|
| |
| |
| |
Sint-Maarten
door Carry van Bruggen.
Het had, dat jaar, de laatste dagen voor Sint-Maarten, geweldig gewaaid.
Krakende najaarsstormen, die gewoonlijk tegen schemer kwamen opzetten, hadden, met de laatste bladeren, levende, dikke takken van de kreunende boomen weggeritst, hadden pannen neergesleept van de daken der lage dorpshuizen en die kletterend te gruizel doen spatten op de hardgrijze straatkeien, dat soms 'n troepje uit-school-komende kinders, luid-kwetterend als 'n bende opgejaagde musschen, van mekaar stoof, hadden hier en daar 'n boom neergekwakt en 'n stuk van den schoorsteen geslingerd en de dorpsoudjes, bedenkelijk, hoofdschudden over zoo'n rumoerigen voorwinter en zeiën, niet te weten waar 't heenmoest, als 't op die manier al inzette, nog vóór Sint-Maarten.
De lucht werd geen oogenblik helder en de wind was die dagen maar al-door aan 't spoken tusschen de laaghangende wolken. Hij joeg ze rustloos voort en deed ze aanhoudend buitelen dooreen, liet ze wegwapperen in ijl-grijze sluiers en klompte ze samen tot ontzaglijke, grauwe pakken, log voortzeilend door de lucht.
Dan schoot hij, ineens, naar benêe, de wind, en het was een gerucht en geratel van dichtdreunende blinden en klapperende steegpoortjes, die achtelooze menschen hadden vergeten te sluiten en op iederen straathoek hoog gier-floot hij in 'n deuntje, luidruchtig, en 'r huppelden wild warrelende bruine blaadjes en papiersnippers, overpoeierd van straatstof, in wilden rondedans op het fluitje van den wind.
| |
| |
Wat woelde het grauw-grijze water in den wijden havenkom, zoodat 't eenzame schip, dat met ingehaalde zeilen en scheefgetrokken ra's voor overwinteren klaar lag, misschien wel zich verbeeldde, in volle zee te zijn. De jongens, die, waaghalzerig scharrelend over de balkenvlotten, die 'r in 't water uit-te-werken lagen, daartusschen hun papierenof klompjes-scheepjes varen lieten, konden zich, zelfs op kousen, niet staande houden haast op de glibberige, ieder oogenblik ondersoppende balken en hun stemmen, zorgloos-jong-lachend als ze natte voeten haalden, wapperden weg in den wind, verwarden dooreen als de touwtjes van de oproerige scheepjes, die ze geen baas konden blijven.
Trokken ze ongeduldig, te driftig, dan knapte 't draadje en 't scheepje dobberde weg in de ruime, grijs-golvende havenkom, met de wolkige, grauwe lucht erboven... 't hield zich even goed, dapper rechtop met z'n bol-geblazen zeiltje, kantelde dan opzij, 't witte zeiltje vlakliggend op 't water, ineens heel kleintjes en hulpeloos, 't gebroken touwtje wapperend achteraan.
De wind zat den kinders in 't hoofd en ouders en meester-op-school klaagden omdat ze zoo druk deden en ongedurig, meer oog hadden voor 't stof gewar op de speelplaats buiten dan voor de witte, leerzame cijfers op 't bord en 't fluitje van den wind of 't takjesgetikkel tegen de ruiten leuker vonden dan 't do-re-mi van den notebalk.
Soms werd 't dan ineens zoo grauw, dat midden op den dag, meester de lampen aansteken moest, die gewoonlijk maar enkele, diep-wintersche dagen 'n laatst uurtje brandden. Dat gaf dan in 't donker, een pret van mekaar aanstooten om 't leuke van lichtop in school... en meteen zilverdiagonaalden de grauwe ruiten van den regen, die fijntjes neerspoot uit een dikke overladen wolk.
Maar toen dat tegen St. Maarten niet overging, bleekte de pret er wel een beetje af. Wat moest er worden van den vroolijken ommegang met lichte lampionnetjes, als de wind zoo spoken bleef en de regen, lijntjes-verraderlijk, telkens even kwam neerspetten. De lampionnetjes zouden in brand vliegen en de kaarsjes dooven. En wàs eenmaal 't pitje nat, dan kreeg je ze niet meer aan.
Nee, nu 't zoo vlak op Sint-Maarten was, moest 't maar gauw weer goed gaan worden. Na de zomervacantie - 't lekker zwemmen
| |
| |
in de havenkom en 't zwerven door de polders en weien dan voorbij - was er, tot de sneeuw kwam, niet veel dat 't saaie van lange herfst en voorwinter brak. De dag van Sint-Maarten viel daar leuk-licht tusschen, gaf vroolijkheid en tastbaren buit, centen en gebedelde koek in de winkels, endjes worst bij den slager en wat 'r verder te halen viel.
