|
| |
| |
| |
Van jongere geslachten
Door Leo Meert.
IX.
Moeder en Jo beraadslagen: ‘Laot ons ee's zien wa' da' we allemaol hên, en ten zullen wij best weten waor da't 't moet staon....’
Natuurlijk moet de kast, het geschenk van onkel Wart en tante Wies, in het voorhuis. ‘Moeder, ao heiligbeelden zulle' wij daor op zetten, hè?’
‘En de roomerkes meê' 't kanneken op de schouw.’ Zij bewonderen in 't verplaatsen nog dit stuk, dat geschonken werd door een ander familielid....
‘Die printjes hier?’
‘Nee', dáór zulle ze veel schoonder hangen.’
Zij overzien nog de andere geschenken: een pan, zes borden, een ketel, vorken, lepels en messen....
‘Maor wanneer toch zulle' ze 't gerief brengen da' we Vrijdag gekocht hên?’
‘Jao kind, as't op de plak is, zijn ze zoo haostig nie'.... 'k zal ee's gao' kijken.’
Voor de zooveelste maal loopt moeder naar al de winkels waar zij ‘op den plak het ontbrekende goed losgekregen hên.’
Eindelijk toch zijn de meubelen daar:
‘De schoone taofel en de zes biezen stoelen in de veurste plaots.... zet die' maor van achter;.... hier man, da' bed moet op de kelderkaomer....’
't Is nu alles op orde, en moeder doet nog de ronde, verschuift
| |
| |
hier een stoel, trekt aan de gordijn, herveegt nog eens het kraakwitte zand in de voorkamer....
‘Alla, kind, ik vertrek. Ik wensch ao veel zegen en meegank in ao huis, en tracht het wel te stellen.’
‘Dag moeder, tot laoter’ zegt Jo nog op den drempel. Zich wat voorover hellend, werpt zij links en rechts een vlugge blik in de straat, en gaat dan weer gauw binnen. Heel traagjes doorwandelt zij nu het voor- en achterhuis, klimt op het kelderkamertje, komt terug beneden, en vergenoegt zich in het bewonderen van al die voorwerpen die nu ‘de hare’ zijn.... een gulle glimlach plooit haar lippen en zij omvat het alles met een blik vol liefde en toewijding: t Is nu háár huis, met háár meubelen en gerief, alles splinternieuw en glanzend, en krakend van zuiverheid....
‘Wa' zal Allewies kijken’ denkt zij, ‘van den noen stond alles nog ondereen....’
Opeens gaat zij naar den muur en verhangt een en ander aan het keukengerief. ‘Hoe is 't meuglijk da'k da' nog nie' gezien had’ zegt zij, en rondkijkend: ‘nao is alles goed op orde, nao kan 'k mij gao' kleeden.’
Zij gaat op den koer, pompt een emmer water en kletst haar wezen vol.... na zich de handen te hebben gewasschen gaat zij in het achterhuis waar het kambakje en een klein spiegeltje hangen. Nog eens naar de stoof gezien, de koffie klaar gezet en dan naar boven. Zij trekt een licht jakje aan, met een strikje om den hals, steekt ook een bovenrok over en haalt dan haar voorschoot: pijpend ligt de kraag om den hals, zakt over de schouders weg in het middel om daar wat wijder op den schoot uit te loopen. 't Pakje staat haar ‘echt lief.’
‘'t Zal toch nog zoo wreed nie' zijn me' Allewies’, zegt zij, terwijl zij zich op een stoel zet, en zij herdenkt de dagen die op de eerste ruzie gevolgd zijn. Hij heeft zich toch nog al wel gedragen, en Zaterdag afgegeven, 't Was wel maar twaalf francs, doch met haar winst maakt dit weer een net, rond sommetje dat vrij wel in hun onderhoud zal voorzien. Twee francs huishuur, drie francs aan de maatschappij die haar meubelen en keukengerief bezorgd heeft, twee francs op rekening der trouwkleeren, een frank en half aan Marie, die 't ondergoed leverde.... ‘'t Zal er deur kunnen’ besluit zij ‘der blijft genoeg over veur 't huishaân, en da' is 't bijzonderste....’ ....‘Binnen drei
| |
| |
maond en half 't kinderbed’.... Zij zal Allewies wel weten te overhalen om meer af te geven, al is het maar een of twee francs per week. Stilletjes aan zal het tot een sommetje komen dat zij dan zal wegleggen voor die buitengewone omstandigheid....
‘Hij is daor....’ Zij schrikt op en staat midden het achterhuis.
‘Wa' is da'?’ vraagt hij kort af, ‘wa' zit'e gij hier te luirikken me' ao armen gekruist? Ik moet werken, en gij zit aon tijd te verkijken. Da' zal nie' blijven duren, hoorde 't?’
‘Maar zie' toch ee's, Allewies, wa' da' we dezen achternoen allemaol gedaon hên....’
‘'t Eten stao' nie' klaar, en da' is veur mij 't bezonderste.’
Zonder een woord meer te zeggen, haalt zij gauw alles bij de hand, terwijl hij den trap op is naar zijn duivenkot.
Eenige oogenblikken nadien roept zij hem reeds:
‘Allewies.... Allewiêsss....’
Zij krijgt geen antwoord.... ‘Allewiesss.’
Na enkele minuten gaat zij boven: ‘'t Is gereed zulle.’
‘Nao kunt 'e ook wachten tot da'k ik gereed ben,’ bromt hij.
Een goed half uur nadien komt hij beneden, en nuttigt de boterhammen met koffie en gestampte aardappelen.
Jo zit aan de andere zijde der tafel. Verscheidene malen tracht zij het gesprek aan te knoopen en telkens plooit zijn norsch wezen zich in harderen trek.
Na 't eten staat hij op, gaat buiten en trekt de deur met een schok achter zich dicht.
Onbeweeglijk staart zij eenige oogenblikken naar de deur, loost een zucht en schudt het hoofd....
Tot laat in den avond blijft zij er aan denken. Alle middelen zal zij gebruiken, en veranderen zal z' hem. Na die troostende woorden is zij weer wat gerust gesteld, en eindelijk toch gaat zij boven en legt zich te bed.
Ze zijn nu eenige weken getrouwd, en Allewies geeft reeds min af. Van twaalf francs kwam het op elf.... en nu krijgt Jo 's Zaterdags, met een vloek er bij, acht francs.
Herhaalde pogingen om hem meer te doen geven zijn mislukt.
Jo is bij den meestergast gegaan om te weten hoeveel juist Allewies verdient....
| |
| |
't Is middag, en na 't eten zegt zij: ‘Allewies, 'k vraog ao veur de leste keer of ge meer gaot afgeven?’
Hij haalt de schouders op en neuriet een liedeken....
Opgehitst gaat Jo voort, ruwer en verwijtend:
‘'t Is 'en schande gelijk da' ge 't geld moet wegsmijten.... wegsmijten is wel 't woord, want a's ge van achter in de twintig francs verdient....’
‘Ge weet gij da' zoo goed?’ onderbreekt Allewies haar, terwijl hij even het hoofd omwendt.
‘Jao, zeker, de meester hee 't mij gezeed.... en hij zal 't mij altijd zeggen....’
‘Awel ten zal 'k ook mijne' kop ee's uitwerken.’
Hij staat op, wint de dikke sneden brood die Jo gereed gelegd heeft in een stuk papier, vult zijn kannetje met koffie en.... plets.... daar slaat weer de deur, zonder dat hij een woord meer gezegd heeft.
De straat waarin de fabriek staat ziet zwart van 't volk. Rumoerende menschen die wachten naar d' opening van de poort. Zij babbelen en schetteren.... met groepen staan ze overal verspreid, terwijl de voetpaden in heel hun lengte door half liggende jongens ingenomen zijn. De meisjes, arm aan arm, wandelen daartusschen om en weer, en werpen met hun lichte pakken een blijde tint in dien somberen hoop....
Allewies drumt er door, met gefronste wenkbrauwen, als een vreemde, zonder iemand te groeten. Aan 't verste uiteinde der straat vindt hij ‘zijn’ groepje. De gezellen bemerken Allewies en komen hem eenige passen te gemoet.
‘Mannen, 'k hên nog wa' over, we gaon d'r ee's ne' goeien baat op zetten,’ zegt hij, terwijl hij fijntjes lacht.
‘We staon al genoeg op 't zwart boeksken,’ zegt een kerel met een bedronken gezicht, ‘'k ben zeker da' we deze keer zou'n buiten vliegen....’
‘Ao wijf,’ fluistert een andere Allewies in 't oor.
Hij draait zich om, en vóór hem staat Jo, netjes aangekleed, krakend van zuiverheid....
‘Wa' staot 'e hier weer al op 't hoeksken te doen?’ vraagt zij verbitterd.
‘Da' zij' mijn zaoken, en haost ao de straot in, bij 't ander vrouwvolk, want ao plaots is hier nie'.’
| |
| |
‘Jao, a's ge meegaot.’
Schouderophalend keert Allewies zich terug naar 't groepje. De glimlachjes der gezellen doen hem zeer, en fluisterend belooft hij hun een goede belooning als zij meegaan....
Intusschen heeft de bel met heldere stem over de huizen geklonken, en zich verdrummend, als zand schuift in een trechter, is heel die menigte in de poort verdwenen.
Tien minuten nadien komt het groepje met Allewies aan 't hoofd terug.
Zij bellen. Na enkele oogenblikken doet de meestergast zelf open.
‘Weeral de zelfde, 'k verzeker ulder da't de leste keer is....’
Terwijl de anderen, zich tegen elkaar drummend, eenige stappen den koer opgaan, blijft Allewies vóór hem staan en zegt met stout gezicht: ‘Kunt 'e weer nie' verdraogen da' we 'en pint gedronken hên?’
‘Ge kunt doen dat ulder belieft, maor als 't belt moet iedereen binnen.’
‘Awel en bij mij steekt het op geen tien minuten, en a's ge daor nie' meê' kontent zijt, da's ook al wel.’
‘Zwijgen of buiten, hoord't?’ zegt de meester kwaad, ‘'t Is altijd meê 't slechtste volk da' we meest last hên.’
‘Da zult 'e mij betaolen’ roept Allewies schijnbaar gebelgd, terwijl hij de vuist opsteekt, ‘'k vertrek, en ziet da' g' in mijn vaarwater nie' komt....’
Met een zware ‘klak’ valt de groote poort achter hem dicht. Hij wrijft zich de handen, snokt het hoofd links en rechts, ademt diep als een gevangene die juist op vrije voeten gesteld is, en opeens half loopend, verdwijnt hij achter den hoek. - - - -
Heel die week drinkt hij. Zelfs is hij een nacht buiten huis gebleven. Aan de poort der fabriek is hij stout de andere gezellen gaan afwachten en heeft ze meegelokt om met hem te ‘feesten’. 's Anderen daags middags loopt hij smoordronken door de straten der stad, arm aan arm met zijne ‘drinkebroers’ en na den middag wachten zij Jo in een straat af.
‘Allé, meê', naor huis, ik moet geld hên,’ huilt Allewies, terwijl hij zijn vrouw bij den arm vat.
Zich loswringend geeft zij hem een vuistslag op het hoofd, die hem duizelend eenige stappen achteruit werpt.
| |
| |
‘Houdt ze vast, da'k ze doodslaog,’ huilt hij na enkele oogenblikken.... hij wil haar achterna.... doch Jo is gauw weggeloopen en nu is zij reeds ver....
Razend van dolle woede trekt hij met de bende naar zijn huis, doch de deur is vast. Hij bonst er op, rammelt aan de klink, huilt en tiert.... de geburen komen bij.... en eindelijk toch kan men hem tot bedaren krijgen.
Terwijl de bende terug weggaat wendt hij het hoofd nog om en de bevende vuist achter zich uitstekend bezweert hij 's avonds zijn wraak te zullen koelen.
In den achtermiddag is hij smoordronken in den hoek eener herberg gevallen. Terwijl hij snorkend zijne zware roes uitslaapt, zijn de gezellen verderop getrokken.... In den vooravond ontwaakt hij.... zijn hoofd is duizelig.... doch het trekt ineens als een klare dag voor zijn geest op en hij herinnert zich....
‘O! die slang,’ zegt hij, op elk woord drukkend.... ‘Baos, genever.... nog genever.... en nao bier.... en ten weer genever.... 't is mijne leste frank, die zal mij wreken....’
En als hij 's avonds aan zijn huis komt, en hij de deur op slot vindt, begint hij weer te bonzen en met rauwe keel te schreeuwen.
Bang voor de geburen, doet Jo gauw open. Nauwelijks is de deur dicht, of hij grijpt haar bij de keel, werpt haar met een slag op den grond, en gromt, en grolt, als een wild dier dat zijn prooi in de klauwen vat.... Zijn zware vuist bonst, en zij slaat, en zij krabt, en zij grijpt.... en 't gillen en 't huilen van Jo maakt hem nog meer dronken. Met gespannen kaken en zeeverenden mond en knarsende tanden, de neusvleugels trillend en wijd open snuivend, hitsen die herhaalde snerpende kreten zijn wreedheid aan; en als het roofdier dat in het lauwe bloed van zijn slachtoffer zijn zinnen zat drinkt, zoo ook zijn voor hem die hartverscheurende kreten een bedwelming. En eindelijk als hij los laat, lam en moe, verduisterd in 't hoofd, en als hij zich wil oprichten, wankelt hij en valt, als een logge massa, zwaar over den grond.
Jo is bedwelmd. Bloed op haar aangezicht.... bloed aan haar handen.... bloed op den grond....
Als zij eindelijk als uit een verre vage droom tot bezinning komt, eer haar gedachten zich kunnen bijeen scharrelen, ziet zij op den vloer twee lichamen uitgestrekt, met op de kast een lamp met een pinkend vlammetje op de bijna droge pit.... en eindelijk
| |
| |
meer tot bezinning komend, blijft dit gevoel haar overmeesteren:
Die twee lichamen bewegingloos op den vloer uitgestrekt, als twee lijken; gewaakt door het pinkend klein vlammetje der uitgaande lamp....
Zij schudt die pijnlijke indruk van zich af, en nu komen in wanorde, als een verwarde bol, al de herinneringen in haar hoofd draaien. Zij is stijf en heel haar lichaam doet zeer. Zij tracht op te staan.... zich steunend aan een stoel komt zij met groote moeite ten halve van den grond. Na enkele oogenblikken toch is zij geheel recht gekomen. Daar ligt hij, haar beul. Zijn log lichaam verspert de deur, en om naar bed te gaan moet zij er over stappen. Een oogenblik overmeestert haar de wraaklust, haar opgeheven hiel voelt een drukking als moést hij verpletterend op het hoofd neerbonzen.... haar vuisten ballen zich instinktmatig.... doch op hetzelfde oogenblik verlamt haar de vrees de wreede kastijding te zien hernemen.
's Anderen daags, heel vroeg in den morgen, ontwaakt Allewies. 't Duistert nog, met hier en daar nochtans reeds tintelingen van den opkomenden dageraad. Zijn hoofd is loodzwaar en 't is als bonzen er groote hamers op zijn voorhoofd. Hij wendt zich om en stoot tegen den muur. De snerpende pijn brengt hem eensklaps tot bezinning en hij bemerkt dat hij op den vloer in de voorkamer ligt....
‘Gisteren aovond, jao.... 'k hên z' afgeranseld’.... Hij kijkt rond.... ‘bloed op de steenen, zou 'k ze nie'....’ een verschrikkelijk denkbeeld springt voor zijn geest. Hij loopt de kamer op.... ‘Nee, daar ligt ze.... ze leeft, want ze beweegt.’ Haar aangezicht is doodsbleek. Zij klapt.... Allewies luistert als versteend. Eerst zijn het onsamenhangende woorden die Jo in haar woelige slaap uitbrengt: ‘Blijf va' mij.... slaog mij nie' dood.... beul.... aai....’ Na dien kreet is zij weer wat stil gevallen. Meer en meer klaart de dag, en nu ziet hij dat er bloed aan haar aangezicht en wangen kleeft.
‘Twee lijken op den vloer.... een pinkend lichtje.... dood.... dood....’ raast Jo weer, en zij wroet zich om, trekt het deksel mee', en nu ziet Allewies meer bloed.... tot zelfs in 't bed.
De slagen in zijn hoofd verdubbelen. Als een bezetene loopt hij het huis uit recht naar een dokter. Vóór een poort houdt hij stil:
| |
| |
‘Hoe ben 'k hier geraokt? Wa' kom 'k hier doen?’ vraagt hij zich af in zijn verwilderden angst. Opeens herinnert hij zich weer.... de dokter woont verder de straat in. Hier.... hij belt....
‘Wat is er gebeurd?’ vraagt de dokter. ‘Spreek toch duidelijk.’
‘Bloed in 't bed, aon heur handen, aon heure kop,’ stottert Allewies.
‘Wij zullen eens gaan zien,’ zegt de dokter. Op straat loopen zij nevens elkaar zonder spreken. Allewies in koortsige haast om terug te zijn.... om te weten.... hij is bang, de schrik haar te veel te hebben mishandeld jaagt koortsig in zijn binnenste en in zijn geest ziet hij de zware poort van 't gevang reeds vóór hem open gaan....
Op de slaapkamer laat hij zich op een stoel vallen en als verlamd, in twee gebroken, het hoofd in de linkerhand, wacht hij zenuwachtig naar de uitspraak van den dokter.
‘'t Is een misval,’ zegt deze na een pijnlijk drukkende stilte. ‘Jongen gij moet uw vrouw schandelijk geslagen hebben. Ik vrees voor haar leven....’
Juist op dit oogenbik komt vrouw Van Ekker binnen.
‘De geburen hên menheer den doktoor binnen zie' kommen en z' hên mij seffens doe' roepen.’
‘Sstt.... stilte. Die menschen moeten eerst buiten, want dat jonge vrouwtje heeft niets dan rust noodig.’
‘Jao maor, mijnheer den doktoor, mag 'k ulder nie' zeggen wa' da' Jo heêt?’
‘'t Is een misval.’
‘Aai heere van mariey, da's spijtig,’ klaagt vrouw Van Ekker, terwijl zij het keldertrapje afgaat.
‘Wa' is 't?’ vragen de geburen meer en meer nieuwsgierig.
‘'ne Misval, en mijnheer den doktoor zegt da' g' allemaol buiten moet.’
Aan de deur blijven de geburen nog in een groepje staan.
‘'t Is wa' geweest, gisteren aovond,’ zegt een klein vuil vrouwtje, ‘hij hee't er 't jonk uitgeklopt.’
Terwijl is vrouw Van Ekker terug op de kamer gegaan en zij aanhoort met ernstig gezicht en knikkend hoofd de aanbevelingen van den dokter.
‘Maor mijnheer den doktoor, hoe is da' toch gekommen?’
| |
| |
Bij die vraag heeft Allewies eensklaps het hoofd opgericht en smeekend bekijkt hij den geneesheer.
‘Hij zal het u wel zelf vertellen,’ zegt deze terwijl hij zijn hoed en wandelstok van de tafel neemt ‘goed opgepast en tot morgen.’
| |
X.
Jo is nu reeds veel beter. De dokter heeft bevestigd dat alle gevaar geweken is, zelfs mag moeder Van den Brande een bezoek afleggen.
Door een gebuurvrouw is zij seffens van 't voorgevallene ingelicht geweest, en spijt alles, is zij dagelijks om inlichtingen gegaan. Nu echter dat zij bij Jo mag komen is zij geheel in haar schik. Voor deze buitengewone omstandigheid zal zij haar Zondag-pak aantrekken.
Peer heeft er zich in den beginne tegen verzet. Maar zij heeft volgehouden, bewerend dat een moeder haar kind niet kan vergeten, dat het al 't mooglijk kwaad zou mogen bedrijven, dat een moederhart daar toch overstapt.... Zij haalt nu haar beste muts uit de kast, spelt een veelkleurig gebloemd tipdoekje over de schouders, en terwijl zij haar zwarte voorschoot aandoet, poogt zij haar man tot beter gevoelens te krijgen:
‘Awel, Peer, ik vind da' 'nen ouder, die in fout is, zijn fout moet kunnen bekennen. Jo is getrouwd, daor was ze vrij van....’
‘En wij waoren vrij d'er ons tegen te verzetten,’ brengt Peer er haastig tusschen.
‘Jao, da's waor, maor as 't ten toch gedaon is?’
‘Had hij hem goed gedraogen, ten zou 'k allang van ao gedacht geweest zijn, maor Allewies is en blijft 'ne slechterik.’
Moeder haalt even de schouders op, en terwijl zij in het spiegeltje een laatste blik werpt:
‘Mij' kind, blijft mij' kind.’
Als vergenoegd over zich zelf plooit zij de lippen en knikt droogjes.
Vrouw Van Ekker is juist op den koer als zij binnen komt. Door de openstaande deur wisselen de twee vrouwen een korten ‘goeien dag’ en seffens is moeder Van den Brande dan bij Jo geloopen:
| |
| |
‘Wel kind, ge ziet er uit lijk de dood.’
‘Dag moeder,’ zegt Jo flauwtjes.... ‘Den doktoor hee' gezeed da' ge veur den ee'ste keer nie' lang meugt blijven.’
Na eenige oogenblikken elkaar sprakeloos te hebben aangekeken, vat moeder de magere hand die Jo haar toesteekt.
‘Hoe gevoeld ao, kind?’
‘Goed’ is het flauwe antwoord. ‘Roept heur ee's.’
‘Wie moet 'k roepen?’
‘Heur ee's roepen.... ah ja! moeder Van Ekker....’
Als ze terug boven zijn, vraagt Jo of ze beneden eenige oogenblikken willen klappen om haar te laten rusten. Dan kan moeder straks nog eens terug komen.
Zoo hebben zij het daags te voren belegd: Jo en vrouw Van Ekker wenschen niets beter dan de goede verstandhouding tusschen de beide familien te bewerken, en nochtans moest het gaan zonder dat Jo haar moeder kon bemerken dat men haar aanhaalde.
De beide vrouwen zitten nu in het achterhuis. Zij spreken over hun kinderen, over 't huishouden, en na veel geweldige woorden, die niet uitbarsten ter wille van de zieke, zijn zij het toch eens gekomen dat Jo ‘'en braaf meisken, en Allewies 'nen deugniet is.’
Terwijl vrouw Van den Brande haar moederhart ontlast in allerlei lofbetuigingen over Jo's vroeger leven, kan de andere zich toch niet weerhouden er gestadig tusschen te voegen: ‘da' Allewies nao toch, sedert 't ongeval, werkt en afgeeft.’
Een flauwe kreet....
't Is Jo die geroepen heeft:
‘Alla, moeder, ik zou geerne wa' slaopen.... tot morgen hé?’
‘Jao zeker, kind, en 'k zal ao iets meebrengen zulle.’
Jo is nu ernstig aan de beterhand. Allewies mag zijn stroozak verlaten en in 't zelfde bed slapen. Sedert haar ziekte heeft Jo hem bijna niet gezien, en zij heeft er geen enkele maal achter gevraagd.
't Gebeurde tracht zij te vergeten, en toch welt het gestadig in haar op. 't Is als een walg voor hem, die haar alles ontnam.... een walg die weldra overgaat in afkeer en wrok....
