Groot Nederland. Jaargang 4

[p. 295]

Afwijkingen
Door Karel van de Woestijne.

I.
Avond-harmonica.

Harmonica-der-zeven-weeën, drenzend-zingende harmonica, schrijnend lied met iedere noot een wonde, klacht die schrilt en nijpt in den onweêrs-avond, zoo pijnlijk-valsch, zoo pijnlijk-valsch: waarom hebt gij gezongen, harmonica die zoo treurige leute zingt in den avond, arme harmonica als een menschen-hart, harmonica gelijk mijn moeden mond, harmonica, o, der zeven-weeën?....

- Heel de dag is geweest als een hol huis om mij, álles een dreunend om-rondend geruisch, iedere beweging een zinderend gezoem in mijne ooren, een na-trillen, kring aan kring, in de klok mijner hersenen.

En nu, in den gezakten avond die een onweêr broeit, ik, nauwelijks buiten gekomen in die ledige stilte, die me stelt, gegroeid, boven de aarde: nu, die zang eener harmonica in de handen van een of anderen koeier die zijn vredig-zijn, of zijn fantazie, wil zeggen in dees schampere tonen....

- De avond is ijl en moe. De hoeven zijn geknield in de doove grijste. De hagen zijn stil.

Maar ík ben niet stil, en die harmonica is niet stil. Ik zoek angstig een vrede, eene vrede. - Een harmonica schrijnt gerekt, zingt angstig eene vrede, - een vrede naar nieuwen angst: harmonica als een menschen-hart, arme harmonica der zeven weeën...

[p. 296]

II.
Gezwegen verhaal.

Hoe zou ik verhalen dit avontuur, hoe zou ik niet zwijgen ook dít avontuur?....

Het was (maar de glim-lach uwer schoone jeugd kent zulk weêr-spieglen niet, noch het koppig na-leven en weêr-leven in lastige hersenen van zúlke gestalten), het leek me te zijn 'lijk het beeld dat bij-bleef, zoel en aan-trekkend, uit de koortsen van toen ik zoo ziek was.

Ik lag in het diepe bed, en scheen me-zelf zeer vreemd en níet me-zelf; toen vroeg ik aan mijne moeder om een spiegel, dien ze mij reikte; ik zag: de gele sponde achter mij aan glanzend, de witte strakke lakens, twee kaars-witte kussens recht-hoekig achter mijn rechten nek. Maar mijn hoofd - zag ik dúbbel: twée gelijke koorts-hoofden op de wit-geplooide zakkende schouders van het ziekte-hemd, twee hoofden staande in 't zwoele bed; en, paargewijs, die vier holle oogen die glommen en glazerig staarden, en de twee feile monden met míjne lippen die laaiden, het hooge branden der vier blinkende juk-beenderen, en mijn duister-uitstaande haar als een welvige brug van hoofd tot hoofd, en mijn voorhoofd: dúbbel....

En vaak gebeurt het dat ik ze thans weôr ontmoet, staar ik lang in een spiegel, en zelfs bij de echtste vreugd: die twee meê-warig-schoone en koortse-heete hoofden die míjn aangezicht dragen; en dan zie ik míjn aangezicht weêr niet, en alleen díe gelaten, deze maskers die mijn gelaat dragen uit een herlevend verleden,

[p. 297]

in 't kleed mijner geleden ziekte. En mijn dagen van thans, mijn gezondheid en stevigte gerustheid van tháns: ze schijnen alleen nog te zijn, wachters om eene heilige eeuwigheid, alleen nog te wezen om te waken en te dragen dit dubbel-beeld, dat twee-broederlijke beeld in 't éene gewaad van het verleden, dat is het gewaad van morgen misschien, mijn wezen voor altijd, misschien...