En dan 't loopen met die lichte, kleurige lampen in je hand door 't zwarte donker van November-avond, en vergelijken, tot je wist, wie 'r van 't jaar de mooiste had - en mekaar tegenkomen en vertellen van veroverde centen, van 'n meneer, die ze zóó maar te grabbele gooide over de steenen en zei, dat 'r 'n dubbeltje bij was - maar dat had niemand gevonden -, en je pèt vol lekkers, echte, vette leverworst en apenmangeltjes en heele knoesten vijgen - en mekaar zeggen, waar je heen moest, omdat 'r 'n bakkie vol hallefies in de gang stond en iedereen wat kreeg, en wáár ze je lieten staan op den stoep en niet-eens-open-deeën, en dat je bij dat ouwe rijke wijf aan 't Schapestraatje de hééle Sinteremaarten moest afzingen, expres omdat ze zoo gierig was en 't zingen niet kon lijen.
En dat zou de wind, die leelijke pretbederver, nu allemaal verstoren gaan. Want al liep je met je lichte lampje dapper in den wind, en al zong je de heele Sinteremaarten èn van 't heertje met den rozenkrans, en 't liedje van den rommelpot, wat gaf 't, als de menschen 't vertikten open te doen en je stilletjes lieten staan op de stoep.
Zoo kwam de dag voor Sint-Maarten en toen ze 's middags uit school kwamen, bulderde de wind harder dan ie 't nog gedaan had.
Wat ging-ie te keer! Hoog in de lucht was 't een woest geweld en getuimel, waar de moedwillige wind de geduldige wolkenkudde aanjoeg en dreef voor zich uit - en beneden in de straat heerschte hij ook, overmoedig. Schoudermanteltjes van oude juffrouwen lichtte hij in de hoogte, kietelde kil de magere ruggen.. en helderwit vlekte tusschen 't grauw van gevels en winterkleeren, in de grijze winterstraat, 't propere ondergoed van 'n dienstmeisje, dat even 'n gilletje gaf, om 't ondeugend-speelsche van wat de wind 'r daar leverde, dan boos, geprikkeld in 't ronde sloeg met 'r paraplu naar de jouwende jongens. Die hadden pret... dat ze 'r even den heelen Sint-Maarten voor vergaten, pret, die ze de wangen aan- | |
| |
gloeide en in de oogen een lichtje ontstak van guitigen moedwil, of ze wat graag nog meer dienstmeisjes met opgewaaide rokken zouden hebben nagejouwd.
Maar ineens waren ze stil en luisterden. Op den holdebolderenden wind kwamen gebroken, vage klanken nader, geluid van helder metaal-op-metaal. De torenklok kon dat niet zijn... die klank was ze innig-eigen en bekend genoeg... en 't' was geen heel uur ook... En 't brandklokje op 't stadhuis zou je, bij dien wind, niet hebben kunnen hooren. En beduusd groepten ze 'n oogenblik stil-luisterend op elkaar tot 'r ineens een op 't idée kwam, dat 't de omroeper wezen moest, en dat gaf, of 't afgesproken was, op één moment, stuwbeweging in 't heele jongensklusje, dat ze armzwaaiend en klompklepperend vooruitholden, op goed geluk af rechtuit de smalle straat door, die vervuld was van windgerucht.
Er was weer even 'n fijntjes-spetterend regenbuitje, dat lekker neerkoelde op hun heete wangen en de wind, voor 'n momentje, bedaren deed.
Nu hoorden ze ook duidelijk, dat 't de ouwe dorpsomroeper was, die z'n forsche zes slagen sloeg, op 't klankig koperen bekken, dan met alle inspanning van z'n oude, nog stevige longen tegen den wind in, uitschreeuwde:
‘dat seudert Zundag van de voorlejen week vermist werd Jacob Veeke Gerritzoon, wonende an et Havenstraatje op nommer acht-enne-seuventig - waar ie Zaterdagavond 't laast was gezien en dat de burregemeester an een ieder, die inlichtingen kon geven, vrindelijk verzocht bij hem te kommen op 't stadhuis.’
't Hoofd ferm op, de grauw-grijze haren onder z'n petje uit fladderend in den kouden wind, die 'm neus en wangen blauwpaars marmerde, voelde zich de ouwe omroeper, omkringd van in verrassing luisterende kinders en menschen, wèl gewichtig. Meestal immers was 'r niet veel belangrijkers aan te kondigen dan dat er... ‘achter den Dam lag een groote skoit met versche, levendige gárreneel...’ Dit kwam niet alle dagen voor, dat 'r 'n man werd vermist, dat z'n met bekkenslag rondgedragen nieuws werkelijke emotie wekte.