De eerste malen is hij over haar lichaam gestapt en heeft zich, zonder een enkel woord te spreken, met den rug naar haar gekeerd, in 't bed laten glijden.
| |
| |
De eerste nachten waren onuitstaanbaar. Hij, vervolgd door het schrikbeeld dat hem alle nachten voor den geest komt.... zij, verontwaardigd over die tegenwoordigheid, die zij toch maar moet dulden....
Heele dagen en bijna heele nachten denkt zij aan haar toestand. Hoe gaarne zou ze willen vergeten dat zij getrouwd is.... ontlast zijn van hem.... de wrok woekert in haar binnenste.... de mishandeling blijft haar steeds in den kop steken, en overal ziet zij het pinkende lichtje en de lijken.... op het bed.... aan den muur.... aan de zoldering.... overal waar zij de oogen richt....
En eindelijk toch komt er wat rust. ‘Het moet’ heeft zij zich dezen nacht duizendmaal herhaald, in weerwil van haar woekerende wrok, in weerwil van haar angst, in weerwil van haar afkeer. ‘Het moet’, die woorden maken haar sterk, doen haar berusten in den toestand.
‘Pakken 'lijk da'k 't hên,’ voegt zij er troostend bij. ‘En der ook van profiteeren,’ dat verlicht haar geest, dat geeft haar moed.... En zoo komt het tot een oplossing.
Nu mag Jo reeds opzitten. Zij is heel veel beter, en de familie komt haar gestadig bezoeken. Dat geeft afleiding aan haar gedachten, en na enkele dagen berust zij in haar toestand. Zoo op een stoel te zitten, soms eens de kamer rond te wandelen, is voor haar een nieuw genot. De familie brengt haar geschenkjes mede en met ongeduld wacht zij aangekondigde bezoeken af. Chocolade, suikergoed en bier.... 't bevalt haar alles, en als de bezoeken verminderen, stuurt zij vrouw Van Ekker naar het winkeltje om snoepgoed te koopen.
Nog steeds houdt Allewies zich afgetrokken.... Gebeurt het dat er iemand is als hij voor 't middagmaal komt, dan spreekt hij niet, eet zoo rap hij kan, en nauwelijks 't eten door de keel, is hij weer weg.
't Is als een vreemdeling die in huis inwoont. Alle Zaterdagen geeft hij twaalf franken af en verder ziet hij naar niets meer om....
De laatste dagen is moeder Van Ekker enkel nog in huis geweest om het eten klaar te maken. Nu echter heeft Jo haar kamer verlaten en zal zij zelf haar huishouden ‘beredderen’.
| |
| |
Zij is nog flauw. De vermoeienis verlamt haar beste wil, en 't huis vervuilt stil aan. 't Is daarbij een noodwendigheid geworden eens bier te drinken tusschen door, en naar 't winkeltje loopt ze regelmatig.
Als twee onverschilligen wonen zij onder hetzelfde dak. 's Middags enkele woorden, 's avonds 't slapen gaan.
Den volgenden Zondag komt Allewies bedronken te huis.... Zij opent hem de deur, doet hem geen enkel verwijt en helpt hem te bed....
‘Pakken 'lijk da' 't komt, en d'r ook van profiteeren,’ herhaalt zij maar gestadig.
Den volgenden Maandag komt hij niet voor 't middagmaal. Heel eenvoudig bergt zij de schotels weg nadat zij geëten heeft, en in den achtermiddag gaat zij ‘'en boomken kaorten bij “Malia” in de geburte.’
't Is in een achterplaatsje dat ‘Malia’ herberg houdt, en daar komen enkel vrouwen.
Triomfantelijk leidt ‘Malia’ Jo binnen en zegt: ‘'en nieuw lid veur ons congregaotie.’ Zich vervolgens tot Jo wendend; ‘Ons reglement hé' maor eenen artikel: ‘Elk nieuw lid geeft 'en ronde.’
‘Bravo!’ roepen d'andere wijven.
‘Haol maor op,’ zegt Jo onverschillig.
‘En nao gaon we 'en boomke kaorten hé?’
‘Beên?’ vraagt Jo.
‘Jao,’ antwoorden verscheiden te gelijk.
Met hun ‘vieren’ zitten zij daar rond de tafel, Jo nog tamelijk proper, niet al te wel op haar gemak bij die andere slordige wijven. Doch zij doet meê, zoo goed zij kan, lacht om dubbelzinnige woorden, waarvan zij de beteekenis niet verstaat, enkel omdat de andere hun vreugde luidkeels uitschreeuwen....
En tusschen 't gepraat en 't gegichel pletsen de kaarten op tafel, rinkelen de glazen en tieren de vrouwen.
‘Awel, “Slons” wa' doet 'e gij?’
‘Zit ekik er veur?’
‘Gij let nooit op ao spel, wie zoud 'r anders veur zitten, “Jo” hee't de kaort gegeven.’
‘Ik kan nie' boven mijn vijftig!’
‘Let Pap’ slaat met de vuist op tafel en roept ‘Ik speel tzeventig.’
| |
| |
Na lang tellen en hertellen zegt ‘Mie de Buzze’: ‘Sè ik gaon 't maor ee's riskeeren. Ik zit er in, daor ben 'k zeker van, maor 't komt 'r nie' op aon.... verlies 'k, awel....’
‘Duurt da' gezeever nao al lang genoeg?’ vraagt ‘Let Pap’, ‘zegt toch wa' da' ge doet!’
‘Jao, jao, 't zal wel kommen; 't brandt er immers nie'.... Honderd vijftig!’
‘Honderd vijftig!’ herhalen allen.
‘Zeker en 't is nie weinig geriskeerd!’
‘Komt ten maor af.’
‘'ne Vierde van Schuppen Heer en 'nen derde van Klaover haos.’
‘Let Pap’ smijt haar kaarten op tafel en schettert ongeduldig: ‘'t Was wel de moeite weerd om zoo te raoskallen. Wel ge zijt 'r zonder spelen: 'ne vierden is 50, de pees van troef is 20, da' maokt 70. De zot daorbij is 90. 'nen Derden is nog 20.... en ao tien van troef.... en ao klaoverhaos.... en al de rest.... g' he't al veel over! 't Is toch waor da' g' het nooit zult leeren! Geef mij de lei, da'k ao drei meetjes uitvaog.’
‘Nooit leeren, nooit leeren.... herhaalt “Mie de Buzze” misnoegd, zoud 'e gij der meer me' gespeld hên?’
‘A 't zijn ao leste?.... wij hangen d'r aan,’ zegt ‘Let Pap’, geen acht gevend op die vraag.
‘“Malia”, vier kappers.’
Zij tikken. Als zij gedronken hebben willen zij nog een ‘boompje’ hernemen.
Doch Jo wil weg, omdat zij nog niet heel en al hersteld is.... Zij wijdt uit over haar ziekte en nu volgen antwoorden op vragen en Jo moet alles nog eens vertellen van 't begin tot 't einde. Intusschen zijn er nieuwe ‘rondekens boven gekommen’ en aangehitst door den drank en verhit door het verhaal roept zij uit:
‘Ik neem 't lijk da't is, maor 'k zal der 't mijn wel van meê pakken.’
Zij treedt het portaal uit en loopt vlak op vrouw Van den Brande.
Verstomd en tevens verontwaardigd blijft moeder haar eerst eenige oogenblikken aanstaren. Jo is achtereenvolgens hoog rood en zeer bleek geworden.
‘Zoo, zoo,’ zegt moeder, nog niet heel en al bekomen van haar verbaasdheid. ‘Zoo, zoo.... ten is 't hiér nog da'k ao moet tegenkommen?’
| |
| |
‘Ah jao,’ antwoordt Jo nu heel en al meester van zich zelf, ‘'k had hier 'n haostige commissie te doen.’
‘En wa' was die commissie?’
‘'k Had heure kopjaoger gebeesd en k hen hem teruggedraogen,’ zegt Jo heel en al verstout door dien prachtigen vondst.
‘Ten zwijg 'k.... ik was juist naor ao gekommen om ao te bezoeken en ook om ao wa' te zeggen....’
En al pratend gaan de twee vrouwen naar het huis van Jo.
‘Jao, jao, kind, 'k hen hem overklapt en ze verwachten ao allemaol.’
‘Awel 'k zal kommen, en gelijk a's ge zegt zonder Allewies.... 'k zou mij meê hem nie' meer op de straot durven laoten zien.... Maor 'k mag ao toch verzekeren da' ge mij nie' alleen t'huis zoudt gekregen hên, had Allewies 'ne goeien geweest,’ zegt Jo, terug wat hervallend in haar stoutheid van vroeger....
‘En d'er zal zeker niemand van iets spreken, hein?’ vraagt zij nog tot alle verdere verzekering.
‘Gelijk da'k 't ao gezeed hen,’ bevestigt moeder. ‘Wij verwachten ao ten de Zondag zulle.... Dag Jo.’
‘Dag moeder, de complimenten.’
Nauwelijks is moeder buiten of Jo proest het uit van lachen: ‘toch goed gevonden,’ denkt zij, ‘die oude menschen zijn toch gemakkelijk te ‘bedotten’.... Doch niettegenstaande haar vroolijkheid voelt zij toch een zekere wroeging in haar binnenste. Dat bezoek van moeder heeft haar weer al het verledene en het geledene versch en nieuw in haar geest geprint.... zij hervalt in mijmeringen.... en weer komt de goede vrouw boven. Zij zou kunnen gelukkig geweest zijn. Allewies is een slechterik, een nietdeug.... zij herinnert zich die woorden, zij woont weer die onstuimige samenspraken bij die telkens tot ruzie uitsloegen.... zij ziet haar vader nog gebelgd voor haar staan met toegeknepen vuisten.... En zij denkt aan haar vervlogen illusies, aan jongere en oudere geslachten.... De ouderen willen niet met de nieuwe gebruiken mee, en benijden de opkomende geslachten omdat hun tijd voorbij is....
Lang en strak blijft haar blik op een punt gericht.... haar gedachten staan opeens als stil, en evenals in een stilgevallen spooklantaarn blijft voor haar geest een zichtbeeld staan: Oudere geslachten.... jongere geslachten....'t zijn menschen, 't blijven
| |
| |
menschen.... En elk wil voort op zijn eigen ondervinding en geen wil luisteren naar het woord van den andere.... En de wereld draait en de geslachten leven en de mensch blijft.... een zwak schepsel dat zijn eigen ik overschat.... dat overgegeven is aan de willekeur zijner begeerten.... aan de liefde.... En de jongere geslachten beschuldigen oudere.... zoo is 't altijd geweest en zal het altijd blijven. Dit visioen speelt voor haar geest.... doch zij kan het niet heel en al vatten en eindelijk toch besluit zij er uit dat haar ouders gedaan hebben om wel te doen en dat zij het nu beseft als het te laat is....
Die gedachten kwellen haar, zij wil er tegenop werken en zij herhaalt wel honderdmaal: ‘'t is zoo, 't moet’ en toch wil het niet uit haar hoofd, 't geeft haar sidderingjes met de gewaarwording of er een druppeltje koud water door haar aderen glijdt. Onafstootbaar komt ‘De Pijnbank’ haar kwellen. Dat gehate lied wil maar niet uit haar gedacht. 't Voosken is in haar opgekomen toen ze nog te bed lag en sedert vervolgt het haar gestadig. Machinaal, tegen haar eigen wil in, suist het in haar oor:
‘Ik ben pas getrouwd maar ik ben het al beu,
Ik zal 't gansch mijn leven berouwen.
Was ik nog eens vrijgezel nondekeu
Voorzeker zou ik niet meer trouwen.
Vroeger kon ik doen al wat ik maar wou
Ik ging en ik kwam naar verkiezen.
Maar nu dat ik ben gewaaid aan een vrouw.
Begin ik mijn verstand te verliezen.
En onvermijdelijk komt dan de walsmaat van 't refrein in haar hoofd draaien:
Och God wat zien ik mijne peere,
'k Zal uitteeren van misere,
Ik weet niet wat te doen van hartzeer,
'k Heb geenen moed niet meer.
't Muziek dat ik hoor alle dagen
Dat is klagen altijd zagen,
Getrouwd zijn ik zeg het gewis
O! die twee laatste regels.... als een paar dat na den dans op de nagalmen van het orgel blijft rondzwieren, zweven zij voort in haar hoofd.... vergetend dat de melodie ten einde is.... Zij
| |
| |
draaien en blijven draaien.... en komen terug en herbeginnen...
Dan loopt zij buiten, zoekt afleiding in het winkeltje, gaat ook eens bij ‘Malia’ en dan nog in een andere herberg - - - -
| |
XI.
Dagen en weken verloopen in dezelfde doening. Het leven van Allewies is zeer onregelmatig geworden, en Jo bekreunt zich om niets meer. Driemaal heeft ze geld ontleend aan haar moeder, en vrouw Van Ekker zelf heeft zich door haar laten ‘beetnemen’. Hoe grooter de verwikkelingen worden, hoe beter Jo zich weet ‘uit den slag te trekken....’ Nu echter is zij heel en al zonder geld....
‘'k Zal nog ee's probeeren,’ denkt zij.
Ze slaat een sjaal om en gaat bij moeder Van den Brande:
‘Dag vaoder, dag moeder.... Ik kom vraogen of ge mij de vaoger ee's kunt laoten bezen; de mijnen is toch zoo versleten.’
‘'t Is gestaodig 't zelfde,’ gromt vader, terwijl een wolkje over zijn wezen trekt.
Doch moeder komt er gauw tusschen in en zegt:
‘Zeker, hij staot in den stal, haolt hem maor....’
Enkele oogenblikken nadien steekt Jo het hoofd terug binnen en roept:
‘Moeder, komt ee's zien, ik vind hem niet-’
In den stal klaagt zij haar nood:
‘Ik hen geen roô' duit nie' meer in mijn huis. Ik werk da' de vingers van mij' lijf vallen en Allewies doe' niets a's drinken.’
‘Werkt 'e gij?’ vraagt moeder verrast.
‘Jao 'k, 'k heb knoopwerk gevonnen, en da' brengt mij 'ne nette stuiver op.’
Doch moeder laat zich niet meer beklappen. Jo is lui geworden en verteert zelf te veel geld. Zij weet het goed, en vader weet het ook....
‘Duurt da' zoo lang om 'nen borstel te zoeken?’ klinkt het ineens.
Peer die wel raden kan wat er weer van de kwestie is, is ongeduldig van het getouw gesprongen, en staat daar nu met de deur in d' hand.
De twee onthutste vrouwen blijven sprakeloos....
| |
| |
‘Mij zeggen over wa' da' ge spreekt.’
‘A.... Jo is.... gekommen....’ hier kan moeder niet verder, zij is niet gewend te liegen en eindelijk toch moet zij bekennen waarvoor Jo gekomen is.
‘Buiten, en veur goed buiten, hoordet!’ roept Peer nu geheel kwaad. ‘'t Is den derden en de leste keer da'k ao de straot op smijt.’
‘Ten naor de Van Ekkers,’ denkt Jo als zij eenige stappen verder is. Terwijl zij de straten doorloopt, bedenkt zij reeds een verzinsel. Nauwelijks is zij binnen of zij vraagt in een adem:
‘Moeder hedde mij' geen vier frank? 'k Kan toch zoo'n schoone occaosie koopen. 't Is 'en nieuwe armonica, veur den helft van de weerde. Ik kom vier frank te kort, en van den aovond nog verkoop 'k ze, meê' altijd zeker vijf frank winst en dan breng ik seffens de vier ballekens terug.’
Zij heeft het op zoo'n overtuigde toon gezegd, dat moeder Van Ekker naar boven gaat, het noodige uit haar spaarpotje neemt, en het aan Jo overhandigt.
‘Tot 't aovond’ roept zij nog wegloopend.
Die week kan zelfs de huishuur niet betaald worden. Op de gewone uren dat de ontvangers komen staat de deur vast.
Midden in de volgende week, komt onverwacht de man binnen van het huis dat de meubelen leverde:
‘Jo, de deur stond Zaoterdag vast en 'k kom nao om 't geld.’
‘Mijnheer ik ben.... ik was....’ stottert zij, uit haar lood geslagen door dit onverwacht bezoek. Maar weldra herneemt zij zich:
‘Ik hen 'en harmonica gekocht verleê' week, vraog 't ao mij' moeder, z' heêt 'r mij nog geld veur geleend. Vrijdag moet 'k trekken want z' is terug verkocht en ten betaol ik Zaoterdag dobbel.’
Met dezelfde beloften worden weer de andere schuldeischers gepaaid en de week verloopt gewoon weg.
's Zaterdags avonds vertelt zij, met tranen in de oogen, dat de harmonica nog niet betaald is en dat Allewies nog niet 't huis kwam.... ‘Komt morgen ten zal 'k zeker kunnen geven.’
Dien zelfden avond nog komt moeder Van Ekker. Jef is zonder werk gevallen midden in de week, en zij moet kost wat kost het geld hebben dat zij aan Jo geleend heeft.
‘Doe' 'ne kei 't vel af!’ zegt Jo tergend. ‘'k hên zelf geene eens.’
| |
| |
‘En die harmonica?’ vraagt vrouw Van Ekker.... Aan de uitdrukking van Jo haar wezen ziet zij nu dat zij beetgenomen werd, en kwaad wordend:
‘G' hêt mij veur den aop g'haân, maor 'k zal ao ook wel vinden! Is da' mijn belooning omda'k ao zoo goed opgepast hên?’
‘'k Had 'k ao da' nie' gevraogd,’ werpt Jo er nijdig tusschen.
‘E' slecht wijf zijd'e,’ schreeuwt moeder, overkwaad.... de stem spant haar keel en zij doet moeite om het uit te brengen: ‘'t Kan nie' missen da' Allewies ao haost doodgeslaogen heet.... Serpent....’
‘Buiten,’ schreeuwt Jo haar tegen ‘g' hêt 't recht nie' mij te kommen schennen in mijn huis.’
Zij werpt de voordeur wagen wijd open, en stampt de worstelende vrouw Van Ekker de straat op.
's Anderen daags loopt Jo bij onkel Wart en tante Wies. Zij hebben juist gedaan met eten en zitten aan de deur op een bankje te klappen.
‘Komt ee's binnen,’ fluistert Jo hen in 't voorbij gaan....
In huis barst zij eensklaps in overvloedige tranen uit. Na zich met moeite te hebben bedaard vertelt zij in een adem:
Dat moeder Van Ekker in haar huis is komen ‘lawijt’ maken. Jef zit zonder werk en zij is geld komen vragen aan Jo. Zij kon haar niets geven, en dan is moeder uitgevaren tegen gansch de familie, ‘schennend’ op die ‘ouwe vrekken van onkel en tante,’ die het geld met hoopen wegstoppen in 'en kous, en de familie laten verhongeren....
‘Ik hên te veel respect veur hulder,’ roept zij naïef uit, ‘ik ben ulder veel t' herkentelijk veur 'tgeen da' g' op den traâ veur mij gedaon hêt, en 'k hen ze buiten gesmeten.’
Oom Wart en tante Wies, die sedert den laatsten tijd erg ziekelijk zijn, krijgen bijna een beroerte bij het hooren van zooveel slechtheid. Zij bezweren nooit meer een woord tegen de Van Ekkers te spreken.
‘Wij kennen ze nie' meer,’ zegt onkel Wart tot Jo ‘en wij bedanken ao omda' ge da' veur ons gedaon hêt.’
Sedert dien dag heerscht er onder de Van Ekkers groote oneenigheid. Jo doet al wat ze kan om zich op moeder te wre- | |
| |
ken; en deze van haar kant vertelt, aan al wie 't hooren wil, de ongeloofelijkste dingen van haar schoondochter.
Nu is Jo aan 't werk. De ontvangers hebben alle geduld verloren en als zij niet ernstig aan afkorten wil denken, wordt heel het boeltje terug gehaald. Zij zit voor een tafel waarop een zwarte sjaal uitgespreid is, waarvan zij de franjen in knoopen legt. Haar vingers loopen langs de draadjes die er bezijden aanhangen, splitsen die met vlugge bewegingen, overkruischen de gesplitste gedeelten en leggen er een knoop op.... 't Is als een groote spin die er met haar lange magere beenen oploopt. De vlugge vingeren springen en dartelen en vlechten....
Van tijd tot tijd strijkt zij, tusschen twee bewegingen in, de haren weg die haar tusschen de tanden hangen. Haar aangezicht en hals zijn zwart. Een vuile, gescheurde jurk en rok zitten haar slordig om de lenden, en de bloote voeten trachten zich te verschuilen in een paar oude versleten zolen, die eertijds wel tot 'en pantoffel behoord hebben.
Het huis is vervuild, de grond is vetachtig, de stoelen gebroken, de tafel afzichtelijk. De potten hangen zwart, ongewasschen aan den muur, en hier en daar ligt 'en klak of 'en kleedingstuk op den grond.
In de voorkamer hangen de gordijnen in oude plooien, treurig wegkrimpend onder dikke lagen stof. De heiligenbeelden staan op den schouw, want de kast en het likeurstelletje zijn sedert lang verkocht.
Zonder opkijken werkt zij voort...., zich uitspanning en vermaak belovend na volbrachten arbeid.
Zij gaat boven met de afgewerkte sjaals, en brengt er weer andere meê'....
Het bed ligt daar nog zooals zij er 's morgens zijn uitgekropen.... achter de deur hangen aan nagels eenige lompen.
Het klein gordijntje is al den eenen kant afgevallen, en de eenige stoel gaat mank.
In die slordigheid leeft nu Jo, zich om niets meer bekommerend, werkend als de nood dwingt.
's Morgens staan zij op, spreken onverschillig eenige woorden en verfrisschen zich het aangezicht onder de pomp op den koer, soms is er geen brood, zelfs geen eten in huis.... dan slaat het
| |
| |
wel eens tot groote ruzie over. Reeds menigmaal heeft Allewies voor haar gestaan als een bezeten duivel, doch dan zegt zij telkens:
‘Nao kund'e mij maor gelijk dood slaogen,’ en dan is zijn woede oogenblikkelijk verlamd.
Zij denkt aan niets meer, betaalt als er geld is, en plakt als Allewies niets afgeeft. Van 't een winkeltje is zij naar het andere geloopen.... eerst met gereed geld.... dan stilaan op den plak. En overal heeft zij schuld....
Al de sjaals zijn nu gedaan en zij draagt ze naar de fabriek. Tien francs!
‘Ik hên tien frank verdiend,’ denkt zij, ‘da' mag Allewies nie' weten!’
T'huis komend legt zij de nieuwe sjaals op de kamer en dan.... haastig de deur uit.... recht naar Malia.
Onderweg doet zij teeken aan twee, drie vrouwen, die gauw binnen loopen....
Bij Malia bestelt zij een kappertje in afwachting dat de wijven komen die zij gewenkt heeft.
‘Ah! daor is de ‘Slons!’.... ‘Dag Kaddee,’ zegt de ‘Slons’, dit is de bijnaam van Jo, ‘'k hen agaâ gezeed da'k 'en commissie ging doen....’
Zij zitten nu aan hun tafeltje, met Malia er bij. Het een kappertje volgt 't ander, en zij babbelen en praten en trekken heel de straat door de goot.