- Zoo wast me weêr, en eender, bij dezen nakenden na-zomer, na een winter van het wildst-uitspattende leven en brutaal brallen als nooit, na den schrijnenden angst van een geniepige lente, na deze laatste dagen als ooft in een koele namiddag-kamer waar buiten kookt de zon: rijst weêr de herinnering aan het avontuur dat ik u, mijn kind der steile steden, arm hoofdje dat vreemd luisterend zijt, o, niet en verhalen zal: van een kleinen, grijzen en kinder-jongen Sater dien ik, in de spanning van de pijnlijkste uren, ontmoette den vorigen herfst, ten bosch-kante.... Hij leeft weêr, waar ik me keere, treurig een beetjen en zoo schuchter-wendend en -gaande; ik zie hem in al de daden van mijn dag, en naast me aan de tafel der eetmalen, - en tháns, dat ik van hem zal zwíjgen.... Híj is 't geworden, die mijn leven voert, en ik verzeker u dat ik niet vreugdig ben. Ik gevoel nu dat hij dáar was, toen we van winter slempten in de ontuchten, en dat hij zag in mijn oogen toen deze lente mij ernstig miek. - Thans loomt en zinkt de zomer, en naar mijn mond neigt weêr zijn vochtige kus; en 'k weet vermoeid dat ik hem weêr meê-lijdend en hartstochtelijk beminnen ga....

Gij rilt?

[p. 298]

III.
Stervend Man.

De oude man zei, glim-lachend als naar eene verte:

- Zeker wil ik spreken thans, o kinderen die áan me staart, en ziet hoe mat mijn handen lichten in mijn duister kleed, en zwijgt en niet wilt angstig zijn; en gij, jonge menschen, die met verre kudde komt, een neu rie-lied op uwe lippen als koelen honig, en veel verlangen; en ook gij, vrouwen die de vrome en zorgende blijdschap weet van zoogende borsten; en mannen met rustend landallaam dat zwart-geteekend op den hemel staat; en grijsaards die míjn wijsheid dragen wilt naar úwe wijsheid, als nieuwen druif naar ouderen wijn, en zoeteren glim-lach voert;

- Zeker wil ik spreken, waar gij nader treedt. 't Geluid mijner stem gaat door den luisterenden lucht, als hoorde ik een late bij. Ik wil tot u spreken, en u zeggen hoe ik leefde, ik die oud geworden ben, en me sterven gevoel. En ik heb de meening dat mijne woorden zullen zijn als ploegen met blinkend hecht in uwe hand, o needre menschen, en de herinnering mijner dagen een zaden-dragende voren, lijnend door uw herdenken....

- Zeker wil ik spreken het láatste;

- maar gaat even op zijde, eerst;

want ziet:

De getrouwe zeug van iederen avond verlustigt weêr, met stil loopen van hare pooten in de veie wei daar-ginds, en laatste klaarten malve op hare huid, en wroeten met nijveren snoet in 't hooge halmen-gras, bij genoeglijk knorren, - verlustiget weêr, als te elken avond, mijn brekende oogen. En ziet: veertien levende jongen heeft ze, waarachtig....

[p. 299]

IV.
Stil-leven.

De pas-gewasschen keuken-tafel is nat nog in de gleuvige reten, en klam tot op het been van mijn huiverig-voelende hand. Er gaat een meisje voorbij dat magere sleutel-beenen heeft onder een dun zwart jurkje. De zaterdag is weenend van de daken, en de straten zijn vreemd-ijl. De hoeven van een paard zijn als rijdend naar een geheim gevecht. Ik luister....

- Maar gíj zijt, die me troost, waar ik me keeren kan naar uw schoonheid, o tinnen schotel van verschoten blauw dat grijst in stoffig glimmen, en draagt, - getaand in 't spieglen van uw vlak haar wazend beeld -: deze beurschende perzik. - De muur is grauwend als oude doods-kaarsen. Een nijdig mes dreigt op de tafel. In een dik glas staat verschalende wijn.... Maar gíj zijt, die den herfst nog niet gesloten hebt achter zware deuren, o perzik en o schotel, en die zegt dat mij de vréde wacht....

- De venster-ruiten rillen rammelend, waar een ossen-wagen voorbij-gaat. Het huis is nat zwijgend. Ik verschik de plooien van mijn kleed niet.