Groot Nederland. Jaargang 8

[p. 112]

Koffiedrinken in een dames-pension
Door Albertine de Haas.

‘Mìjn godsdienst is de gymnastiek,’ zei juffrouw Stroo, de ‘eerste-onderwijzeres.’

Een energiek rukje trok haar bruinen gespierden manne-nek uit het witte lage boord op, alsof in deze beweging die gedachte vrij kwam.

Er roerde - onverwoord - een gedempt protest op uit den etenden dameskring.

‘Nou-nou...’ doofde de pensions-mevrouw met haar dwalende oogen, steeds over de tafel weidend, altijd zoekend naar wat er ontbrak.... ‘van de gosdienst....’

Ze kwam niet verder, want ze zag dat Jans aan juffrouw van Kregten net weer - de moeilijkste van allemaal - het botte mes had gegeven.

‘Dank u,’ zei mevrouw van Dam, de korte, dikke agentesse van dames-lingerie en thee, met hoofsche hoofdbeweging van vak-beleefdheid tegen juffrouw Valois die haar het botervlootje had aangegeven.

Juffrouw van Kregten sneed geforceerd, met het botte mes, haar brood door, rechtte haar rug en hemde.

Ze had een oogenblik de houding van een haan die zich strekt om te gaan kraaien, de schrale hals uitgerekt en de kin-spits scherp erboven uit, zooals ook een sopraan staat die uit haar maag een hooge noot ophaalde en er een oogenblik mee in den mond zit.

‘De godsdienst,’ zei ze ‘heeft zijn tijd gehad. Een denkend mensch kan zich er niet meer bij neerleggen.’

[p. 113]

Toen sneed ze haar dunne boterhammetje in drie reepjes, éen reepje nog eens in drieën en duwde het blokje tusschen haar droge lippen-spleet - het leek of ze een eigen bereide schadevergoeding voor dien kwijtgeraakten godsdienst in den mond stak.

Alle hoofden aten, door dit afdoend spreken tot rustig doormummelen gekalmeerd.

De stille regen tikke tevreden tegen de ruiten.

Juffrouw Stroo, die zich degelijk van kaas zat te bedienen met genoegzame plooien opzij van haar mond van: - ‘flinke-voeding-plicht-tegenover-jezelf’ - was na de vriendinne-uitleg almaar aan 't knikken van nawerkende instemming; ze lei de dikke schijven kaas ineen passend op haar brood, bewust en secuur en zei toen effen, haar woorden recht voor zich uitsturend of die een tastbare gedachten-streep zouden worden: ‘je ontwikkelt je lichaam, je krijgt frissche gedachten - je wordt mèns....’

Toen wij om twaalf uur uit ons lokaal kwamen, zeiden we nog: ‘je kan die kerkmenschen de mufheid letterlijk aanzien! Van de natuur heeft zulk volk geen begrip meer.’

Juffrouw Stroo argumenteerde met hoofdrukken en schokken, waardoor het was of 't gele haarwratje als een buffertje van achteren, ook daar een opinie in te stooten had.

‘De natuur!’ riep de geestelijke verwante met haar stem die in extase altijd dunner werd. En nog eens zei ze in een neuriënd geluidje: ‘natuur’...

Het was toen voor de omzittenden aan de ronde tafel alsof een gemeenschappelijk bezit van de twee vriendinnen onbescheiden was blootgelegd.

De uiterlijk zoo rustige pension-mevrouw, die, wanneer ze iets in het midden wenschte te brengen, altijd in beweging moest zijn, stond nu op om nog eens koffie in te schenken en met de snelheid van verlegen menschen zei ze, dat-ze-dan-wel-geen-tijd-meer-had-om-er-wat-aan-te-doen - maar-ze-was-gosdienstig-opgebracht-en-dat-bleef-je-bij -

Toen stond ze onbeweeglijk.

Even droomend.

In zich zelf-weg een oogenblik. Ze wist niet meer van wie het kopje was dat ze in haar hand hield, maar een voldoening gevend gevoel van een plicht te hebben gedaan, door haar getuigenis, was als een sfeer om haar heen.

[p. 114]

Er was een onhandige stilte, als gewoonlijk wanneer mevrouw met een opinie voor den dag kwam die niet bij de pension-bediening behoorde.

Juffrouw van Kregten schraapte haar keel of die onzuiverheid in de lucht was weg te kuchen.