De jongens gaapten in verbazing, keken onnoozel rond zich of ze den verdwenen man ergens op 'n straathoekje zouden zien staan... en als de omroeper na de zes kletterende bekkenslagen,
| |
| |
die z'n aankondiging stevig onderstreepten, zich weer in beweging zette, sjouwde, of 't vanzelf sprak, de heele troep mee: 'n Half kinderschooltje hupte er om den ouden man, soms zoo vlak vóór z'n voeten, dat hij ze, kwasi boos-brommend, op de vlucht joeg, en de wind, die z'n buldergerucht niet staakte, dee frisch-op-fladderen bonte meisjesschorten, losse kieltjes en jekkertjes... dat 't beweeglijk troepje wel 'n bende van luidruchtige en beredderige vogeltjes leek. 'n Enkele maal wipte hij 't petje 'n vlasbol van de kruin, dat die onder 't in den wind verwapperend gelach van de anderen, schrik-struikelend vooruitschoot, telkens vergeefs grijpend naar 't over de grijze keien snelhoepelende ding.
't Was zoo al donker-avond haast geworden, als ze in 't Havenstraatje kwamen, maar 't lage huisje van Jacob Veeke Gerritzoon was gauw genoeg uit-te-kennen aan 't klusje vrouwtjes, dat bijeenstond voor de deur. Want 't lag er juist wat in de luwte 'n beetje achteraf, tusschen 't vooruitspringend bakkerijtje, met z'n eene smal-hoog winkelraam in 't enge geveltje, waarvoor in 't druilig licht van 'n petroleumlamp drie wit bestoven bollen lagen en 'n teenen mandje stond met versche kadetjes -, en 't huisje van juffrouw De Gooyer, die jaren lang - dertig jaar zeien ze - bij één-zelfde familie had gediend, nu 'n lijfrentetje had en zich juffrouw liet noemen.
Zij zelf, met 'r stakig lichaam en in zure trekken vast-gerimpeld gezicht van versmade en eenzame ouwe vrijster, voerde 't hoogste 'r schriel-piepend stemmetje kampend tegen den wind, die 'r de brokjes van wegvoerde, vóor ze de gretig luisterende ooren van 't klusje buurvrouwen bereikt hadden. Te midden van 't lawaaiig geflapper van zware rokken om stakebeenen hielden ze, hoofdgebogen, 'r hand geschulpt om 't oor... schreeuwden, mekaar halfverstaand, allemaal tegelijk, maar met de fladderende mutsebanden woeien haar de woorden achter over de schouders weg. Vandaag spaarde de dartele wind 't luwste plekje niet.
‘Van Zundag af, mensch’ schreeuwde juffrouw De Gooyer, haar beenig gezicht met grove kaken paarsig van inspanning, tegen half-doove vrouw Berg.
‘Blief u?’ vroeg die, hand aan 't oor, 't hoofd, met oogen en mond wijd open in brandende nieuwsgierigheid naar détails van 't geval, waarvan ze zoo pas 't eerste woord vernam, naar de spreekster heengebogen.
| |
| |
‘Da jài doof ben as 'n pot’ vinnigde De Gooyer, nijdig, dat ze zich niet kon verstaanbaar maken.
Dan meteen schoot de wind met hoog gefluit even op, naar boven en in plots neergevallen stilte klonken de te luid gezegde woorden ineens hard-duidelijk:
‘Wâ pot?’ vroeg onnoozel, vrouw Berg. Maar de andere, blij, dat ze even rustig praten kon, ratelde er haastig over heen:
‘Eerst doche we, dat ie s'n eige verhange had... trouwes, dat had 'k allang sien ankomme, op soo'n leefe kan geen sege ruste... 'n man, die s'n eige moeder vermoordt.....’
‘Dâ sou ìkke nie wille geseid hebbe, buur...’ vermaande zeurig ouwe Lijs-Kee, die 'n turfzaakje dee en kousen breidde voor anderen ‘da's nie beweese... da's nimmer beweese. Wat wùllie wete is, dat 't mensch van de trap is gegleeje, mèt da se de wasch van 't solder haalde... en alleenig hum sellef en ons-lieve-Heer wete... of ie d'r d'r-of gegooid hêt...’
‘De heule buurt sei et’ viel 'n pootige dienstmeid juffrouw De Gooyer bij... ‘'r was over niks anders praat... En dat ie 'r sloèg, 't ouwe mensch..., dat hêk sellef van me tante, die d'r vlak an gewoond hêt...’
‘Och, netuurlijk’ smaalde De Gooyer, met minachtenden blik naar Lijs-Kee... ‘enne dan nou... altijd alleen... is dat 'n leefe... geen vrouw over huis en nooit 's met kammeraas en nooit 's in de kroeg... da 's 't berouw... want vroeger, iedere dag, die God gaf, besope met permissie, as 'n staartmole...’
De bakkerin kwam 'r stoepje afgewipt, sloot zich aan...
‘'t Is me 'n gevalletje’ snaterde ze, met 'r opgeruimde stem. Ze had 'n vroolijk bol gezicht en 'n frisschen mond met gave, witte tanden tusschen twee rood-blozende koonen.
‘Nou’ begon dadelijk vrouw De Gooyer... zèg jai 't nou maar deris, buu-vrouw Harders... wat 'n loeris of ie was.....’ Meer vrouwen uit andere straatjes, waar de omroeper met helkoperen bekkenslag 't spannende nieuws al heengedragen had, kwamen bij 't groepje. Ze sloten dicht aaneen, en drongen zich in 't luwste hoekje, dat degeen, die in 't midden stonden, zich voor 't minst zouden kunnen verstaanbaar maken.
‘Een loeris’ kwalificeerde de bakkerin met overtuiging magere De Gooyer na, hoewel ze geen van beien wisten wat 't woord precies beduidde... ‘dàt was ie... Van 't somer hêt-ie me
| |
| |
Grietje met de tang achterna zete, omdat ze 'n pinksterblommetje wou plukke in s'n bleekie - en as je nou denk, dat ie dat noodig hêt... néé... want se wasch gaat buiteshuis... 't kind kwam kepleet met de stuip op 'r lijfie van de skrik thuis.’
‘Daar hê je 'n 'm’ riep ineens vrouw Leur, die 't laatst gekomen was en om den wind niets had kunnen hooren. Een paar keerden zich haastig ontsteld om.
‘Wiè...?’
‘Gut, mensch, de omroeper... doch je, dat 't hùmmes was... nee hoor, die is weg... en die blijft weg... levedig tenminste...
Vrouw Harders, die Roomsch was, bekruiste zich haastig, rilde.
Daar joelde, den stevig-stappenden ouden man woelig omkringend... de opgewonden jongens en meisjes-bende aan... en de wind begon weer op te bulderen, nu hij hoog in de lucht de lijdzame wolkenkudden weer eens had dooreengestommeld... woest lawaaide hij opnieuw door de smalle, haast-duistere straat... en 'n felle slag, die ineenen rinkelde, sloeg schrik door de vrouwtjes-klus.
‘Wa 's dàt?’ gilde vrouw De Gooyer.
‘Je poortje stond open, mènsch’ gul-uit lachte de dikke dienstmeid..., die zich, gezond-luchthartig, vermaakte met bibberigen ouwe-wijfjes-angst... ‘en nou klapt de wind et dicht.’
Dan, in denzelfden toon tegen den nu dichtbijen omroeper:
‘Nou baas, is ie al terecht?’
‘Nog niet vrijster’ gaf die de scherts terug, ‘nog niet... dâ sal wel morrege worre, sou 'k denke... Maar ik ben klaar met 'm... en ik gaan gauw naar huis om 'n warrem bakkie... 'n avend mensche...’
Enkele vrouwtjes, die kinderen ontdekt hadden in den troep achter den omroeper, pikten, met nijdigen armruk, hun kroost uit den hoop, spoedden zich, de stribbelende jongens meesleurend of voor zich uit peutend, naar huis, ineens denkend aan den man, die zóó van 't werk zou komen en voor wie 'r koffie en brood moest zijn.
Zoetjes aan zakten nu ook de meeste anderen af. 'n Viertal vrouwtjes van vlak uit de buurt, bleef er nog over... vrouw Harders, juffrouw De Gooyer, Lijs-Kee en Leen, de dikke dienstmeid... Maar de wind werd koud en bulderde woester, naar mate de nacht naderde.
| |
| |
Dus, na aarzeling van gierig burgerwijfje, die zelf ook altijd voor zichzelf heeft moeten zorgen, maar bij wie de zucht nog 'ns lekker 'n griezelig geval te bekauwen 't voor 'n oogenblik wint van de gierigheid, noodde juffrouw De Gooyer ze mee naar binnen, op 'n bakkie troost, als ze zuurzoet lachend zei. En dan nog 'n uurtje, terwijl de wind hol rumoer sloeg om 't huisje en om dat van Jacob Veeke Gerritzoon, praatten ze over den verdwenen man... ‘dat ie vast en seeker s'n moeder had vermoord... en nou van berouw, begrijp je dâ nou niet, Lijs-Kee... s'n eige had verdaan... en of ie nou s'n eige verdronke sou hebbe... en dat dan nou, soo soetjes an, s'n lijk wel al sou komme boofe drijfe... dat hâ je altoos, na 'n paar dage...’
't Was lekker griezelig.
* * *
De wind scheen het er, koppig, nu eenmaal op gezet te hebben, den dag van Sint-Maarten te doen mislukken.
Overdag had ie zich nogal rustig gehouden en was de lucht, de middendaguren, zelfs even vroolijk geweest van grillig uit 't grijs geknipte lappen blauw, klaar-helder, alsof de wind-en-regen van vorige dagen ze frisch gewasschen hadden. ‘'t Zou niet regenen, want je kon, uit 't blauw, wel 'n mansbroek snijen’ verzekerden de moeders haar pruilenden jongens, die boos-bromden tegen 't weer, dat hun Sint-Maarten bederven ging.
Maar waarachtig, tegen vier uur 's middags begon ie z'n tuimelspel alweer, holde hij door de straten en dee de dorre blaadjes en papiersnippers rondedansen op 't fluitje, dat hij blies aan iederen straathoek, dreef den menschen fijn-prikkelend stof in de oogen, kaatste met hoeden en petjes van kleine jongens, die luidschreiend met uitgestrekten vinger hun eigendom nawezen... en tusschen al dat holle tumult spookte de griezelige schim van den verdwenen man.
Van hem wist nu ieder nieuwe en lugubere details en bij Wiggers, den kruidenier, had de winkelknecht heel wat zeemanschap noodig, van oogknipjes en vrindelijke armdrukjes om de vrouwtjes weg te krijgen, die, allang met 'r boodschap klaar, maar bleven kakelen - in den winkel lekker buiten den wind - de kleine ruimte vullend met stemmengerucht, waartusschen de knecht nieuwgekomen klanten en z'n eigen geluid niet meer verstond.
| |
| |
Ze hadden 't allemaal wel geweten, dat 't zoo afloopen zou, bluften ze tegen mekaar... op zoo'n leven kon geen zegen rusten. 'n Man, die z'n moeder had vermoord... en 'n beul voor kinderen was... door z'n kameraads geschuwd werd op 't werk... nooit 'n stom-woord met iemand praatte... dat mòst spaak loopen.
Van een somberen, gevreesden zonderling had z'n verdwijnen 'm ineens tot iets buiten-natuurlijks, tot 'n spook gemaakt..., en nu 't leeg stond, had z'n huisje - gewone krot van twaalfstuivers huur - ineens voor de in ongewone emotie opgeschrikte buurt 't aanzien van iets griezeligs gekregen.
Voor geen gouw-tientje toe, had vrouw Harders, 't knappe bakkerswijfje, verzekerd, ging ze d'r in... Diender Hermans was 'r binnen gegaan... ze had 't gezien uit 'r winkel... en bleek as de dood eruit gekomme... Er moest daar binnen iets niet pluis zijn... en als 'r kinderen - trouwes de schapen dorsten 't niet - 't hart hadden in 't bleekie te komme... zòu ze ze...
Zoo werd 't avond, maar de wind had geen mêelij met de jongens en hun lampionnetjes-feest.
Hij tierde in de hoogte en rumoerde in de laagte... klapte als 'n wildeman met blinden en poortjes, keilde dakpannen kletterend tegen den grond en schudde duchtig de boomen, die boos protesteerden met luid gemopper van hun kale takken.
Als 'n baldadige kwajongen liet hij, brooddronken, niemand met rust en menigmaal vlekte 'r in 't grauw-grijs van straat en huizen en menschen heldere toon van omhoog-gedreven onderrokken, wanneer hij 'n dienstmeisje of burgerjuffrouw in 't ootje nam.
Maar 't bleef droog en toen 't goed donker was, gingen de jongens, hopend, wat ze zoo graag wilden, dat de wind nog stillen zou, er toch maar op uit. Hier en daar begonnen nu uit de donkere huisjes lichtende bollen te voorschijn te wippen... frischrood, hoog-oranje of zacht, licht-doorschenen groen-ook veelkleurige en bont-bebloemde.
Aan de korte draagstokjes, die de kinderen stevig vasthielden, slinger-zwaaiden de ijle dingen heen en weer, zoodat 't door den wind van streek gebrachte kaarsvlammetje 't heel licht papier van kleurige wanden haast ontstak... dan hielden ze schuttend de hand erboven, tot 't vlammetje weer rustig puntte naar omhoog.
| |
| |
En langzaam aan kwamen 'r nu ook al meer lichtjes, warmkleurige vuurbollen in 't zwarte donker, wissel-wemelend dooreen... 'n Rommelpot knorde... en de door de straten stuivende wind nam vage, gebroken klanken mee van liedjes:
...de koeie drage hores...
...de meissies drage rokke
...de jonges drage broeke
... drage schortel-doeke...
Monotoon-melancholisch klonk 't kinder-gedreun door de donkere straten, waar de wind luidruchtig baasspeelde.
Voor de huisdeuren hielden ze stil, zongen, naïef-speculeerend op de ijdelheid der bewoners...
...Hier woont een rijk man...
Maar de meeste deuren bleven, stug, gesloten... 'n heel klompje soms zamelde er, op de stoep gedrongen, bij mekaar, dicht-warme wemeling van roode, groene, bonte ballonnen... zwaai-slingerend aan hun stokje... 'n Havelooze straatjongen, zonder centen om 'n lampion te koopen, stond er met z'n knorrenden rommelpot tusschen en in 't hooge gezang van schrale meisjesstemmetjes...
‘Er reed es 'n heertje soo welle gemoet...
‘Hij droeg d'r 'n rosekrans onder s'n hoed...
baste z'n al-verweerd geluid van klein-mannetje;
...geê me wat en 'k gaan ferbai...
Op 't marktplein leek 't vroolijk van veel lichtende bollen. Maar 't wàs er niet de lustige ommegang van huis tot huis, waarbij de menschen soms in de deur kwamen luisteren en centen-uit-deelen... ongedurig zwierven ze in den wind, die op 't open plein naar lust te keer ging, menig ballonnetje ontvlammen dee, dat 't mooi-broze papier, na 'n kort fel-vlammend brandje in zwarte flarden van 't stokje vlokte.
Een troepje stond 'r, midden op 't plein bijeen, kleintjes en druilig onder de hooge, donkere, woest-kraak-waaiende boomen
| |
| |
en ze toonden mekaar hun schamelen buit van vettig-grijze worstschijfjes, wit-uitgeslagen vijgen en harde koekbrokken.
Maar uit de verte kwam, wild-werrelend, nog 'n gele ballon aan en 'n groote, langbeensche jongen liep op 't troepje toe, zichzelf al vooruitroepend:
‘Jongens... sèg... ik weet wat... ik weet wat.’ Nader gekomen stond hij nu stil, praatte opgewonden:
‘Seg, jonges... we gane Veeke zoeke... met de Sinteremaarte is et toch niks gedaan... da's nou heelemáál 'n dooje boel...’
Even overblufte stilte, dan vroeg 'r 'n kleintje, onnoozel-bedremmeld...
‘Nou, waar is-die dan, sèg...?’
't Troepje schaterde in spotlach, maar de groote bleef ernstig, verzekerde, rad sprekend, met overtuigende ‘sèg’s:
‘In de haven, sèg... s'kuur hoor... me fader ree d'r vemiddag langs voor se baas... langs 't havedijkie en toe sag ie heul in de verte wat drijve... eerst doch ie 'r niet an... maar as ie thuis komp, seit ie 't an me moeder... en toe ineene kreeg ie 't in se hoofd... dat 't bèst hummes kon weese... sèg... nou, wie gaan 't 'r mee, soèke...?’
Sluiks, zonder spreken, keken ze mekaar aan. Goed durven deeën ze eigelijk géén van allen, maar dol-graag willen allemaal. 'n Dooien man te zien drijven in de havenkom,... maar dàn met z'n allen, was 'n niet alledaagsch pretje.
‘Zie je’ luidruchtig aanmoedigde de groote jongen... ‘às 't hummes is, zegt me fader... dan moet ie d'r f'nsellef nou nòg weese... en asseme 'm sien... en me brenge 't an bij de burregemeester, krijge me cente óok...’
Het lokte ze wel aan... maar niemand durfde, onzeker of ze allemáál meegingen, 't eerst bijvallen. Zoo stonden ze, stil-overleggend, onder de hooge boomen, waardoorheen huilend voer de wind. Nu was 't geen spel meer, maar barre ernst van duchtige, na korte luwing telkens opnieuw aanrommelende vlagen, waarin de warmkleurige ballonnetjes, die nog 't leven hadden gehouden, woest zwaaiden aan hun korte stokjes.
‘Nòu’ zei eindelijk 'n kort-gedrongen kereltje, die de anderen altijd de opsnijer noemden... ‘as ze allemaal meegaan... dan wil 'k ook wel.’
‘Ik óók wel... ik ook wel...’ kwam 't nu los, ‘maar allemaal,
| |
| |
hoor... geen spullebrekers... kaik hummes es... sèg...’
't Klein ventje van straks was héél bang geworden, beefde nerveus... maar hij wou zich niet laten uitlachen... 't Angstzweet klamde hem in z'n gezicht als ie aan de donkere havenkom dacht, met 't woelende, donkere water, met de kippebruggetjes en vlondertjes, die er in 'n wijden boog overheen gebouwd waren... aan de vlottende, soppende balken... aan 't eene zeilschip... dat 'r midden in 't water lag... de ra's schuin, de zeilen ingehaald... met kale masten...
Maar toen bluffige Piet 'm aanwees, schamperde z'n ‘kaik hummes’, besloot ie mee te gaan en probeerend bits te snauwen, zei hij met bibberstemmetje:
‘Nou, wàtte van màin... denke jullie, dat ik bang ben... net soo min as jullie hoor.’
De anderen lachten, zeien scheldwoordjes,... krakeel dreigde... maar de groote jongen:
‘Nou... feruit dan maar mette geit... hoeveel sinteremaartes benne d'r nog?’
Ze telden zeven ballonnetjes, maar Piet had 'n roestige lantaarn, met glazen wanden, vlekkerig besmeerd met 'n half-transparant bietenrood goedje, en hij, die ommers alles durfde, moest daar dan maar mee voorop loopen.
Als ze, onder den holdebolderenden wind 't Marktplein afklosten, leek 't dorp wel heelemaal uitgestorven. Geen enkel ballonnetje lichtte er in 't van slecht-brandende lantaarns zwak doorschenen straten-duister en de winkellichtjes waren allemaal gedoofd.
Heel in de verte gromde nog 'n rommelpot, maar de wind brak telkens 't monotoon geknor uit elkaar, liet 't naar alle kanten heenvliegen.
In de donkere straten, door de hooge, kale boomen, heerschte hij nu haast alleen en 't troepje kleine jongens, dicht aaneen om 'r ballonnetjes te schutten, floot en loeide hij om de ooren, zweepte ze 't scherpe straatstof in 't gezicht, om 't hen ook maar gauw te doen opgeven.
Maar stoer-stappend, 't bovenlijf mannelijk gebogen, schoudertjes ingetrokken, stevigden ze door, de petjes diep in de oogen, kraagjes van groenige jasjes en verwasschen kieltjes omhoog.
't Havenstraatje gaf, beter beschut door de aaneengesloten huisjes-rijen aan weerskanten, iet wat verademing... maar als
| |
| |
dat uit was, kwamen ze op den open havendijk en daar blies ze de wind, bar-boos, vlak in 't gezicht en weer vloog er 'n lampionnetje in brand, fèl-oplaaiend met roodige flikkertongetjes, en de wind dee er de nog vonkende kool-vlokken afstuiven, vèr in 't rond.
Langs de dijken aan weerszijden van tamelijk breede haven, stonden, droefgeestig, olie-lantaarns in wijd-gespatieërde rij, flauw licht vloeide dunnetjes over 't zwarte, deinende havenwater, maar midden in de lucht zweefde op en neer 't hooge toplicht, dat 't eenzame schip voerde in z'n groote mast. Flauw onderscheidden de jongens ook z'n wit-zwart-geblokte romp, die aanhoudend op en neer sopte in 't deinende water. En ook de boog van vlonders, afgewisseld door hooge bruggetjes, welke de jolletjes moesten doorlaten van de havenwerkers, die daar overdag arbeidden, werd, vaagwit, zichtbaar. Een lantaarn stond 'r bij 't begin en zwijgend, rillend van kou en bibberend van angst, die ze elkaar dapper verborgen, ging 't jongenstroepje daarop af. 't Vlondertje gaf maar breedte voor één en nu ontkluwde zich 't groepje tot 'n rijtje van twaalf achtermekaar, met 'n lampion om de andere en bluffige Piet vooraan met z'n lantaarn.
Vreemd zweefde dat rijtje warmlichtende bollen roode, gele, zachtgroene, als losgelaten nu voort, langzaam-regelmatig de een achter de ander. Want de kleine jongens-zelf, waren in 't donkere verloren, hun lichtjes duiden den weg, stegen, als ze een voor een 'n steil bruggetje beklommen, daalden dan, vlugger, bleven 'n eind vlak op 't waterniveau langs 't volgend vlondertje, stegen, daalden... verder over 't zwart-woelig havenwater heen.
Geen woord werd 'r gesproken, maar hun oogen tuurden scherp, wijd-open, in verlangen, te ontdekken wat tegelijk als 'n vreeselijk spook te aanschouwen ze vreesden, over het wijde, zwarte water, afgegrensd door de beide lantaarnrijen, die ombogend elkaar naderden, in de verte zich verliezend 't kanaal langs, dat uren verder mondde in zee.
Ze waren nu vrijwel vlak bij 't schip en de boog van brug-en-vlondertjes liep daaromhéén, dan terug, kwam 'n eind verder op denzelfden havendijk weer uit.
't Schip, gansch verlaten, deinde er stom en spokig en telkens als de wind even stilde, was diep-melancholisch geluid te hooren van water, dat zachtjes omklotste den boeg. De masten doezelden,
| |
| |
nauw zichtbaar, tegen de zwarte lucht, maar 't toplicht, tamelijk-krachtig, verlichtte tot groezelgrijs 'n breede baan woelend water voor den boeg uit.
Boven op 'n hoog bruggetje drongen de jongetjes, instinctmatig zoekend den warmeren schijn in 't trieste, leege donker, bij elkaar. Hun lampionnetjes lieten ze, half-gedachteloos, half-speelsch, zweven over den leuningrand en ze bespiedden den warmen weerschijn, die heel diep uit 't water, maar misvormd tot rimpelige strooken, naar ze opsloeg.
Bluffige Piet hield z'n lantaarn in de hoogte en over z'n schouder tuurde de groote jongen, van wie 't plan was uitgegaan.... tuurde scherp-zoekend over 't water.... tuurde, tot z'n oogen verstrakten in 't kijken en z'n hand, bevend, onbewust heenwees over 't woelig-zwarte vlak.
Achter 't schip òm dreef-deinde langzaam een lichaam naar voren tot in de flauw-verlichte strook voor den boeg uit, 'n lang, monsterachtig dik en vreemd-rolrond menschen-lichaam.
Zacht overspoelden het de golven, maar als de wind aanwaaien kwam over de wijd-open havenkom, schommelde het heftiger, kantelde haast.
Van gruwelijken schrik geslagen, staarden ze er nu allemaal heen, de jongetjes, klein saamgedrongen troepje boven op heel hoog en smal bruggetje, hun warmgloeiende ballonnetjes in de hand.... en ze zagen en herkenden het lichaam; ondanks de monsterachtig-misvormende opzetting van 't gelaat.
Ze herkenden den vermisten man, van wien hùn moeders hun verteld hadden, dat-ie de zijne had vermoord en die daar nu dood, op z'n rug, z'n gezicht gezwollen en grauw-wit, te drijven lag in 't kille, zwarte havenwater.
En opeens, zonder afspraak, zonder 'n woord, zetten ze 't op 'n loopen, klomp-struikelden ze 't bruggetje af, 't vlondertje langs, bruggetje, vlondertje.... hoog, laag met de nu dol-dansende lampionnetjes, waarvan de wind er weer een aanstak.... tot de stille lantaarn, die 't havendijkje duidde.
Dat leek nu, hoe open ook en kil overwaaid, ineens hun een heerlijk-veilige en warme schuilplaats, en ze stonden er, diep ademend, stil.
Heel bleek zagen ze mekaars gezichten, met wijde, verwezen oogen, maar niet één was 'r, die om den ander lachte.
| |
| |
Dappere Piet, heel zacht fluisterend, overwees 't water, met 't nu ineens weer verre schip....
‘'t Was hùmmes.... zag je-'n-m?’
En ze fluisterden nu allemaal, met schichtige blikken, tòch zich veilig voelend, al met 'n ietsje verlangen, uit die veilige verte 't griezelig spook-lichaam nog eens te zien kantel-drijven.
Maar in 't donker onderscheidden ze niets meer en dan ging 't huistoe.... 't Havenstraatje door.... en naar zíjn donker huisje met de gesloten blinden zagen ze allemaal schichtig heen, met angstige, schuwe oogen
Grauw gromde de wind, maar, héél in de verte baste nog de stem van 'n kleinen zwerver bij 't geluid van z'n dof-knorrend instrument:
Dat dee ze weer bedenken, dat 't Sint-Maarten was. Ondanks de ballonnetjes hadden ze 't gansch vergeten.... en in verlangen 't vreeselijk visioen te verdrijven van dien dooden, op z'n rug drijvende man, half ook als bizarre inval.... begon er een 'n Sint-Maartenliedje te neuriën.... Aarzelend viel de een na den ander bij en in den bulderenden wind klonken zwakjes hun van diepe ontroering nog na-bevende stemmetjes....
Sinteremaarte had een koe....
Die most na de slachter toe....
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd