Groot Nederland. Jaargang 4

[p. 68]

Oud-Dordrecht
Door Willem Kalma.

We hadden een paar uur in den middag in het nieuwe gedeelte van de stad rondgewandeld, en zitten kijken naar de smalle bedden met fel-roode geranium-kleuren, die een in Engelschen landstijl gebouwde villa omlijstten. Toen, na den eten, terwijl de schemering begon te wazen en een blauw-violettige damp hoog heensluierde om de daken en den ouden toren, kwamen we over een hooge wipbrug op de oude gracht, die op de rivier mondde.

Het was donkerder hier. Aan den waterkant standen de hooge, zware iepen met hun breed-uitgevouwen kruinen, roerloos in de violette wazigheid. Maar er onder was het geheimzinnig schemerig, wat lichter weer naar den kant der huizen, die verlaten leken in den stillen avond. Hun smalle gevels staken hoog op, en vingen héél boven een laatste glimp van het scheidende daglicht. Maar de hooge, blauwsteenen bordessen, met ijzeren leuningen omrand, waaronder lage poortjes kleuriger uitbraken, de breed-omlijste, hooge deuren en daarnaast de smalle, hooge ramen met hun vele, violetkleurig-schijnende ruitjes, het was alles in dat wonder-kleurlooze schemerlicht, dat de dingen vreemd maakt en teerder en als onwezenlijke herinneringen van wat men in droomen alleen zag.

Er kwam niemand langs de gracht. In het onbewogen, kleurlooze water, lagen kleine jachten met vreemd-witte zeiltjes en andere bootjes. En aan den overkant waren kleine, smalle achterplaatsen, een enkele wat breeder uitloopend naar het water, met balken hoog-opgestapeld en brokken gehouwen hardsteen, en het simpele groen van een lage heg. Daarachter stond een zonderlinge warreling van vreemde, oude bouwseltjes, kleine vensters en open

[p. 69]

smalle deuren in groezelig-witte muren, waarover soms lage dakranden afhingen, en daartusschen vele donkere hoeken vol van geheimzinnigheid. Maar er boven rezen, klaarder weer in het schemerige, bouwvallige schoorsteenen en spitse dakgeveltjes, die een wondergrillige lijn vaag teekenden in de wazige lucht.

Er was een vreemde, levenlooze stilte omhoog en over de gracht. De oude huizen stonden als waren ze zonder heer, en de zware boomen leken verstard in hun roerloosheid. De laatste kleuren, die hoog in de lucht nog hingen, gingen zachtaan verbleeken en om de huizen en de oude boomen kwam nu àl meer de stille ééntonigheid van den grijzen avond.

We gingen zwijgend naast elkaar, en we liepen heel zacht en voorzichtig om die vreemde roerloosheid, die als een droom om ons stond. We begrepen niet. Was dit een doode stad?.... Even kleurde de herinnering op aan de mooilichte huizen met breede, blinkende ramen, die wij in den middag hadden zien opschateren in het felle zonlicht. Maar zij verbleekte dadelijk weer, wegdoezelend, zonder spoor in den droom, die ons omving.

Ergens knarste een deur open en wij zagen ginds de beweging van een deurvlak. Maar er kwam niemand buiten. En wij gingen nu stiller nog, behoedzaam, en het scheen ons, als waren wij alleen de levenden, hier ver rondom.

Maar toen plotseling schrokken onze oogen. Voor een opgeschoven raam zat een jong meisje. Zij was zoo vreemd hier met haar licht-kleurig kleed en de lichte helderheid van haar blonde wezen. Toen wij voorbijgingen, hief zij langzaam het hoofd op van het boek, dat ze in de hand hield, en zij bezag ons met verwonderde oogen. Achter haar was de donkerte van een kamer en daarachter leek wel, helderder, een tuin met heesters volgegroeid. Wij bezagen haar óók met verwondering, en dan elkaar, en glimlachten ongeloovig, maar spraken niet.

De gracht hoekte nu scherp en werd smaller. Hier waren de huizen kleiner en zonder hoog bordes, en ze schenen donkerder, als overhangen door de zwaarte der boomen-kruinen. En aan het eind scheen een klein plein, met boomen omplant.

En plotseling brak nu een zacht lachen door de roerlooze stilte van onzen avondlijken droom. Het kwam van ginder, van het pleintje, waar menschen stonden. Naderbij zagen we er een open water blinken, een kolk, omlijnd met ijzeren leuningen, waarover

[p. 70]

de menschen heenbogen. Zij stonden toe te zien naar jongens, die daar beneden over balken liepen en sprongen en soms de voeten onderdoken in het water, als een balk weggleed, of vielen in het nat. Dan lachten er een paar, maar hun lachen scheen gedempt toch, als vreesden ze voor veel rumoer in deze schemerige avondstilte en het klonk als onwezenlijk ons en van heel verre. Was het, dat de breed-uitgebouwde kerk, die hier boven kleine huizen uitklompte, met haar stomp-massieve laag-schijnenden toren, te kolossaal zwaar hier, alles wegdrukte, wat het leven scheen?

De even-doorbroken droom sloot weer om ons. En ons omkeerend, zagen we het pas-verlaten grachtje, eenzaam nog, waar nu onder de boomen langzaam de duisternis oppropte.

Onder een oude poort door, kwamen we aan de rivier. Hier boog wijd de lucht over gindsche velden, die nog lagen in vollere klaarheid, en het rimpellooze watervlak blonk van het laatste licht. Vlak tegenover ons scheen een groot gebouw zijn lichten uit over de rivier.

Met de pont, die gereed lag, voeren we over. Ginds verre over het water treuzelden een paar lichtjes en dichter bij kwam een houtvlot afgedreven. Maar er was geen ander geluid als het kletsen van de raderen der stoompont in het roerlooze water.

Aan de overzijde voor het café, waar we gingen, zaten veel menschen. Wij zetten ons ook en bezagen het stille Dordrecht, dat ginds wegwaasde in het duistere, met droomende oogen. Het was nu geen stad meer, maar er waren vreemde, onzekere dingen, die onbelijnd opstonden uit donkerder massa, waarin kleine, gele pitjes geheimzinnig glommen. Alleen de zware toren donkerde nu, hooguit, tegen den wazigen hemel, stevig-vast in zijn vierkante breedte, en onbegrensd toch. In het Oosten droomde al een enkele ster door het nevelig blauw, maar rechts teekende het netwerk eener geboogde spoorbrug fijn tegen lichtere lucht. Maar het praten, dat aldoor luider om ons rumoerde, brak onze aandacht weg.

In de stad stonden langs de verlaten gracht de boomen nu als vreemde, donkere koepelingen in het onbekende van den nacht. Maar beneden, waar de lantarens waren, scheen wonderlijk-veel licht op den eenen kant der onderste bladermassa's, dat het een

[p. 71]

gewriemel leek van vele, kleine glinsterplekjes. Naar de huizen toe liepen daar breede strepen licht over het plaveisel en klommen op tegen de donkere muren, tegen de deuren en de smalle ramen, overspreidend soms de bordessen met een lichtschijning. Maar hoog-op bleven de huizen in het donkere alleen en niemand wist, hoe hoog ze staken in den geheimzinnigen nacht.

Aan den overkant, waar de oude huisjes waren, stond niets dan een zwarte massa met uitschijnende lichtjes. En over het donkere water er tusschen waren lichtspikkelingen en breedere lichtplassen dichtbij onder de lantarens.

Het was vreemder nu en verlatener en de zomerzwoelte scheen benauwend in de donkere onbekendheid van den nacht. Er was niemand voor de opgeschoven ramen, waar we zwijgend langs gingen. De huizen schenen dood en beangstigend in hun grillige, onzekere belichting. En de lucht en de gracht rondom waren vol van huiverende, geheimzinnige stilte. We liepen behoedzaam, met onhoorbare schreden, bang van verwondering, en zagen niet....

Maar hoor.... Wat was dat?.... 't Scheen wel of ginder, heel verre, een zacht geluid nu de nachtelijke stilte aandroeg. Maar 't was zoo wonderlijk, en we wisten niet hoe....

Dan plots brak om ons de zwoele lucht stuk met een vreemdklagend geluid. Ontroerd stonden we en hoorden toe. Uit een open raam, maar 't scheen wel van verre uit het huis, kwam zacht vioolspel in lang-gedragene, weemoedige melodie. De zachte tonen klommen hooger en hooger en 't scheen wel of de stil-teere droefheid, die om geen pijn weende, straks zou uitbreken in een helle schatering van geluk.

Maar dan eensklaps daalde de melodie tot een wondere teederheid, als de innige fluistering van een vrouwestem, die nu in wonderbaar-vreemde bekoring hare woorden bleef lispelen. Tot een snik brak door de zachte ruisching harer stem, en droef klaagde de viool voort, zoo ontroerend-droef, dat het als weening was in den vreemden, geheimen nacht.

Wij roerden ons niet, omsponnen door de rag-teere weving van dit droeve geluid, en we stonden, ik weet niet hoe lang.

[p. 72]

Maar plotseling huiverden we als in koude. Het was vreemdstil en leeg om ons heen.

‘Stil’ fluisterde ze.

En we gingen dan zwijgend, in onbegrepen verwondering de gracht af, die hol en verlaten achter ons bleef in den nacht.