Ze keek kritisch, als wachtend op een beslissende eind-formule, naar mevrouw, die loompjes op de tafel kwam toe schommelen, een rond kleurvlekje hoog op de wangen en een rustig glimpje van zichzelf-bewustheid om den goedig-dommen mond.

Juffrouw van Kregten kuchte nog eens en verzette haar lorgnet, wat ze altijd deed na een onvoldoend antwoord.

Op school zou ze gezegd hebben: ‘wie-volgt’.

Over juffrouw Stroo's gezicht was bij mevrouws inmenging een vieve verschriktheid gegleden als bij 'n koopman die mot ziet in zijn eigen waar.

‘Schenk u mij nog maar 'ns in’, zei ze minzaam om de pension-mevrouw de gelegenheid te openen, haar woorden te herstellen.

Maar mevrouw schonk in.

Deze zelfstandigheid kon mevrouw van Dam, die haar thee en lingerie alleen aan ‘de-eerste-stand’ leverde, niet hebben. Het kleine neusje in het vet-glimmend stompe gezicht bewoog energiek zijn lenige vleugels; haar laatdunkendheid had ze in twee vleesch-rollen van haar onderkin vastgelegd; zoo wiebelde ze menschkundig het hoofdje heen en weer, dat uit de hoog-verlegde buste oppropte. En ook juffrouw van Toom, de armzalige ‘handwerk-onderwijzeres-op-vierhonderd’, die door een niet te weren aandrang steeds gedreven werd te bedenken, hoe ze haar broer den dokter erbij kon halen, en die zoo graag in 't gevlij kwam van de onderwijzeressen, begon te verzekeren met 'er bijziende oogen die het schichtige hadden van een paar weggevlogen musschen -: ‘mijn broer zeit altijd: - wetenschap en godsdienst - dat gaat niet samen.’

Wat juffrouw van Toom zei, werd gewoonlijk door de onderwijzeressen doodgezwegen en dus vond de agentesse het nu 't moment om - deze philosophie negeerend - van den godsdienst af te stappen.

‘Wij zijn laat’, zei ze aardig familjaar 't heele gezelschap in haar opmerking betrekkend.

Juffrouw Valois, de jongste en die veel zweeg, reikte vlug naar de jam om het erom vragen en de bewerkelijke etiquette van 't aangeven van mevrouw van Dam te voorkomen.

[p. 115]

‘'t Is me anders weertje’, vond de nooit ontmoedigde en in praten hardnekkige juffrouw van Toom - ‘en dat voor den Zondag - je zal 't altijd zien - de heele week is 't goed en dan 's Zondags regen - dat 's nou vast, verleje week ook - de heele week geen drup en 's Zòndags - en nou alweer een schip met zure appele.’ -

Ze lachte zenuwachtig toen ze niet meer sprak, de zwijgende tafel over.

De dames negeerden dit weer-bijgeloof als een standpunt door beschaafden verlaten.

Juffrouw Valois keek vaag naar buiten, naar 't geschilderd vergezicht, vlak bij, op de plaatsmuur tegenover; met regenweer was er een glim op... als op een nat schoolbord... morgen om dezen tijd, geschiedenis in de hoogste...

Er vloog een vluchtige kleur op haar bleek-brooze gelaat of een vinger er wat rouge opdoezelde en tegelijk wegveegde: ze had geen orde onder die groote meisjes....

‘Zijn er geen beschuitjes genoeg?’ vleide mevrouw naar mevrouw van Dam

‘'t Kan wel’, zei deze grootmoedig, ‘'k zal me wel behelpen.’

Juffrouw Stroo en juffrouw van Kregten hadden 't over 't corset. Ze redigeerden een klein blaadje, waarvan dit vraagstuk het ruggemerg was èn de sexueele verhouding tusschen man en vrouw, ethisch beschouwd.

Mien van Dolder, een vroegere élève, had 't opgezegd. Haar ma had het alles te nieuwerwetsch gevonden en zij kòn haar blouses niet aankrijgen zonder...

‘Gekheid,’ besliste mevrouw van Dam zakelijk en zonder vleien nu in haar stem: ‘als je maar een Fransch onderlijfje draagt.’

‘Chot,’ zei juffrouw Stroo ineens met jonge allures van schrik - ‘nee ruik eens!’

Haar glas melk hield ze de kleine mevrouw van Dam onder den neus.

‘Rare lucht,’ zei deze zoekend.

Juffrouw Stroo rook nog eens, nauwgezet, wetenschappelijk, met wijd-gespalkte neus - bewust van de aandacht op zich - als een chemiker die in 't openbaar experimenteert.

‘Wat vin-u?’ vroeg mevrouw, over de tafel gebogen, ongerust, - ‘aan de melk kan 't toch niet leggen...?’

Niemand antwoordde.

[p. 116]

't Glas ging door naar juffrouw van Kregten. ‘Bah’, zei die flink ronduit - ‘wat een lucht, - jakkie!’ griezelde ze, met afschuw 't glas vooruit houdend om tot ruiken aan te moedigen.

Juffrouw van Toom moest nu ook ruiken.

Juffrouw Valois was gepasseerd, want die knikte - nee - en ging door loom met haar hand piano te spelen, of ze een melodietje tinkte, door haar alleen verstaan.

Mevrouw zat geïsoleerd.

‘Dat drink ik niet op,’ zei juffrouw Stroo gematigd maar beslist.

‘Stel je eens voor!’ riep juffrouw van Kregten, om de edelmoedigheid van die overweging.

Mevrouw belde; riep al vóor de meid binnen was: ‘Jans, wat hei-je met die kroes gedaan? Hèt er ook wat ìn gestaan?’

‘Wat ìn gestaan?’ De meid liet haar onderlip vallen, waardoor een glibberige streep gebold tandvleesch bloot kwam: gezichtsvertrekking van vóór ze een mond gaf.

‘Mot ik het weer hebben gedaan?’ zei ze, 'er felle frissche oogen dringend op juffrouw Stroo.

Juffrouw Stroo deed of ze geen vermoeden had dat ze werd aangesproken; ze roerde haar koffielepeltje krachtig heen en weer in de kop; haar hoofd rukte aan haar hals als een hevig aan 't anker rijdend schip.

Juffrouw van Kregten was weer aan 't ruiken gegaan, terwijl ze telkens deed of ze een strottenhoofd wegslikte.

Ieder rook aan 't eigen glas.

Juffrouw van Kregten deed duidelijker alsof ze onpasselijk werd, gaf achter de ruggen - 't hoofd er dwars afgekeerd - 't glas aan Jans.

Die duwde haar neus er goed diep in neer en haalde daad'lijk den uitleg naar boven.

‘'t Is van de juffrouw der dra-ank,’ zei ze knikkend naar de handwerkonderwijzeres - ‘die ze van der broer heit, die stinkt zoo!’

Juffrouw van Toom's oogen schichtigden ineens rond, overal opgejaagd.

Mevrouw zat gerust nu dat zaakje was overgedaan.

‘'t Is een manier van doen!’ viel juffrouw Stroo uit. In haar leverkleurig gezicht lichtten de oogen.

‘En dat in mèlk!’ vulde juffrouw van Kregten aan.

[p. 117]

‘Drànk moet in een apàrt glas,’ bemiddelde mevrouw van Dam, die ‘met alle menschen kon omgaan.’

De handwerkonderwijzeres met 'er bijziende oogen tuurde op haar bord of er een moeilijk patroon oplei, dat alle aandacht behoefde, geagiteerde kleurtjes branden op haar wangen.

‘Gister een bedorven ei en nu dit,’ klaagde juffrouw Stroo onpersoonlijk.

‘'t Zou je alles tegen worden,’ vulde juffrouw van Kregten weer bij.

‘Uw broche is open,’ zei juffrouw Valois met haar vlakke, jong-zachte stem.

Juffrouw Stroo tastte naar haar das, waarop de broche als een deurtje openhing.

Het was even stil.

De messen tikten, een lepeltje tinkte tegen een glas.

De regen treuzelde eenzelvig tegen de ruiten.

Juffrouw Valois met koffiedrinken klaar, zat naar het neertikkelen te kijken, waaruit een stil-gepreveld wijsje voortzeurde.

En alle tik-drupjes zonken weg, smolten saam in lange neergaande stralen, waarin de droppels als schuitjes naar beneden voeren... als neerlekende tranen van een stil gezicht.

Juffrouw Stroo en juffrouw van Kregten spraken nu over een collega aan haar school - die ging trouwen met een photograaf... zij bleek allang zijn boekhouding te hebben gedaan... ‘altijd gedacht dat het een edele verhouding was geweest’... ‘nooit gedacht’... ‘nee nooit’... ‘maar stil!... had ze ook niet 't kind van een weduwnaar gratis les gegeven?’...

‘Weduwnaars kijken nog dikwijls beter uit hun oogen, danne...’ zei de agentesse snel en in een plots gedoofde vervaring.

Juffrouw van Toom zat heel stil na 't melk-glas.

Ze droeg altijd drukke, aandacht trekkende ruiten en ze voelde zich gauw verongelijkt.

‘Heb-u gister plezier gehad?’ begon mevrouw tegen de stilzittende, met 'er pension-tact... meteen zag ze dat er nòg al geen boterhammen genoeg waren.

‘O-ja’, vatte de handwerk-juffrouw grif, die - vlug gepiqueerd, ook vlug vergat en - haar wangen inzuigend - ‘een gràppe, gràppe dat er gemaakt ben....’

Dan - of haar een spanning allang benauwde, stortte 't uit haar mond, in zenuwachtige stem, heesch en rauw:

[p. 118]

‘Wat is 't verschil tusschen.... een-ne.... tussche.... tùssche....

Ze pulkte, de kluts kwijt, langs het ristje roode knoopjes, dat over haar corset-borst heenklom; aan 't bovenste knoopje begon ze te draaien, daar vond ze haar gedachten terug:

‘tusschen een oude juffrouw die verhuisd is en een jonggetrouwd paar?...’ Ze zei het rad in éen uitval, in één langen woordwimpel over de tafel geslingerd.

Juffrouw van Kregten en juffrouw Stroo, de vriendinnen rezen kalm-waardig op.

De rondwapperende oog-blik van de raadselopgeefster joeg langs de overgebleven dames, klampte zich vertrouwend aan mevrouw.

‘Laat is denken’, zei deze plichtvol.

Mevrouw van Dam nam onderwijl rustig het ei dat op 't schaaltje was blijven liggen.

Mevrouws denkende oogen deden of ze 't niet zag dat dit van Dam's tweede was.

Juffrouw Valois keek naar buiten, zocht, 't hoofd geheven naar 't luchtstukje boven het geschilderde landschap.

Over haar gelaat, blank uit de blauw fluweelen blouse, lag een matte schaduw of ze geestelijk was vermoeid en beu van het leven zooals het weeral stond in den dag.

De agentesse had het ei op en kraakte de schaal fijn in elkander op de andere schaalstukjes in 't dopje. Met haar vinger stampte ze de schilfers goed neer.

Voor Jans nou maar een boterham met kaas... dachten mevrouw's nog steeds met het raadsel bezige oogen.

‘Een oude juffrouw is gelukkig-over, en een jong paartje is over-gelukkig.’

‘O, is dàt het,’ zei mevrouw met vale verwondering, pakte al vlug de bordjes in elkaar.

Jans bracht het omwaschbakje met heet water binnen.

‘Er is nog wat koffie,’ zei mevrouw, de filter van 't potje optillend.

‘Geef u 't mijn maar,’ vroeg Jans.

‘Meid, wat drink je toch een koffie!’

‘Koffie zet bloed aan zeggen ze’ - zei de meid - ‘en thee zenuwen.’

‘Van koffie gesproken,’ vatte mevrouw, ‘we hebben 't laatste uit de bus gehad.’

[p. 119]

Juffrouw van Toom die geen zitkamer had, slechts een slaapkamertje onder de pannen en altijd dus op de huiskamer aangewezen, had haar haakwerk uit haar japon-zak genomen dat ze altijd bij zich droeg en dat steeds een ster was van een sprei of een met ruimte gehaakte pantalon-kant.

Ze had haar stoel bij 't raam geschoven, en haakte als naar gewoonte of er een jachtende haast achter zat.

Haar voeten stonden op een stoof, en haar hoofd, steunend op de stijve corset-uitgroei van de borst, was neergebogen naar de hoog-getrokken knieën.

Er was in de kamer het gerinkel van neergezette kopjes, die in 't nat op de tafel even verder gleden.

De wasem van zeepsop sloeg op bij vleugen.

Eén drop zoog uit de ijle waterplas op tafel, telkens weg, en viel stuk op den grond met een flinke tik.

Onder de toevalligheid dezer geluiden was er het stage matte gedrup van fijne regenspetjes op de ruiten.

‘Zou ik piano mogen spelen nu de dames boven blijven?’ vroeg juffrouw Valois met haar neergeslagen stem, of ze te moe was om te huilen.