‘Ik trekteer me' en ronde kriekskens,’ zegt Malia.
‘Da's wel! we hemmen al bier genoeg gedronken.’
Een bokaal wordt op de tafel gezet en op de eerste volgt een tweede ronde....
Als ze terug buiten gaan, donkert het reeds: ‘Potverdomme mijne man slaog mij dood a's 'k t'huis kom.’
‘Nondedja, ik krijg 'en rammelinck.’
‘'t Is al acht uren, al mij' volk zal t'huis zijn, en d'er is geen eten.’
Zij stuiven, zoo roepend, uiteen, elk naar haar huis.
‘Is 't vet?’ vraagt Malia aan Jo, als de andere weg zijn.
‘Bah neen 't, maor 'k had zoo'n goeste om ee's te feesten,’ antwoordt Jo.
‘D'er is toch wa' bij zeker?’ vraagt Malia, terwijl zij duim en wijsvinger over elkaar schuift. ‘De schuld wordt groot, en a's ge nie' afkort, kan 'k 'r niets nie' meer bijplakken.’
| |
| |
‘Ziet' ee's hoeveel dan 't is,’ vraagt Jo.
Malia gaat achter de schenkbank en kijkt op een plankje, waarop in krijt lijntjes, kruisjes en wat al meer staan: Met gespannen aandacht bekijkt zij het cijferspel en leest:
‘Acht lijntjes, is acht cens, twintig streepkes, is tien cens, dertig V is drei frank en tien kruiskens.... 't is haost zes frank!....’
‘Awel sè, hier is twee frank,’ zegt Jo, ‘'t naoste week zette 'k 't effen.’
| |
XII.
Eenige maanden geleden is tante Wies gestorven, en nu komt men aan Jo zeggen dat onkel Wart ‘ook in den heer ontslaopen is.’
De begraving heeft plaats 's morgens om acht uur, en gezien daar ‘'en net stuiverken’ achtergelaten wordt, besluiten Jo en Allewies er samen heen te gaan.
‘Maor we hên geen kleeren! Wa' gaon we daor meê doen?’ vraagt Allewies.
Zij overleggen en bespreken het geval, de te nemen schikkingen. 't Is wel de eerste maal sedert het bange voorval dat zij het zoo vertrouwelijk eens zijn met malkaar.
Jo zal in de gebuurte wel een kapmantel en een paar schoenen kunnen leenen, en Allewies zal zijn trouwkostuum uit den berg halen. In de lade liggen de briefjes.... zij zoeken en overtasten ze.... in overhaasting, en nochtans zonder ruzie te maken. 't Is opeens alsof er tusschen beide nooit die erge scheiding bestaan heeft. En zij nemen het aan zooals het zich voordoet.... onverschillig langs weerskanten.
‘Hier, tien frank.... Jo ge moet gij ee'st bij “Malia” probeeren.’
‘We zullen ee'st tellen hoeveel dat 'r te kort is, we kunnen 't ons ten wel veur 'nen halven dag missen.’
‘Ik hen twee frank en vier en dertig cens en half,’ zegt Jo na lang zoeken, tasten en tellen....
‘En ik, drei, vier,.... vier frank en vijftien cens’ antwoordt Allewies, ‘allée loopt a' gauw om vier frank....’
| |
| |
Zij is reeds terug, ‘Malia wil niets geven’ zegt Jo ‘der stao' nog e' rekeningsken.’
‘Awel sê, geeft heur al de briefkens die' w' hên van den berg.... allée loopt zulle.’
Nu is het goed. Jo heeft het geld, drinkt eerst nog een kappertje ‘op de plak’ en gaat dan om den kapmantel.
‘Let Pap, mag 'k ao mantel en ao schoenen ee's aondoen morgen, veur de begraofenis?’
‘Jao, op een conditie, trekteer-de?’
‘Jao 'k zulle, zegt Jo, maor nie' by Malia, 'k weet nie', 'k gaon daor zoo geern nie' meer.’
Zij trekken een herberg binnen en Jo betaalt twee pinten.
Terwijl ‘Let Pap’ haar nu de schoenen en den mantel geeft: ‘Ge meug 't nie' zeggen da 't de mijnen is, want mijne vent mag 't nie' weten.’
‘Spelt hem in 'nen handdoek.’....
's Anderendaags 's morgens om half acht verlaten Allewies en Jo hun woning, beide als in 't nieuw gedost....
Overal waar zij voorbijtrekken weet men er in stilte iets van te vertellen, en ‘Let Pap’ sluipt van 't een groepje naar 't ander: 't Is míjne mantel die z' aon heêt.’
Andere vuile tongen halen 't gevecht aan, en zoo tot zij beiden uit het zicht verdwenen zijn.
In 't sterfhuis is reeds familie. Jo en Allewies spreken niet tegen vader en moeder Van Ekker.
Stilaan vergroot het getal. In den hoek der plaats staat een tafel met een kaars erop. Benevens de kaars een flesch en een glaasje....
De familieleden gaan eerst naar de tafel, drinken een druppeltje om het verdriet uit de keel te drijven, en mengen zich daarna bij den groep.
Een agent komt even binnen, ontdekt zich, gaat recht naar de flesch, evenals de anderen, en trekt dan weer buiten.
De straatvegers ook willen hun mededeeling betoonen: zij drinken elk een glaasje.
Intusschen is het kwaart over acht. De familieleden en de kennissen staan luide te praten:
‘Ge ziet da' hè? da' ons familie heur mag laoten zien.’
‘Wij zijn allemaol deftige menschen. Wij kommen der goed veur.’
| |
| |
‘En vrienden en kennissen! Geen een familie in g'heel de stad die er zooveel hee't!
Eindelijk worden zij allemaal ongeduldig.
‘Zied ee's of ze nog nie' kommen.’
Voor de tiende maal steekt er een het hoofd op straat.
‘Ze zijn daor.’.... De koets houdt stil voor de deur, en twee ‘rouwkruischers’ treden binnen
‘Kom vrienden’.... Men brengt de in 't zwart gekleede mannen voor de tafel, en schenkt hen een borrel.
‘En nao zulle wij d'er ee's veur gao' zurgen’ zegt er een, terwijl hij het glaasje neer zet.
Zij ontblooten zich het hoofd, mompelen onverstaanbare woorden gedurende een halve minuut, en vragen dan:
‘Waor ligt hij?’
‘Daor op de bovenkaomer,’ wijst er een.
En hij, die het gezag schijnt te voeren, speekt in de handen, wrijft dit open en zegt:
‘Allée.’
De rouwkruischers gaan het trapje op. Daar staat de kist, tusschen brandende waskaarsen.
‘Hedde ze vast?’ vraagt de gezagvoerder.
‘Allée,’ antwoordt de andere.
Zij tillen het lijk en al de hoofden ontblooten zich.
‘Zet maor neer.’.... Weer mompelen zij een wijl onverstaanbare woorden, en dan schuift men de kist in den wagen. De stoet zet zich in beweging. Eerst de mannen, dan de vrouwen. Het is een lange reeks personen, twee aan twee, zooveel mooglijk in 't zwart gekleed, gaande met gebogen hoofd en tragen stap achter de zwarte, krakende koets.
Na de ‘zinking’, gaat de familie in de herberg recht over 't kerkhof een glas bier drinken. De oudsten steken de hoofden bijeen en bespreken den toestand.
‘Kluiten zijn der, da's zeker,.... of hij iets doen schrijven hee't, sê da' zulle wij zien a's wij terug in 't sterfhuis kommen.’
Zij gaan nog een herberg binnen, pakken nog een pint bij een familielid dat herberg houdt, en gaan nog eens na bij een goede kennis.
| |
| |
Als zij terug in 't sterfhuis zijn, zegt men hun dat de notaris gevraagd heeft seffens bij hem te komen.
Nieuwsgierig.... en tevens met kloppend hart staan zij daar nu in de poort te wachten tot hun beurt komt. Fluisterend deelen zij malkaar hun hoop en vrees meê', telkens kijkend naar de deur van het bureel....
Eindelijk toch komt er verlossing.... De klerk, na iemand te hebben buitengelaten, zegt dat zij allen mogen binnenkomen.
't Is een groote plaats waarin de notaris zijn bureel houdt. Rond den lessenaar staan voor de gelegenheid een heele hoop stoelen gerangschikt.
‘Zet u neer, menschen,’ zegt de notaris boven zijn bril kijkend: ‘Er is plaats genoeg.’
Zij staan daar, de mannen met hun hoed of klak tusschen de ongedurige vingers, de vrouwen trekkend aan hun mantel.
‘Zet u maar neer,’ zegt de notaris voor de tweede maal.
‘Merci, mijnheer de notaoris,’ zegt Jef van Ekker ‘wij zijn gekommen veur.... om....’
‘Ja, dat weet ik wel, ik zal u heel de zaak gaan voorleggen.’
‘Er is eigenlijk geen testament. De heer Edwardus van Ekker, heeft heel zijn vermogen aan mij vermaakt, en mij tevens de wenschen uitgedrukt die hij wilde zien volbrengen. Ik ben dus als zooveel gelast met het uitdeelen der sommen aan de personen door den heer Edwardus van Ekker aangeduid.’
‘Jef van Ekker en diens vrouw zijn onterfd....’
Beide zijn zij recht gesprongen zoo bleek als 'en linnen.... en nu staan zij daar, niet wetend wat ze gedaan hebben, wat ze doen, of wat ze doen moeten.... ze zijn als versteend....
‘Eigenlijk onterfd is het niet: uw deel is seffens op 't hoofd van de kinderen gezet. Dat maakt dat Allewies van Ekker, als meerderjarig kind van Jef van Ekker, onmiddelijk in 't bezit van zijn aandeel kan komen.’
Waren er duizenden blokken steen op hun hoofd neergevallen, ze zouden niet meer verplet geweest zijn dan door de lezing dezer regelen....
Allewies, en een weinig daarna Jo, zijn integendeel recht gesprongen, en roepen en tieren en dansen.... zoodanig dat men ze tot kalmte moet dwingen.
‘Ja, ja, 't is zoo, Sjef van Ekker,’ gaat de notaris voort, ‘ik
| |
| |
kan niet anders doen dan den laatsten wil uitvoeren van hem die mij het geld toevertrouwde.’
‘En,.... mijnheer de notaoris, en mijn.... heer.... hoe hoog luidt die som van Allewies wel?’ vraagt Jef stotterend.
‘Dat zal ongeveer zes honderd francs zijn.’
Weer springen Jo en Allewies recht, doch zij bedwingen zich en hernemen hun plaats.
Nijdig heeft zich moeder Van Ekker omgekeerd en wil Jo ‘te lijf’. Zij vliegt op haar, trekt aan haar muts, aan haar mantel, aan haar haar.... zij krabt en nijpt.... en Jo wil zich verweren, doch de familie springt er tusschen, en zonder verder ongeval komt de lezing ten einde.
Als 't gedaan is vraagt Allewies of hij met Jo een weinig mag blijven. Zijn handen beven en hij is zoo wit als krijt.... als de anderen vertrokken zijn vraagt de notaris waarom hij niet wegging:
‘Och, menheer,’ klaagt Allewies, terwijl het koude zweet hem op het voorhoofd komt, ‘gij weet gij nie'.... ik hên.... 'k ben toch zoo benauwd va' slaogen, want tot 'en vechtpartij zou 't zeker gekommen zijn.’
| |
XIII.
Zes honderd francs! Uitbundig blij zijn zij te huis gekomen. Maanden lang hebben Jo en Allewies er naar gesnakt.... maanden lang hebben zij van het gewichtig oogenblik gesproken, zij hebben het verbeid in het grootste ongeduld!
Jo is als een katje geworden, dat zich ronkend, met streelenden kop en goedkijkende oogen rond de beenen harer meesteres vlijt, om een ‘hapje’ te krijgen. Met zachte pootjes en vriendelijke maniertjes, zitten die diertjes dan het brokje aan te staren, heel zacht miauwend bij elke hoop....
Als bij tooverslag is zij dan ook veranderd: Allewies magdoen al wat hij maar wil, zij geeft hem toe, haalt hem aan, en zorgt geregeld voor alles....
Het huis is weer zuiverder geworden. In de voorkamer staat nu een splinternieuwe kast, en tal van verkochte voorwerpen zijn terug den armzaligen huisraad komen aanvullen.
Allen leven nu in blijde verwachting: de leveranciers brengen het bestelde met blij gemoed, Malia en de vrouw uit het winkeltje ijveren om het meest om Jo aangenaam te zijn.
| |
| |
En Allewies laat zich maar dienen en verzorgen. Het streelt zijn hoogmoed. Hij is nu rijk, hij heeft geld, en Jo is zijn meid. Zoo staat het nu vast in zijn brein, en hij laat zich al dat gevlei naar hartelust welgevallen. Zijn luimen kan hij nu bot vieren, en hij aanziet het als de waardige weerwraak van de maandenlange onderwerping tijdens hun ‘vrijagie’.
De wekelijksche afkortingen, daaraan denken zij zelf niet meer. De agenten zijn bij den notaris geweest, en hebben uit diens handen, met de toestemming van Allewies, de overblijvende som ontvangen.
Eindelijk toch, na hun geduld honderd maal ten einde te hebben gewacht, na meer dan vijftig bezoeken aan den notaris, mogen zij het geld afhalen.
‘Ge moet meegaon,’ zegt Allewies tot Jo, ‘ge moet da' sommetje ook ee's zien!’
Verheugd, hij goed gemutst, zij dicht tegen hem aandrummend, gaan beide naar den notaris.
‘Hier is 't jongen,’ zegt deze, als zij in het bureel zijn binnen getreden, ‘zooals gij ziet heb ik de zaak zoo spoedig mooglijk uit de voeten gedaan.’
‘Jao, jao, menheer de notaoris,’ beamen zij beide te gelijk, ongeduldig om die groote som te zien.
‘Er blijft u over: vier honderd drie en dertig francs, ik heb er de nota bijgevoegd. Gelief ze na te zien,’ zegt de notaris verder, en hij stopt Allewies een papiertje in de hand.
Middelerwijl heeft hij een lade geopend, en met een gekraak en een geruisch dat hen beide een sidderingje door de leden werpt, telt hij vier briefjes van honderd francs....
Hun oogen zijn ineens ver opengespalkt, zij kijken toe, het hoofd ietwat naar voren getrokken, en toch ligt op hun wezen die groote blijheid niet, toch voelen zij als instinktmatig iets dat hen niet geheel bevredigd.
Daar zij niet bewegen, niets zeggen, en als onaangenaam verrast stil blijven, vraagt de notaris:
‘Is er iets dat gij denkt niet goed te zijn?’
Zij bekijken malkaar in d' oogen, en alsof zij zich met een teeken hun verlangen hebben te kennen gegeven, zegt Jo:
‘Maor nee', menheer, 't is goed.... maor als 'k ao iets zeggen mag.... zou' we nie', in de plaots van da' papier, klinkende vijf-frankstukken kunnen krijgen?’
| |
| |
Een bijna onoptemerken lachje beweegt even de kaken van den notaris:
‘Wel zeker,’ antwoordt hij:
De stukken schuiven reeds overeen, met vijven ineens vliegen zij van d' een hand in d' ander. Een onweerstaanbaar genoegen daalt in hen neder, zij lachen als om een groot geluk, en de palmen hunner handen jeuken om het geld te mogen voelen, om het te betasten. Na het zorgvuldig te hebben nageteld, zeer lang, stuk voor stuk, steekt Allewies het in zijn broekzakken, en nu voelen zij beide een groote drang om buiten te zijn.
‘'t Beste, mijn jongen dat gij doen kunt’ zegt de notaris ‘is het geld seffens naar de post dragen, 't is een goed appeltje tegen den dorst.’
Doch zij gaan reeds. Hun ooren suizen, en de woorden van den notaris dringen zelfs niet tot hun begrip door. Het vermengt zich alles met dat ronkende gerucht, en het maakt hen als zat. In den gang weten zij bijna niet meer wat zij doen. De notaris moet hun zeggen dat de poort reeds open is, eer zij het bewustzijn terug krijgen dat zij nog de straat over moeten.
De opene lucht slaat hun frisch in het gelaat, en verkoelt hun brandende voorhoofd. Jo heeft den arm van Allewies gevat, en zonder spreken gaan zij verder. Bij elken stap rinkelen de stukken. Het klinkt hun in d'ooren als het gefazel van lustige vogeltjes, en zij laten zich betooveren en hun beider gedachten dwalen weg op die muziek.... ver weg.... naar lang gewenschte idealen....
Zij zijn nu binnen in hun huis, en daar barst eensklaps de vreugd luidruchtig los! Zij lachen en gidderen, Allewies springt rond met wilde gebaren. Ineens blijft hij voor de tafel staan en de handen wijd open in de broekzakken stekend, haalt hij het geld er met volle grepen uit. De stukken rollen op tafel, en ge-ruimen tijd wroeten zij erin met zenuwachtige vingeren.
‘Da's veur de schulden te vereffenen’ zegt Allewies, en hij steekt een handvol geld naar Jo uit. Zij verhaast zich de stukken in haar zak weg te bergen. Nu telt hij nogmaals de som, steekt nog wat op zak, en gaat het overige wegstoppen op een verdoken plaatsje:
‘Nie' aonkommen hoorde 't?’ zegt hij beneden komend, ‘'k hen ze geteld zulle!’ Meteen is hij buiten.
Een voor een haalt Jo haar stukken nu te voorschijn: ‘acht....
| |
| |
't veertig frank!.... Malia.... de vrouw uit 't winkeltje....’ Zij telt ‘der is veel te kort....’ Opeens rijst er een gedacht in haar op, haar oogen blinken en als instinktmatig legt zij de andere hand bovenop de stukken....
Een zenuwachtige lach, die heel haar lijf doet schokken, overvalt haar, de stukken dansen in haar handen.
‘Jao, jao,’ zegt zij tegen het geld, dat zij eventjes door een spleetje bekijkt ‘'k zal d'er wel veur zorgen da' ge weg geraokt. Ge moet zoo ongedurig nie' liggen.... Maor 't zal veur mij' plezier zijn’ voegt zij er triomfantelijk bij ‘'k betaol de schuld nie;’ en het laatste woord herhaalt zij nog drìe maal, als een opperste bevestiging voor zich zelf.
Zij neemt een stoel, zet dien tegen den muur in de voorkamer, en kruipt er op. Voorzichtig steekt zij de stukken een voor een achter het kadertje dat onderaan op twee haakjes rust. Een stuk houdt zij bij....
Met haastige bewegingen raapt zij vervolgens al de sjaals t' hoop en loopt in een adem naar de fabriek.
‘'k Werk nie' meer’ zegt zij opgewonden tegen den beambte die het knoopgoed uitgeeft. ‘Hier zijn mijn sjaals, betaol mij de die, die afgewerkt zijn.’
‘Gaot'e op ao goed leven?’ vraagt de heer met een lachje, terwijl hij de doeken telt en naziet.
‘En wa' zou 't dan zijn?’ antwoordt zij met een fiere, korte hoofdknik.
Doch de rekening is klaar, de heer betaalt haar drie francs tachtig centimes, en daarop sluit hij de val.
Bij Jo is nu een besluit opgekomen, waaraan al wat gedacht is in haar, meewerkt: De rekeningen niet betalen is al goed en wel, doch waar zal ze dan in 't vervolg naar toe kunnen om zich te vermaken? In heel de buurt is slechts nog een winkeltje, en die vrouw wil niet ‘plakken,’ En een ‘konkeldefoesherberg’ als die van Malia is er ook niet meer.... Zoo spoedig mooglijk verhuizen is de beste oplossing. Heel die dag loopt zij de stad rond. Bij oude kennissen die zij ‘in geen jaor of dag’ meer gezien heeft, gaat ze klappen. Zij hoort of niemand in de buurt verhuist, en terwijl zij de straten doorloopt, ziet zij overal rond ofer een huis te huur is.
Eindelijk toch vindt zij haar gerief, 't Is in een gansch tegen- | |
| |
overgestelde wijk van de stad en dezen avond reeds zal zij er Allewies over spreken.
Naarmate echter het uur nadert, begint in haar vertwijfeling op te komen: Welke redenen zal zij doen gelden? Hoe kwam zij zoo opeens op dat besluit? Als Allewies binnenkomt is zij in 't geheel nog niet klaar. Terwijl hij boven bij zijn duiven is, wroeten haar gepeinzen heel haar hoofd om. Zij is er van vol, het werk gaat niet, haar zinnen zijn ver weg van hetgeen zij doet....
Opeens verspreidt zich door het huis een bevangende geur....
‘Potverdomme riekt'e nie' dat de patatten aonbranden?’ roept Allewies tegen Jo die in gepeinzen voor de stoof staat.
Zij schrikt op en riekt het dadelijk....
‘Waor zijd'e mêe' ao gedachten? of wa' hedde zoo allemaol te peizen da' ge nie' weet ao wa' da' ge bezig zijt?’ snauwt Allewies haar toe.
‘Och, jongen, 'k hên't ao nog nie' willen zeggen’ klaagt Jo terwijl zij in tranen losbarst, ‘maor den huisbaos he' komme' verwittigen da' we hier uit moeten.’
‘En is da' zoo wreed? Moete' wij hier weg, ten huren wij 'en ander huis en daarmeê' is 't uit,’ zegt hij onverschillig de schouders ophalend.
‘Jao maor jongen, wa' doet' er aon, a's mij da' nao groot verdriet doet?’ snikt Jo, terwijl zij haar aangezicht in haar voorschoot verbergt.
Terwijl Allewies terug boven gaat, proest zij het bijna uit van lachen:
‘'t Is gelukt,’ denkt zij, ‘a'zoo was 't nog best.’
's Anderen daags reeds zorgt Jo voor alles: het huis is opgezegd en het andere is gehuurd. In een verdere buurt heeft zij voor eenige dagen voorraad gekocht, en nu komt zij zoo weinig mooglijk buiten.
Men heeft haar gevraagd of het waar is dat zij reeds getrokken hebben, Malia en de vrouw uit het winkeltje zijn belangstellend om nieuws gekomen, doch Jo heeft de aanvallen afgeweerd, met een onschuldig gezicht.
‘Maor Allewies zeg't toch,’ dringen zij aan.
‘Allewies is 'nen Beer,’ maakt Jo zich kwaad, ‘hij verzuipt weer al da' we hên, en den notaoris hee't hem weeral tien frank
| |
| |
gegeven. Maor van de som te trekken, daor is nog geen spraok van.’
Stilletjes aan heeft Jo nu alles voor de verhuizing gereed gemaakt. Zij is naar de statie gegaan, en heeft met twee leegloopers een akkoord gesloten.
's Nachts zal men verhuizen, zonder dat iemand het weet.
Op het gestelde oogenblik is alles klaar.
Allewies is grommend heen geloopen met al het overige geld op zak.
‘Ge kunt ulder prutsen zelf beredderen,’ heeft hij gezegd, ‘'k hén 't geld meê, en binnen 'nen dag of twee, a's 't allemaol in order is, zied'e mij terug.’
Jo heeft belegd, dat zij, zoodra de twee mannen de eerste kar wegvoeren, seffens de vijffrankstukken van achter het printje zal nemen. In afwachting helpt zij halen en dragen. Reeds meermalen heeft zij bemerkt, dat de jongste der twee, een flinke kerel van zoowat vijf en twintig jaar, haar telkens bij het overpakken van een stuk de hand vat. Ook bij het rondloopen raakt hij haar gestadig lichtjes aan, en 't geeft haar telkens een sidderingje in den rug...,
Terwijl de andere helper op de kelderkamer aan 't wrochten is om het bed uiteen te krijgen, zijn zij beide, Jo en Jan, in de voorkamer. Jo betast de gordijnen, en belegt juist hoe die er best zouden afkunnen. Om geen tijd te verliezen kijkt Jan rond wat hij reeds kan verrichten:
‘Ah! die printjes,’ denkt hij, en meteen heft hij er een uit de haakjes....
Drie vijffrankstukken botsen rinkelend op den grond, en rollen de plaats verder in. Als weggewipt door een veer, staat Jo ineens midden in de plaats en vlugger dan een kat wipt zij naar het hoekje, waar in den schijn eener kaars een der stukken ligt te blinken.
Jan heeft het ook gezien.... hij ook springt er naar toe, en beiden hangen zij voorover gebogen in dat hoekje, grabbelend naar het stuk dat zij uit elkaars handen slaan. Terwijl heeft Jan Jo om het middel gegrepen, en drukt haar forschig tegen zich aan. Doch zij verweert zich, zonder een verwijt nochtans.... haar pogingen om los te geraken verlammen, en eindelijk laat zij zich gedwee omhelzen....
| |
| |
's Anderen daags 's avonds komt Jan terug.
Verschrikt tracht Jo hem te overhalen spoedig weg te gaan:
‘A's Allewies moest binnen kommen slaogt hij ao dood.’
‘Allewies,’ lacht Jan, ‘wel, kind, die zit zoo goed dat hij nie' op weg gaon peinst.’
Hij heeft hem gezien in een slecht befaamd huis. 's Morgens stond hij aan de deur, en Jan is er bijgegaan. Samen hebben ze dan eenige glazen gedronken, en eigenmondig heeft Allewies hem verteld dat hij daar verscheidene nachten blijft slapen.
Jo is rechtgesprongen, de woede straalt uit haar oogen....
‘Wel, wel, kind, hoe kunt'e zoo me' die slechterik inzitten? Zoudt g' er soms sjaloersch van zijn?’
‘G' he't gelijk’ zegt zij op haar stoel neervallend. Terwijl is Jan dichter bij gekomen en fluistert haar in 't oor: ‘Gao' meê bij Trees, daor zulle we e' goed glasken kunnen drinken.’
‘Trees, wie is da'?’ Kijkt zij hem aan met vragende oogen.
‘'k Zal 't ao wel wijzen.... de tweede straot links, van achter in, 't leste huis tegen 't veld.... geen levende ziel kan ao daor zien binnen gaon.... komt achter mij.’
Tegen haar wil in voelt zij iets dat haar naar dien vent toetrekt.... die vertrouwlijkheid doet haar goed, en als een weldoende streeling schuift het over haar. Die zachtheid.... die goede woorden.... zij is daar niet meer aan gewend, en opeens ontvlamt in haar hart een vuurtje dat zij sedert lang uitgedoofd waande.
| |
XIV.
Drie dagen nadien komt Allewies te huis, zoo zat, dat hij nauwelijks ‘beenen kan maken.’ In de voorkamer struikelt hij tegen dooreen liggende meubelen, en terwijl hij zich vasthoudt aan een kast die midden in de plaats staat, strompelt hij toch de huiskamer binnen.
Jo heft even het hoofd op. ‘'t Is e' kolossáól stuk dat hij in zijn botten hee't,’ mompelt zij recht staande.
‘Kom jongen, 'k zal ao wat helpen.’
Zij neemt zijn arm en brengt hem tot aan den trap.
‘Allé, hup!’ Zij staat reeds op de tweede trede en trekt met
| |
| |
haar beide handen aan Allewies. Waggelend komt hij op de eerste trede, sukkelt op de tweede, en zwaait dan met den rug plat tegen den muur.
‘Daor staot hij goed,’ denkt Jo, en zij neemt de gelegenheid te baat om een poosje te rusten.
Zij daalt nu nevens Allewies, slaat haar rechterarm om zijn lijf, en met de linkerhand zich aan de leuning optillend, krijgt zij hem, na groote inspanning, toch eindelijk boven.
Allewies raast en tiert. Hij weet niet wat er met hem gebeurt: trekken, stooten of stampen, 't is hem alles om het even, en gedwee als een lam, laat hij zich behandelen. Zijn kop hangt slap tusschen de schouders, de oogleden zijn bijna gesloten, en zijn openhangende mond zeevert....
Zoo komen zij in de kamer. Daar laat Jo hem op den planken vloer glijden, en seffens valt hij in een zwaren slaap.
Jo komt stilletjes beneden, doet de voordeur op slot, en dan sluipt zij terug naar boven.
Nevens Allewies werpt zij zich op de knieën, en nu doorvoelt zij met zenuwachtige gebaren zijn zakken....
‘Niets.... 't is.... allemaol.... op.... op....’ zegt zij als versteend.... En met ontgoochelden blik bekijkt zij in haar hand enkele zilverstukjes die zij uit zijn broekzak haalde....
‘Misschien in zijnen binnenzak’.... zegt zij. Zij slaat er op om te hooren....
Opeens springt zij recht.... bleek en verschrikt..., Allewies heeft een vervaarlijk geronk geuit, en keert zich om. Weldra herstelt zij zich.... ‘'t Is niets, hij slaopt voort.’
Zachtjes glijdt nu haar hand in den binnenzak.... haar gelaat versombert.... papiertjes.... doch zij springt toe.... ‘'t zijn briefkes van twintig frank’ ontvalt het haar werktuigelijk, en zij slaat de armen in de hoogte....
Na een oogenblik telt zij.... twee honderd tachtig francs.... Zij houdt er drie en steekt de andere terug.
‘En nao bij Jan’ roept zij zegevierend, en half loopend komt zij de trappen af.
's Anderendaags 's morgens, juist als Allewies beneden is, komt er iemand om hem te spreken.
| |
| |
‘Wel, wel, Charlewie, wa' plezier van ao te zien,’ zegt hij goed gemutst.
‘Wa' plezier va' mij te zien?’ vraagt de andere, ‘weet'egij nie' meer hoe da' we overeengekommen zijn?’
Allewies schijnt een oogenblik in 't achterste hoekje van zijn geheugen te zoeken....
‘Da' was 'k nao stom vergeten.... kom maor mee boven.’
Zij gaan op 't duivenkot. Al de duiven worden nagezien en geschat. Terwijl Allewies vertelt hoeveel prijzen die haalde, wat 'en goede koperen deze, en wat 'en beste duivin gene is, neemt Charlewie de beestjes in de hand, de pootjes tusschen den wijs-en den middenvinger. Met de andere hand betast hij het bekje, draait het kopje om, ziet dan naar de oogjes, en eindelijk het diertje bij de vleugels vattend, blaast hij de pluimpjes open en keurt het vleesch....
‘'t Zijn goeie’ besluit hij eindelijk ‘de koop is gesloten.’
Dezelfde dag nog worden al de duiven weggehaald en brengt Charlewie groote kooien met kanarievogels in verwisseling.
‘'t Is aordig gekommen’, vertelt Allewies aan Jo, ‘gisteren in d'herberg kreeg 'k da' in mijne kop. Daorbij mijn duiven steken mij al lang tegen’....
Alle mooglijke en onmooglijke inlichtingen heeft Charlewie gegeven, en Allewies is zoodanig met zijn vogeltjes opgezet, dat hij zelfs niet aan weggaan denkt. Heel de dag heeft hij de kooien gehangen, en dan weer verhangen. Met een onuitputbaar geduld staat hij daar te fazelen tusschen de tanden, de lippen open en toe trekkend, om de jongeren aan 't zingen te krijgen.
Jo zendt hij om zwart zaad, en wit zaad, en mierplantjes, en brokjes suiker....
Zij vraagt niets beter dan weg te zijn. Die tegenwoordigheid van Allewies verveelt haar, en nu voelt zij het goed hoe zeer zij hem haat. Met vlammende blikken zit zij hem dan onderop te bekijken.... hoe gaarne zou ze die kooien hebben willen buiten werpen! In haar opgewondenheid wenscht zij dat hem onmooglijke slechte dingen overkomen....
Naarmate het uur vordert komt er angst in haar binnenste. Moest Jan afkomen, wat zou zij doen? Zij wordt ongeduldig en loopt gestadig in de buurt.
| |
| |
‘Hoeveel pakt er gij wel op 'nen dag?’ vraagt Allewies, als ze terug binnen komt.
‘Da' zij' mijn zaoken, 'k vraog 'k ao ook niets’, antwoordt zij bijtend. En terwijl hij een paartje in een afgezonderd muitje zet, is zij weer weg. Enkele minuten nadien komt Jan in de huiskamer. Hij schrikt even, doch zegt seffens op onverschilligen toon:
‘Wel, Allewies, woont 'e gij hier?’
‘Wa' moet hên?’ vraagt Allewies, kwaad omdat hij in zijn werk gestoord wordt.
‘Niets, niets....’ zegt Jan, terwijl hij reeds eenige stappen achteruit gaat, ‘'k wist nie' da' ge gij hier woonde, 'k kwam veur de menschen die hier uit zijn.’
Hij is reeds weg. Als Jo terug binnen komt zegt Allewies:
‘Allé haolt ee's 'en ei.’
‘'en Ei, waorveur moet die dienen?’
‘Haolt 'en ei, zeg 'k ao’ snauwt hij haar toe.
Moe gewacht gaat hij tot aan de deur om te zien of Jo nog niet afkomt.
‘Nao stao' ze te klappen’ gromt hij ‘en nogal mee e' manne-mensch.’
‘Wie was da'?’ vraagt hij barsch.
Eventjes kleuren Jo haar kaken ‘'t was Jan, die.... mij.... vroeg waor da' de menschen nao wonen die veur ons in dees huis waoren.’
Hij fronst even de wenkbrauwen, knijpt het linkeroog dicht, en gaat dan terug naar zijn kanarievogels.
's Anderendaags blijft Jo den heelen avond weg. Den volgenden dag trekt zij er in den namiddag van door, en terwijl Allewies, nu reeds min bezorgd met zijn vogels, over dit herhaalde wegloopen zit na te denken, komen Malia en de vrouw uit 't winkeltje binnen.
‘Is Jo t' huis?’ vragen zij luide.
‘Z' is justee's weggegaon,’ antwoordt Allewies. ‘Maor 'k weet nie' wanneer da' ze zal terug zijn.’
‘'t Is schandaolig’ roept Malia, ‘'t is nao den derde keer da' we naor hier kommen, en da' wijf is nie' meer te zien.'’
Zij vertellen nu, malkaar onderbrekend, schetterend en schreeuwend, hoe Jo er ‘van onder getrokken is zonder heur schuld te
| |
| |
betaolen.’ Heel de buurt spreekt er schande van. 't Zijn toch geen deftige menschen die 's nachts moeten verhuizen omdat de geburen het niet zouden zien....
‘Hee' ze de schuld nie' betaold?’ vraagt Allewies met nadruk, alsof hij het niet goed verstaan heeft.
‘Betaold? Wa zou ze wel! Da' nie', sè’ zeggen zij, en zij doen hun nagel aan een tand kraken. Rood van verontwaardiging kijken zij een oogenblik naar het uitwerksel bij Allewies, doch hij verroert niet meer.... na eenige oogenblikken toch haalt hij de schouders op en zegt: ‘Ik hen heur 't geld gegeven, hee' ze nie' betaold, daor kan ekik nie' aon doen.... maor 'k kom er toch nie' tusschen.’
Beide vrouwen doen een stap voorwaarts:
‘Is 't gepermitteerd.... zijde nao g'heele gansch blind? Wilde nao niets van ao wijf weten?’ roepen zij meer en meer gebelgd. ‘Wij weten beter waor da' ao geld naortoe gaot.’
Op die woorden schijnen zij de woning te willen verlaten. Daar Allewies niet aandringt, keert Malia zich om en vraagt nog:
't Kan ao zeker weinig geven? Ge doe' gij zeker ook al mee in da' spelleken?’
Even vertrekt Allewies den mond, hij sluit de oogen en een onverschilligen trek komt over heel zijn wezen.
‘Awel, ik zeg 't hem’ roept de vrouw uit 't winkeltje.
Zij vertellen nu dat zij vernomen hebben welke betrekkingen Jo heeft aangeknoopt, ‘'ne Verloopen wever, die te lui is van te werken.’ Zij hebben het vernomen van de geburen als zij aan de deur geweest zijn. Over alles zijn zij ingelicht: Hij komt hier in huis, ook weten zij de herberg te noemen waar zij elkaar ontmoeten.
Allewies verroert niet.... geen spier vertrekt op zijn gelaat en die koelbloedigheid maakt de vrouwen razend.
‘Hij heet Jan, en is nao pakskesdraoger, nao weet g' het allemaol’.... En met een zijn zij weg. Bij de laatste woorden is Allewies opgewipt en instinktmatig doet hij twee stappen vooruit. Dan blijft hij staan.... zijn wezen is versomberd en in zijn binnenste woelt de vertwijfeling.... ‘Jan.... jao, jao.... 't moet waor zijn....’ zegt hij verbitterd.
‘Ah, die slons!’ valt hij nu toornig uit, ‘ah, da' vuil wijf.. da' moest er nog ao' mankeeren.’ Zijn hoofd blaakt, over zijn
| |
| |
leden loopen sidderingjes en al binnen schijnt het hem of een tergende hand gestadig nijpt.
‘Wie zou da' gepeisd hèn, da'k daor nog zooveel veur over had?’ zegt hij woedend. ‘Aai, jaai... jaai... is e' wijf nao toch zóóveel weerd?’ tracht hij zich zelf te troosten terwijl hij zenuwachtig zijn ondervest om en weer verschuift, als om dat prangen daarbinnen te doen ophouden.
Een rauw gebrul ontsnapt zijn droge keel.... de gebalde vuisten in d' hoogte springt hij brieschend op Jo, die nu binnen komt.... ‘Schandaol.... vuil wijf’ brult hij. Jo is als verstijfd van schrik. Zij laat zich op den grond neerglijden en vóór zijn oogen komt ineens het angstig visioen op. Hij keert zich van haar af en loopt buiten....
Als versteend blijft Jo naar de deur kijken. Zij zit half recht, en alsof haar blik vastgeklampt werd door de toevliegende deur, blijven haar oogen strak naar dat punt gericht.
| |
XV.
's Anderendaags 's morgens, zeer vroeg nog, om haar zeker te huis te vinden, komen Malia en de vrouw uit 't winkeltje Jo opzoeken.
‘Ah, daor hemme ze,’ zegt Malia terwijl zij binnen treden.
Verschrikt is Jo opgesprongen, doch weldra herstelt zij zich.
Sinds zijn de vrouwen hun lang verkropte woede aan 't uiten.... schennend en verwijtend....
Jo is naar de deur geloopen en die wijd opensmijtend zegt zij, met verkropte bevende stem, doch uiterlijk kalm:
‘Allé, de straot op, en rap zulle! G' het 't recht nie' mij te verwijten in mijn huis.’
Doch als van lieverlede gaan beide vrouwen voort met groote gebaren, schetterend en tierend....
‘A's ge nog durft zeggen da'k ulder geld moet, en 'k hên getuigen, ten komt 'e veur den tribunaol hoordet?’ Terwijl wijst zij op het groepje dat zich al dadelijk voor de deur gevormd heeft.
Als bij tooverslag zwijgen beide vrouwen, doch, eer zij buiten gaan, snauwt Malia Jo nog nijdig toe:
‘'k Hen toch 't plezier g'had van aon ao' vent te zeggen wa' da' g'allemaol aon 't uitsteken zijt.’
| |
| |
Jo wordt achtereenvolgens rood en bleek en dan weer rood... een helder licht rijst voor haar geest op, en de vrouwen zijn reeds buiten als zij er terug aan denkt. Haastig gaat zij naar de voordeur om die te sluiten, doch de straatbengels werpen ze telkens weer open.
‘A's ge nie' weggaot roep 'k de politie’, zegt Jo met een dreigend gebaar.
‘Joken hij is weg.... Joken waor is hij.... f Hij is naor Amerika....’roepen de jongens, telkens zij weer tergend de deur openduwen. Jo heeft zich met den bezem gewapend, en gebruik makend van een oogenblik dat de kinderen achteruit wijken, sluit zij de deur en steekt de spie op.
De woeling blijft duren voor het huis. De kinderen duwen schelmsch den neus plat tegen de ruiten, en roepen dingen waar telkens Amerika in komt, maar waaraan Jo toch niets verstaat. Een samenscholing trekt volk, de vrouwen komen uit de huizen en weldra loopt het rond als een vuurtje dat Allewies vertrokken is naar Antwerpen om verder naar Amerika te varen....
‘Wie zegt da'! Waorom?’ vragen verscheiden stemmen te gelijk.
Een vrouw schijnt bijzonder goed ingelicht, en eindelijk toch komt het er uit, in zijn geheel, omdat andere vrouwen het zonder bewijzen niet gelooven:
Allewies is gister avond als een dolle in haar herberg gekomen, en heeft eigenmondig verteld dat hij naar Amerika vertrok, omdat zijn vrouw aanhoudt met Jan de pakskensdrager.
Middelenwijl is Jo in de tweede plaats gegaan. Al wat zenuw is aan haar trilt.... Malia.... Allewies.... de vrouw uit 't winkeltje.... 't loopt alles in haar weg.... 't verveelt haar en een vaag verlangen naar dood zijn komt in haar op. Zij schudt al dat akelige en nare van haar schouders, en hooger heft zij het hoofd op: Allewies mag doen al wat hij maar wil, hij heeft geleefd naar zijn zin. Hij heeft haar ten onder gebracht, hij is de schuld van alles.... zij ontzegt hem het recht haar te bevelen.... In al dien droeven angst duikt in haar geest het beeld op van hem, die haar sedert enkele dagen behandelt met zachtheid en vriendelijkheid.... ‘Jan’ ontvalt het haar peinzende lippen, ‘al sloeg Allewies mij dood, 'k blijf er nie' van af.’
's Avonds verneemt zij het nieuws. Jan vertelt het, en 't overvalt
| |
| |
haar als een groot geluk. Die tegenwoordigheid die haar maanden en maanden reeds weegt, die slechtheid, die ruwheid.... Zij verstaat niet hoe zij zoo lang dat alles heeft kunnen verdragen en haar gespannen gemoed barst los in overvloedige tranen. Zij haalt haar zakdoek uit en een zilverstuk rolt op den grond. Jan raapt het op, beziet het met begeerige oogen, en steekt het dan op zak....
‘Jo, ik gaon ao laoten zulle, want ik moet absoluut eens weg,’ zegt hij, terwijl hij reeds de deur nadert. Zij heft het hoofd op en knikt toestemmend, zonder zelf goed te merken wat er gebeurt....
Laat in den nacht komt Jan terug.
‘Waor is da' tweefrankstuk da'k laoten vallen hên?’ vraagt Jo, terwijl hij op de kamer om en weer loopt. Jan voelt in al zijn zakken.
‘Wel 'k hen 't verloren,’ zegt hij, ‘maar 't zal bij ao toch op geen twee frank steken,’ voegt hij er slimmetjes bij. ‘Hoeveel franksken hedde wel nog?’
‘Da' zeg 'k ao nie'’ antwoordt Jo, plagend. ‘Maor toch nog genoeg,’ voegt zij er gauw bij, want aan de uitdrukking van Jan's wezen ziet zij wel dat het hem niet aangenaam is.
‘Maor Jan,’ zegt Jo ineens, alsof zij het nu maar beseft ‘gij komt gij hier maor a' zoo in huis. Wa' zullen de menschen wel zeggen?’
‘De menschen.... de menschen....’ lacht hij. Doch Jo dringt aan en beweert dat ze niet langer zoo onvoorzichtig mogen handelen.
‘'k Wil kommen al waor da' ge wilt.... maor we moeten zeker en gerust zijn.’
Daar Jan niet dadelijk antwoordt:
‘Ge zegt' lijk niets? Zijde kwaod?’
‘Ne neê, ne neê.... maor 'k peins op iets.... laot ons naor Roubaix trekken, daor kunne' wij gerust leven.’
‘Naor Roubaix.... meé ao?....’ zegt Jo verschrikt, ‘maor wa' peisde wel?’
‘Ziede mij geern, of ziede mij nie geern?’ vraagt hij, haar vlak in 't wezen kijkend.
‘Da' weete wel hè?’ zegt zij verteederd.
‘Awel ten moete' da' veur mij doen.’
‘Maor va' wa' zulle wij leven?’ vraagt Jo, meer en meer beangstigd.
‘Wel gij hebt toch nog 'en vet sommeken,’ ontvalt het hem,
| |
| |
zonder dat hij het zelf weet. Dadelijk echter herneemt hij: ‘Ik ben wever va' stiel en mijn handen zijn ook nog iets weerd.’
Een vluchtige trek is als een wolkje over Jo's wezen gevaren. Zij voelt het wel, 't is voor haar geld dat hij haar wil meê hebben, doch haar gedachten struikelen op een vurige omhelzing en oogen-blikkelijk denkt ze weer aan niets anders dan aan geluk....
's Anderdaags komt de deurwaarder.
‘Vrouwke, 'k heb gezegeld papier.’
‘Ge.... ze.... geld papier,’ herhaalt zij als bevangen; den hals uitgerokken kijkt zij naar het stuk dat de deurwaarder in haar richting uitsteekt.
Opeens valt zij uit: ‘Z' hen geld genoeg gewonnen achter mij die slonsen.... Malia me' heur schurfte herberg en Triene me' heur snoeperkot ze meugen nao wel....’
‘Betaalt gij, of betaalt ge niet?’ valt de deurwaarder haar in de rede.
‘Da' ze naor den duvel loopen,’ antwoordt zij bits, ‘'k betaol niets.’
Zij zit daarover nog na te denken als Jan binnen komt.
In een adem vertelt zij 't gebeurde. Zij wint zich op en is rood van verontwaardiging. ‘A's ze zooveel achter mij gewonnen hên, zou 'n ze 'n mensch nog tot de schande brengen....’
Jan fluistert haar iets in 't oor.
Zij blijft er een oogenblik naar luisteren, als doen de trillingen der laatste klanken haar goed.... haar oogen stralen met onge-wonen gloed en het hoofd opgeheven blijft zij onbeweeglijk stil....
De armen gekruist, een glimlach om de lippen, blijft hij haar aanstaren.
Uitbundig blij springt zij ineens op, slaat haar armen om zijn hals en tusschen veel omhelzingen in:
‘'t Aovend, zonder fout vertrekken wij.’
En als hij eindelijk los komt, staan zij daar een oogenblik, malkaar in d'oogen kijkend, hij gelukkig door zijn plotse overwinnen, zij onbekommerd, zalig van binnen, niet denkend aan den dag van morgen.
St. Nikolaas (Waas) 1906.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd