Groot Nederland. Jaargang 4

[p. 446]

Naar 't heerenvolk.
Brabantsche schets van Marie Gijsen.

Hij was zoo juist opgestaan, stijf in de beenen en stram in de lenden. O die lenden, daar zat 't 'm in as ie lang achtereen gespaaid had. Tastend in 't raafzwart duister richtte hij zich naar 't streepje bleek licht dat tusschen de blinden kierde. Er kantelde een stoel en hij botste tegen de tafelpoot. Dan opende hij 't raampje dat wrikkend en hortend omhoog ging. Met een uitgehaalde krijsch van 't roestig wervel wierp hij 't buitenblind open. Schemerig vertoonde zich nu de blauwwitte muurtjes, zwartberookte zoldering, de rosse vloerplavuizen en 't bruine hoekkastje met drie gebloemde kommen er bovenop. Asch lag nog grauw gevlokt onder de schouw op de vuurplaat. Van de ruige stoelen met ingezakte zitting puilden rafelige biezendotten naar omlaag. Op de ruwe tafel lag een pijp en wat bont verstelwerk dooreen.

‘Hoe laat kan 't wèze?’ vroeg 'n stem uit de bedstee en 'n bruingrauwe hand sloeg de rood-en-witte blokruitgordijntjes weg. ‘'t Is nog veuls te vruug!’

‘Toch nie, neeë, maar 't is ene lelleke mot buiten. Stoat stille,’ beweerde hij, naar de klok ziende. Op 'n stoel gezeten schoof hij moeizaam zijn broek over de stakerige beenen.

‘Vergète 't klokske op te trekken?’ vroeg de vrouw, aanstalten tot opstaan makend.

‘Ja.... 't zit me ook maar al in den kop,’ klaagde hij hoofdschuddend.

‘Van ons Drieka?’

‘Ja, wa anders?’

‘Proat, lelleke proat van Winders Kloas,’ zei ze, de streepjes-

[p. 447]

rokken aansnoerend. Toen schoof ze in de klompen en onder 'n pijnlijke kreuning boog ze met moeite de knieën tegen de bedsteerand. Ze dreunde zeurig 'n ‘onze vader’ en 'n ‘wees gegroet’ waarvan Bart de laatste woorden herhaalde. Toen dopte ze de kromme vingers in 't wijwaterbakje dat tusschen de blokgordijntjes met 'n verguld ‘Lieve vrouwke’ even opglinsterde, 't eenig goudstraaltje in het lage vertrek.

‘Ach wa 'n zoere mot; 'k hè nog gróte kaauw en da teuge Suntemethijs!’ klaagde ze schokschouwderend.

‘Ben de gullie al op? Woarom hed-de me nie geroepe?’ vroeg 'n geeuwstem en 'n paar roode armen werden uitrekkend omhoog gebracht, waarna 'n jonge meid logplomp uit een andere bedstede stapte; 't piekig haar verward, de slaapoogen half toe, de mond in geeuwhouding.

‘Moak gaauw vooran Hanne en hoal 'n deel woater en 'n busselke hout?’ vroeg moeder, stoelen op zij schuivend en den bezem ter hand nemend.

‘Kijk toch eens efkens wa 'n gat,’ zei Hanne, een groote scheur in haar rok vertoonend, 't is scand as iemans 't ziet. De been stèken er bekant door.’

‘Ja meske, maar 't gaat alles zoo mooi moar nie,’ bromde moeder. ‘Ge kent er nog wel ene lap opzette en ge het toch nog oewe Zondagsche.’

‘Met Suntemethijs gif-de me een nieuw kleed!’

‘We hebben nog wel wa anders te koopen as 'n nieuw kleed.’

‘La me dan ok moar na de stad trekke na 't heerenvolk dan ken 'k veul cente verdiene.’

‘Proat er nie af. Gij noar de stad! Dat stoat nou 's avonds al met ene jong op 'n hoekske en 'n kaantje; 'n deurske¹⁾ dat er nog zestien mot worre. Da's gróte scand,’ zei vader, terwijl hij zijn pijp afklopte en uit 't hoekkastje een zakje tabak haalde. Langzaam en gewichtig schoof hij de pijp stijf vol met den platten uitgezetten duim.

‘Wa had ons Drieka 'n scóne rok an mè klare zij d'r op,’ smakte Hanne, met begeerig oog 't voorwerp in gedachte nastarend.

't Tabakskleurig, met rimpels en kerven doorgeulde gezicht van vader keek donker, de fletse oogen dreigden.

1) meisje.

[p. 448]

‘Ja spoei oe maar!’ beval moeder, waarna Hanne de deur uitliep, water putte, en hout zocht dat ze in haar voorschoot aanbracht.

Onder hare knie brak moeder 't stuk en stapelde 't bijeen op de vuurplaat.

Hanne hing water over in den zwartberookten ketel en blies gehurkt, met bolle wangen uit alle macht om vlam te krijgen in 't natte hout dat flauwtjes knapperde en waaruit dikke rook zich verkronkelde.

‘Half zeuven,’ zei vader, aan de klok peuterend toen een hondenkar in de verte op de klinkers voortbolderde.

't Vuur flikkervlamde knapperend; de achterhoek van 't vertrek in oranjeschijn hullend, terwijl bij 't venster 't bleeke, versche morgenlicht zacht inviel. 't Deurtje stond even open en klamkil blies de ochtendlucht in dompige atmosfeer. De geit blêrde onophoudelijk en de hofhond kletterde met zijn ketting langs 't hok.

‘'t Kookt,’ zei moeder, toen uit den roeterigen ketel een stoomspriet pufte en, een gebarsten koffiepot ter hand nemend, goot ze water op. Geur van slechte koffie vermengde zich met pijpen-damp en houtrook. Moeder nam uit de kast een breed, plat roggenbrood en drie hardgekleurde kommetjes. Met 'n mes maakte ze 'n ‘kruuske’ over 't brood voordat ze homperig dikke boterhammen afsneed die ze besmeerde met 'n dun laagje vet. Dan schonk ze koffie in met geitenmelk. ‘Kom Hanne, woar blijf-de toch?’

Opgefrischt kwam Hanne binnen; ze had zich buiten aan den put gewasschen en begon met grooten honger aan de broodsneden die ze verspoelde met volle kommen slappe koffie. ‘Ik zal oe net zoo lang ploagen tot 'k ok na de stad ga, na 't heerenvolk. Ik het er dalijk den aart. Honderd gulden verdienen dà wil 'k ok wel.’

‘Ja, moar Drieka most wel wa veul inbrenge; de geit was toen kapot gegaan en vaders was ziek gewèst; we ware toen trug uit gegaan, dà wèt-te wel,’ zei moeder, zich neerzettend in een biezen stoel, met de voeten op 'n hooge stoof en de ellebogen gesteund op de knieën. Begeerig 't heete kommetje tusschen de kromme, verkleumde vingers geklemd, blies ze met bolle wangen vóor elk slokje dat ze slurpend indronk. ‘Hoe nou? Hed-de oe botterams nie geëete?’ vroeg ze haar man, die na z'n koffie gedronken te hebben, de pet van 'n spijker nam en naar buiten kloste. ‘Vat nog 'n tas koffie,’ zoo moedigde ze aan. ‘Ploag voaders toch nie

[p. 449]

meske,’ waarschuwde ze, nadat de man heen was gegaan, ‘hij ziet oe nie geer na de stad trekke.... 't zit 'm nog moar al in den kop,’ mompelde ze hem na.

Met 'n spa over den schouder ging hij op weg, de armen stijf als stokken, de stramme beenen in schokkenden gang, 't hoofd diep gebogen, de rug gekromd.

‘Hij most spaaie op d' akker van Christe en 't was er zoo'nen raauwen boel; de winter was nie hard gewèst, toch nie, nou stond 't vol bocht en de mest was er slecht: vol pijmvlaggen en pummels, da gaf in 't vroegjaar zooveul roet’¹⁾.

't Grauwe ochtendwaas was opgetrokken maar 'n fijne motregen begon te stippelen, gestadig uit 'n egale zwartgrijze lucht. Daar lag de akker voor hem, afgekant tegen de heg van Winders, doar moest ie zijn. De jas trok hij uit en hing 'm op aan een uitstekenden boomtak. Dan spuwde hij in de vereelte, doorkorven handen, zette den klompvoet op de ingestoken spa en begon: met 'n smak ging de schop telkens in den natten grond, bij elken instek glimglansde de door aarde blank geschuurde spa schrilwit op. Telkens schokte zijn lichaam en kromde de beenen zich pijnlijk.

De boer liep langs 't mulle veld, stak nu en dan met 'n stok in den weeken grond om te voelen of 't wel diep genoeg ging.

Zoo spitte hij maar voort: telkens gaf 't een pijnschok, 'n knak in de stramme beenen en een kraak in den stijven arm. Hij werd nat tot op 't hemd van den doorsiepelenden regen, hij was niet koud meer; 't zweet stond op 't voorhoofd en van z'n pet geulde 't water hem in den hals die hij telkens met den bonten zakdoek afveegde.

‘'t Beginnen was niks nie arg, da was moar kijnderspul, moar volhaauwe. Dar kwam de rooie kop van Winder's Kloas door de heg loeren, van Kloas die gevreeje had na Drieka.’

‘Nou hed-de oewes Drieka niet vast kenne legge, ouwe, nou ken ze kunste make met de been in de locht!’ lachte de jongen en trok z'n hoofd terug uit de stekelheg.

‘Hij wou moar doen as of ie niks geheurd of gezien wou hebbe, moar 't sloeg 'm recht door z'n lijf. D'r most toch wel wat zijn met Drieka; gisteren had Christe ok wa gezeed.... Neeë, 't gink langer nie; hij most, hij zou naar de stad en heuren wat 'r was.

1) onkruid.

[p. 450]

Toen 't twaalf sloeg smeet hij de spa in den grond en ging naar den boer om te zeggen dat hij naar de stad moest en dat ie niet terug kwam voor morgen vroeg.

‘'k Wou vooran gemaakt hebbe,’ bromde Criste, kauwend op 'n tabakspruim en spuwend op den grond; ‘de mest mot er nog onder veur Suntemethijs!’

‘Ja,’ hij zou wel overwerken elken dag 'n uur, maar nu moest ie naar de stad.

‘'t Zat 'm tot in de kèl as ene broodsprop, moar gleuve kon ie 't nie, neeë.... Hij had veul veur Drieka over gehad; toen ze nog 'n klein kijnd was had ie van de cente van d' eiers en van 't loon van Criste dikkels wa afgeleed, in 't gruun spoarverreke gestopt om 'n scôn kleed te koope veur d'r erste kemunie en wa had ze d'r. toch scôn uitgezien; hij had bekant motte scrijen toen ie d'r zag met 't wit doekske om en den blompoffer op.... en nou zou ze zoo lellek gaan doen? Neeë hij gleufde 't nie.’

Hij liep recht toe op 't huisje dat aan den binnenweg stond met twee kleine venstertjes die als doffe oogen van uit de overhangende groenbezette rietlaag tuurden. Bij 't verzakte schuurtje stond een wilde perzik, waarvan de bloesemknoppen even oproosden in de grauwe winter atmosfeer. Van ver af hoorde hij 't kletterend gerammel van den ijzeren pot, waarmee de vrouw aardappels omschudde als ze hem komen zag.

‘Ik zal toch noa de stad,’ bromde hij binnenstappend.

‘Wa zeg-de nou?’

‘Alle man proat over ons Drieka en ik zeg oe, 'k ga noa de stad!’

‘Ach dan toch!.... 't is moar veur de cente da sprèkt,’ zuchtte moeder, plukkend aan 't blauwe boezelaar. ‘Wa het Criste gezeed?’

‘'k Hè gezeed da 'k over zou werke’, bromde hij, de natte pet buiten uitslaande, ‘'k Wil me nie late verachte; toch nie.’

'n Uitgerekte jonge meid met 'n zwarte gedotte muts op, waarvan vettige lintjes langs de wangen bengelden, kwam in de deuropening: ‘Hed-de wa selderij veur ons soep?’ vroeg ze, naar binnen glurend.

‘Selderij stoat oan 't goodsgat,’ snibde moeder, met de rokkenbreedte de deuringang versperrend. ‘Neisgierigheid van Kate; ze het ok wa geheurd.’

Als op 'n gegeven teeken viel ieder op 'n stoel neer; men sloeg een kruis en bad nadat moeder de aardappels op tafel gezet had

[p. 451]

en 't kommetje gesmolten vet er tusschen. Vochte, heete damp sloeg omhoog en de stalen vorken prikten in de gloeiende aardappels die gulzig verslonden werden; 't maal was gauw afgeloopen. Hij veegde zich den mond af en stond op.

Moeder scharrelde in de tafella centen bijeen: ‘twaalf, veertien, achttien,’ telde ze en wierp ze op de vettige tafel. ‘Da's al wa 'k hè’.

‘Merrege krijg 'k cente van Criste, hè 'k nog te goed.’

‘Ja, die hè 'k neudig veur Hanne de re scoen. Vooruit dan moar’, zuchtte ze en talmde in de bedstee vanwaar ze een stijfharde jas te voorschijn bracht en een paar groen beschimmelde schoenen die muf roken.

‘Zeg oan Drieka dat ze Zondag komt!’ riep Hanne uit 't dompig schuurtje waar ze de geit zat te melken die donswit afvlekte tegen de zwartbruine schuuromgeving.

Hij ging op weg. 't Bleef regenen.

't Was nog niks geen vruugjaar, 't bleef nog zoer en de locht was nog nie zoel, de bloei van de fruiterij zou laat zijn. Je zag den ooievaart ok nog nie.... Wà zou 't gève in de stad?.... Hij kon nie gemekkelijk vort op de scoen, op de klompen ging 't bèter. Nog een grót uur as ie an 't spoor was.... Wat zou Drieka zeggen? As d'r toch is wa was?.... Hij most nou moar nie meer over Drieka prakkeseeren veur dat ie d'r zag.... Kijk, de Korte had de mest er al onder; die was toch altijd wa verduid vlug, moar hij had 'n ploegpeerd da gink gemekkelijker in z'n werk as spaaie. Doar kwam de kar van Peerkes.

‘Wa hew-we nou; gij noar de stad op werrekendag?’ vroeg de boerenzoon die met slingerende beenen aan de zijkant van den kar z'n pijp zat te rooken.

Hij wou dat ie moar niemans meer zag veur ie in de stad kwam. Wat werd ie nat; 't woater konne ze vringen uit de Zondagsche jas en de modderkluite zaten 'm dik om de scoen.

In de verte piekten torens in de wazig grijze regenlucht; klein fijntjes tinkelden stadgeluiden reeds van heel uit de verte op.

Ransauwstroat zeuven en veertig mos ie wèze. Hij was er zelvers nog nie gewèst, moeder wel en Hanne ok. As ie 't moar vijnde kon; die stroate draaiden zoo oarig deurmekare.... Daar zag ie 'n kromme spijker op ze'ne weeg, da was een goei veurteiken.... dan zou 't ok nie slecht uitvalle met Drieka. Wat zou ie lachen as Drieka veurkwam, dan zou ie moar niks zegge as dat ie veur

[p. 452]

de eiers gegoan was. As ie d'r nie zag was 't mis.... Ze zou d'r wel zijn, toch wel.... 't zou alles moar lelleke proatzijn want ze konnen nie vèle dá ze 'n stadskleed antrok en ene scóne hoed op had. Neeë, Drieka zou geen lelleke dijnge doen. Ze hing de kwèzel niet uit moar ze was toch 'n goei meske, da was ze. Decente die ze daar beurde had ze afgegève en van de profijte had ze d'r kleedjes gekocht.... Doar had ie verduid da stoomrijtuig hast nie geheurd; 't kwam erst zoo zuutjes angesteuve; 't was zoo'n oarig getuig: as ene kiep zonder kop die in 't dolle deurleupt omdat ie z'n harsens verloren het. Nou screeuwde 't as 'n verreke da afgemoakt wierd en de modder spouwde op woar 't gink; 't was om bang af te worre zoo rinkelde en siste 't stoomgedoe da 'j heuren en zien vergink.’

Daar doken de eerste stadshuizen op, daar begon 't stadsgewoel in steeds drukker wordend verkeer. Schorre stemmen van ventende kerels schreeuwden dooreen; gerij en geros bolderde over de keien. Bellend getingel en fluitend gesis overal. Hij voelde zich zoo klein en nietig tusschen de samenscholing van huizen in de volle straten onder 't krielende menschengewoel.

‘In de Ransouwstroat mo 'k wèze; hoe leup 'k 't gerichst?’ vroeg hij aan een sjouwer.

‘Loop mijn maar na,’ zei 'n straatjongen die fluitend met de handen in de zakken vooruit liep, straat in straat uit, telkens omziende naar 't verregende boertje dat stijf armzwaaiend, met dwaze passen over de keien liep te strompelen, 't Ging door nauwe, vunzige steegjes waar vrouwen met wijde jakken en verwarde haren kletsten met schriluitsnerpende kijfstemmen, waar kinderen met vieze neuzen en afgezakte broeken dreinhuilden. Eindelijk verdween de jongen in een smerig snoepwinkeltje en even daarna kwam z'n hoofd door de kapotte ruit; hij stak z'n tong uit en maakte een langen neus. ‘Hier is de Ransauwstraat; hier woont me pa!!’

Ach woarum dee 't stadsvolk toch zoo? As op d' akker bij hem ene verdwaalde juffer of ene stadsheer de weeg vroeg, dan hielp ie terechte of liet 'm in z'n huiske en gaf nog ene tas roome¹⁾.... Dan moar weer wijer en 't gink haast nie meer op die verdulde scoen.

1) melk.

[p. 453]

Na lang vruchteloos dwalen bemerkte hij een boerinnetje met 'n mand aan den arm, die hielp hem terecht: Ransauwstraat, hij zag geschreven staan; 't nommer had ie eindelijk gevonden.... 'n Koperpoetsende dienstmeid keek bedenkelijk naar z'n natte plunje toen hij de stoep op wankelde.

‘Drieka.... is Drieka.... nie hier? beefde z'n stem.

‘Wat?.... Drieka!.... O, wacht maar, 'k zal mevrouw eens roepen!’ Veeg je voeten af, mijn gang is schoon.’

Klein, nietig en krom als 'n zwart vraagteeken stond hij tegen 't albast van de witte vestibule en wachtte.... 't duurde zoo lank, zoo lank.... en hij heurde of zag Drieka nie.... ze hadde hem zéker vergète.

Eindelijk ging de deur open, verscheen eene lange bleeke dame in 'n blauw sleepkleed.

‘Durf je nog vragen naar Drieka, man? Naar je dochter die me zoo leelijk behandeld heeft? Ze is met de kermis uitgegaan en uitgebleven met 'n hardlooper, met 'n kermisklant’, zei ze in een adem. ‘Schaam je voor je dochter!’

De voordeur gaapte weer open, de vreemde meid duwde hem wat voort, drukte de deur in z'n rug totdat hij weer buiten in den regen stond. Hij strompelde de stoeptreden weer af.

‘'t Was of ie 'n slag op ze'ne kop gekrège had, of ze 'm te veul gegève hadden, zoo tolde alles met 'm in 't ronde. Genade! Genade! Genade!...’

Hij keek hulpeloos in de glimnatte straten met trotsche huizen en onverschillige menschen, hij voelde plompzwaar zijn moeheid en knellend stijf zijne schoenen waarmee hij niet voort kon vliegen om Drieka terug te halen, af te houden van den gemeenen kermis-kerel. Zoo'n vuile vent met vodden aan 't lijf en zij zoo'n frisch, en scôn deurske! Och wà zou moeders zegge? ze had 'r nog nie oan wille denken, oan wille gleuven, 't Was 'm in de been gesloage; hij kon nie meer wijer.

In 'n zijstraat schoof ie 'n herberg binnen waar grauwe walm hing, waar veekoopers met roode koppen en blauwe kielen zaten te zwetsen, waar 't rook naar jenever, tabaksdamp en vetlaarzen. Zich klein krom en nietig makend ging hij binnen en zette zich stil in 'n hoekje, vroeg met bibberende stem: ‘'n glaaske bier?’

Toen de vette waard 't hem bracht vroeg ie zachtjes: ‘woar 't nou kermis was?’

[p. 454]

‘Mot jij de kermis op, kromme ouwe.... de meiden wille je nie meer!’ riep 'n reuskerel met 'n opdaverenden lach en 'n rinkelvuistslag op tafel.

Hij dronk zijn bier, betaalde en ging weer.

Ach, hoe durfde Drieka toch? Hoe kon ze zoo slecht, zoo lellik doen? En hij sukkelde de stad weer uit in z'n drijfnatte kleeren, met z'n pijnlijke voeten stap, na stap, twee uur gaans. Hij kon niet meer prakkezeeren, 't was of de kop d'r dol af wierd. Erst had ie zóo gedacht: As Drieka moar weer bij 'm was, bij hem en bij moeders; al mos ie ze leupe zuuke doage lank; moar da hielp nie, da hielp niks nie, want ze brocht de re scand mee; scand en erremoei zou 't gève.... 't was meer as arg. Ach wà 'n tègenstoot.... ‘Scaam je je nie veur je dochter’, had de mevrouw gezeed. Ja, hij scaamde z'n eige, moar hij, hij kon 't toch nie gebètere, hij had 'r toch altijd 't goeie veurgehouwe, hij en moeders.

Versuft, doodop van 't pijnlijk wreed denken aan z'n kind was ie de deur binnen gevallen met de armen over tafel en 't hoofd er op. ‘Weg, weg met ene kermisklant!’ zuchtte hij.

‘Jezus, Maria, Jozef!’ gilde moeder en met de kromgewerkte armen omhoog, knakte ze neer in 'n biezenstoel.

'n Klein lachje speelde even om de zinlijk dikke lippen van Hanne wier gedachte Drieka met den kermiskerel volgden; maar dan keek ze in de verwezen gezichten van vader en moeder en begon te beseffen.

‘Wà zù we doen? Wa mò we doen dan toch, Heere God?’

‘'k Heb me de kop gek geprakkezeerd onderweeges!’ zei hij jas en schoenen uitsmijtend.

‘Och lieve God.... La ons.... moar bidde!’

‘Ja, la ons moar bidde!’ zuchtte hij, de pet afnemend en alle drie knielden op den grond voor den biezenstoel en met onderdrukte stemmen klonk ‘Onze Vader’ en ‘Wees gegroet’, tot diep in den nacht.