had ik het maar niet gezien! Maar ik zag het wèl en voelde de behoefte het er uit te halen.
Had ik het er althans maar niet uitgehaald! Maar ik haalde het wèl uit; ik spande mij in om het er uit te krijgen, gebruikte zelfs daarvoor een nijptang,.... met het noodlottig gevolg, dat mijn band, waarvan het spijkertje de wonde dichthield, na de verwijdering van 't spijkertje, in een aanhoudend sissend zuchtje zijn vluchtig zieltje begon weg te blazen. Zoo stierf Epaminondas, toen hij de werpspies uit zijn wonde had getrokken! De herinnering aan dat heldhaftig voorbeeld, was echter slechts een zwakke troost voor mij; en misschien had Epaminondas zelf nog wel genoeg gezond verstand gehad om, voorloopig althans, den spijker in zijn band te laten. Nu stond ik daar met twee platte voorbanden te gelijk en mocht weer flink aan 't zwoegen.
De soldaatjes hadden ons spoedig ingehaald en schenen niet weinig pret te hebben om mijn ongeval. Zij keken naar onze slap-hangende vlaggetjes en een was er die riep:
- Ce sont des Japonais!
- Pas vrai, ce sont des Russes, zei een ander.
Dat was om 't vlaamsch geel vlaggetje, met den zwarten leeuw. Zij confondeerden in elk geval Japansch met Chinees, en 't ander vlaggetje: de driekleur, hielden zij zeker voor een Fransch.
En ik zwoegde....! Eindelijk waren we weer klaar, en vooruit! Maar het is ongeloofelijk hoe je na zulk een ongeval wantrouwen in je banden krijgt. Je hebt het gevoel of ze nu voortdurend weer zouden plat-loopen; 'n gevoel alsof je over scheermessen reed.
Gelukkig was de pech voor dien dag over. Ik had het genoegen mijn marcheerende soldaatjes nog weer in te halen en lang vóór hen, in de groote vesting onzer en hunner bestemming, veilig aan te komen.
| |
Nancy.
Nancy is een prachtige, nobele stad. Haar place Stanislas, haar magnifieke hekken en fonteinen, haar heerlijk park en monumentale place de la Carrière, 't is alles van de mooiste,
| |
| |
fijnste, verhevenste aristocratie. 't Is levend Louis XV. Maar behalve haar groote, indrukwekkende schoonheid, schijnt zij ook te getuigen van een gansch zelfstandig leven. Men krijgt hier heelemaal niet, als in veel andere, groote, fransche steden, den indruk van provinciestad, met nabootsing van het alleen en overalles-heerschende Parijs. Neen; Nancy geeft de impressie van een gansch afzonderlijke capitale. Nancy schijnt mij het levend bewijs eener mogelijke, fransche decentralisatie, iets, waaraan vele Franschen nog steeds blijven wanhopen.
Nancy is de schoone oude stad van grijs en goud, een nobel, fijn juweel in den prachtgordel van haar groene parken. Er hangt een deftige, rijke rust over, en 't is of de bevolking zelve iets van dien stempel van voornaamheid droeg. Geen holle drukte, geen joelend lawaai hier op straat: kalmte, stemming, ernst, die bijna een ietsje zwaarmoedig aandoet, alsof de menschen daar nog meer in 't stil-glanzend verleden dan in den hedendaagschen ‘struggle’ leefden.
In die mooie stad, - het spreekt van zelf - hadden wij ook een prachthôtel, met al den nieuwst-modernen ‘comfort’. En mijn dames, die verwend, en wel een beetje vies zijn uitgevallen, toonen zich uiterst verrukt daarover. Zij beschouwen het hier als de eerste gelegenheid sinds ons vertrek, waar men zich eens goed en flink kan wasschen, en in hun kamers zijn de waterkraantjes druk aan 't vloeien. Zij nemen een bad, en, aangezien men niet weet in welk soort van hotel men morgen zal aanlanden, nauwelijks afgedroogd, nóg een bad, als provisie voor later. 't Lijkt wel verrukkelijk. Een echt buitenkansje! Heerlijk om nu zoo frisch aan tafel te gaan.
Maar waar blijft toch de tweede onzer dames? Wij zitten al een heele poos, wachtend, in de mooie, lichte, wit- en- gouden eetzaal, en zij komt maar niet te voorschijn. Zou ze soms een dèrde bad genomen hebben?
Ah! daar is ze....! Maar wat ziet ze 'r vreemd uit, rood, stuiplachend, gevolgd door een maître-d'hôtel, die zich stijf en deftig poogt te houden, doch blijkbaar ook alle moeite heeft om niet in een lachbui uit te barsten.
- Wat is er toch gebeurd? vragen wij met verbazing.
Ach, niets zoo bizonders, maar onze dame, die wel eens aan
| |
| |
distractie lijdt, heeft er weer eentje begaan. Na de bad- en kleedpartij beneden komend, is zij maar, op goed geluk af, een gang en een deur ingegaan, om te dineeren. Zoo is ze in een zaal gekomen waar werkelijk menschen - en nog wel bizonder vroolijke, zaten te eten.
- C'est bien pour la salle des courriers, mademoiselle? had een kellner op den drempel haar gevraagd. En mijn dame, in mooi avondtoilet, had maar kordaat ‘oui oui’ geantwoord en was kalm aan een tafeltje gaan zitten, op ons wachtend.
't Publiek leek haar daar wel niet zoo buitengewoon gedistingeerd, maar vroolijk, echt vroolijk, meestal vrij jonge mannen en vrouwen aan één lange tafel bij elkaar gezeten. Enkele van die mannen hadden donkergrijze jassen aan met koperen knoopen en een paar jonge meisjes droegen witte mutsjes met lange linten. Aan een kapstok hingen drie vier petten, met koper omrand.
Toch scheen de entree van mijn dame daar een vage stoornis te hebben verwekt. Het ging er dadelijk iets minder lustig toe en een soort beraadslaging werd heimelijk in een hoek onder de kellners gehouden. Eindelijk kwam er een schoorvoetend naar mijn dame toe en vroeg haar, stil-vertrouwelijk:
- Vous savez, mademoiselle, que vous êtes ici avec les chauffeurs et les femmes de chambre?...........
Het was er werkelijk een gezellig hotel en 't diner was heel lekker.
Als ik me niet vergis hebben we dien avond champagne gedronken.
| |
Landkaart en wegen.
Veronderstel een kalmen Nederlander, slenterend voor zijn boodschappen, voor zijn pleizier of zijn gezondheid op het Spui of in de Veenestraat. Een auto met vlaggetjes, waarin vreemdelingen zitten, komt hem achterop gereden, de chauffeur houdt even stil, groet zoo beleefd als hij kan en vraagt aan den Nederlander den weg naar Leeuwarden!
Het is begrijpelijk dat de Nederlander daarbij een verbaasd gezicht zet. De weg naar Leeuwarden! Ja, hoe zal hij dat uitleggen? Hij ziet er blijkbaar geen kant aan en eindigt met zich te excuseeren dat hij 't niet weet. De chauffeur, geërgerd, noemt
| |
| |
in zichzelf den Nederlander een stommerik, die den weg in zijn eigen land niet kent, en rijdt zoekend verder. Hij komt niet op het idee dat hij zelf, en niet de Nederlander, in dit geval de stommerik is.
Zoo zaten wij te sukkelen in Nancy, om den weg naar Dijon te vinden. Op de fransche landkaart leek het toch zoo'n heel klein eindje: een paar vingertjes breedte maar; doch een paar vingertjes, die een afstand van ongeveer twee honderd vijftig kilometers beteekenden. Nog al begrijpelijk dat de verbaasde Nancyërs hetzelfde gezicht zetten als de Spuistraat-Hagenaar aan wien men den weg naar Leeuwarden vroeg.
Doch alles komt terecht, zooals in de verstandig-geschreven romans en weldra reden wij weer over bergen en door dalen, als over een eindelooze roetschbaan.
't Is een animeerende, bijna opwindende manier van rijden, althans wanneer de weg goed is en er geen hindernissen voorkomen. Niet zonder eenige inspanning is de sterke auto boven op den berg gekomen; maar hij is er en mag nu even uitblazen. 't Kontakt wordt afgezet, de motor uitgeschakeld en de wagen vliegt op zijn eigen zwaartekracht de helling af, in een heerlijkzacht gesuis en veerende beweging. Maar ginds verder rijst alweer een muur-steile berg, de vaart mag niet vertragen, wel integendeel, de wagen moet zijn aanloop nemen en op de laatste paar honderd meters der daling wordt 't kontakt weer aangezet en volle gas gegeven, en als een razende snort de donderende auto den berg op. 't Is wonderbaar hoe die helling, die daar als een rotswand stond, als een gewone effen vlakte wordt verslonden; en men moet even omkijken, en nu de helling waar men afdaalde, als een muur achter zich zien verrijzen, om te beseffen welk waagstuk men heeft aangevangen.
De wegen zelf zijn er, helaas! in Frankrijk niet op vooruitgegaan. Wat is er geworden van die heerlijke blauwe glijbanen, zooals ik ze vond, vijf jaar geleden, toen ik met Maeterlinck door Frankrijk toerde? Twee jaar van bijna onophoudende regens hebben er putten en kuilen in gegraven, die haast niet meer te dempen zijn. Wel vindt men hier en daar nog een eind als vroeger, maar weinig, en 't zijn altijd slechts betrekkelijk korte eindjes, die dan weer in hobbelgaten uitloopen. De klachten zijn groot, algemeen, en de herstellingsonkosten zullen schrikwekkend
| |
| |
zijn. In sommige departementen vraagt de bevolking zelfs keien, in plaats van grintwegen.
Die bevolking vermoedt zeker niet wat haar in dat geval boven 't hoofd hangt, of, veel juister uitgedrukt, wat haar alsdan voor en onder de voeten zal worden geworpen:
Kinderhoofden, doodshoofden, zooals wij die in Vlaanderen hebben!
Laat de bevolking toch verstandig en voorzichtig zijn
| |
Van Dijon naar Lyon.
Dijon is de eerste, echte, aanzienlijke Fransche provinciestad, die wij op onzen weg ontmoeten: levendig in haar voornaamste straten, dood zoodra men in een zijstraat komt; groote winkels, drukke, helder-verlichte café's en geverfde cocottes, alles ‘genre Paris’.
Ik begrijp dat de verstandige en ontwikkelde Franschen in zulke steden aan de zoo noodige nationale decentralisatie wanhopen. 't Is toch ellendig dat er in zulke groote steden, en in nog veel grootere, als Lyon, Marseille, Bordeaux, Toulouse, feitelijk geen zelfstandig leven bestaat. Dat daar geen boek wordt gedrukt, dat er geen courant verschijnt, waarvan men den titel of den naam onthoudt. Alles moet alleen en uitsluitend van Parijs komen, moet op Parijs gelijken, aan Parijs herinneren, om in den smaak te vallen. Rue de Paris, boulevard de Paris, place de Paris, 't is overal, in elke groote Fransche stad hetzelfde!
En toch, wat zijn ze interessant en mooi, zoo vol van eigen schoon en van eigen traditie, de meeste Fransche steden! Zie maar Nancy, dat zich eindelijk aan den band schijnt te ontknellen, en ook Dijon, buiten zijn Parijsche winkels en Parijsche straten, in de oude, stille buurten waar de vreemdeling veel te weinig en de inboorling bijna nooit komt. Wat is er grootscher, imposanter, ontroerender, om maar één stuk te noemen, als die oude, formidabele kathedraal van Dijon, zooals ze daar eenzaam staat, oprijzend als een forteres boven de kleine plaatsjes en vergeten straatjes van haar slaperige omgeving?
En toch.... er is de laatste jaren veel veranderd. De mooie Fransche ‘province’ begint gekend en gewaardeerd te worden, tot haar recht te komen, dank aan de automobiel.
| |
| |
Daar waar de rijke toerist, die benevens geld ook over tijd beschikt, vroeger nooit kwam (en wat spreek ik van toerist: hij bestond niet eens) is hij nu vanzelf genoodzaakt zich althans een poosje op te houden. Zoo'n toerist heeft behoefte aan een modern, comfortabel ingericht hotel, en het hotel is er gekomen. Zoo'n toerist heeft enkele uren tijd te besteden, hij gaat de merkwaardigheden van de stad bekijken, is meestal verwonderd en verrukt als bij een onverwachte openbaring, en spreekt er vol geestdrift over met zijn vrienden, die het op hun beurt willen zien.
Die fransche hotels in de provinciesteden! Men moet daarover hooren door reizigers van een twintigtal jaren her, en dan eens ervaren wat ze nu geworden zijn!
Het was om zoo te zeggen niet mogelijk eertijds in de fransche ‘province’ te reizen. De meeste hotels waren te walgelijk vuil. Nu, zelfs in de kleinste stadjes, vindt men overal nette kamers, een frissche keuken en eetzaal en een behoorlijke lavatory-inrichting. Dat heeft het modern toerisme, voornamelijk het auto-toerisme, door de alom vertakte Touring Club de France gesteund, weten te bewerken. Maar dring dan ook als reiziger niet verder door, dan in die afdeelingen, waar je als reiziger hoort te komen. Zoodra je ook maar even buiten die grenzen treedt, stuit je dadelijk, zelfs in de beste en meest modern ingerichte hotels, op den onnoemelijken, ouderwetschen rommel en de aarts-grondige vuilheid der Franschen. Alles wat uit de nu helder- en frischgeworden vertrekken werd weggeruimd: gescheurde kleeden en bezoedelde lappen, verroeste kastrollen, bebloede kippeveeren, verzuurd, beschimmeld eten, gebroken flesschen, afval van groenten, álles heeft zijn stapelplaats gevonden in de achterhokken en vormt er een vuilnishoop, die alle beschrijving tart. Dat ìs eenvoudig niet meer op te ruimen en de toerist moet het dan ook maar beschouwen als ‘la part du feu’ zooals de Franschen zeggen en zich tevreden houden met het heel veel goede dat hij eindelijk toch verkregen heeft.
Tusschen Dijon en Lyon rijdt men uren lang, meestal over breede prachtwegen, door de weelderige wijnstreek van Bourgogne. De fijne-wijn-liefhebbers kunnen hier, in verbeelding, ‘genieten’. Nuits, Chambertin, Beaune, Clos Vougeot, 't is om er van te lekkerbekken! En overal, rechts en links, over de
| |
| |
wijngaarden heen, die prachtkasteelen, waar de heerlijke ‘crûs’ geborgen liggen! Men denkt aan dikke, roode heeren met gloeiende nekken, aan óver-welgedane pastoors en bisschoppen, met stralende gezichten om een reuzendisch gezeten, den vol-glanzenden beker in de hand. Men denkt ook aan het ‘pootje’, aan 't vreeslijke, aan 't pijnlijke, aan 't pootje dat jammerend doet om water schreeuwen, na al dien overdaad van zwaren wijn. Er is werkelijk tè veel wijn en tè weinig water in die streek. Het is er te rijk, te pléthorisch. Je voelt je 'n indigestie krijgen met er enkel door te rijden.
Als iemand mij vroeg: ‘wat zie je nu eigenlijk van 't land en wat voor soort van landschap is het, tusschen Dijon en Lyon, dan zou ik eventjes mijn oogen moeten sluiten en denken.
Ja, wat is het? Wat was het? Welke vorm? welke kleur, welke afwisseling?
Het is, eenmaal buiten de rijke wijnstreek, eentonig, zooals het veelal is in Frankrijk, evenals in andere landen: een eindelooslange, blonde weg, stijgend en dalend, tusschen verlaten landerijen, van een vale herfstkleur. Weinig boomen, tenzij hier en daar een donker bosch; weinig huizen, behalve nu en dan een armzalig grauw-steenen krot, weinig beweging, weinig menschen, en bijna geen kinderen; en aldoor het gevoel dat er aan dat landschap iets ontbreekt, iets waaraan je gewend was en dat je overal zoekt zonder precies te weten wàt je zoekt, tot je 't plotseling, als bij intuïtie, ontdekt: 't totaal gemis van de bekende windmolens, die zoo aardig, overal, ons noorderland stoffeeren!
De zeer zeldzame, vaalkleurige dorpjes, de doorgaans pittoreske, kleine, vale stadjes, met hun oude wallen en hun slapend water, geven af en toe wel wat afwisseling aan die eentonigheid; maar 't wordt toch dadelijk weer hetzelfde, dezelfde troostelooze, vale uitgestrektheid, dat vale over huizen, menschen, landerijen, dat vale over alles, als de doodskleur zelve van die eindelooze, doodsche streek.
(Wordt vervolgd.)
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd