Groot Nederland. Jaargang 3

[p. 244]

Bibliografie.

F.A. Buis, Veteranen. Amsterdam, P.N. van Kampen & Zoon.

De heer Buis is een prettig verteller, we weten dat reeds van vroeger, we vinden het in dezen bundel bevestigd. Veteranen met op het omslag den stram salueerenden vergrijsden onderofficier brengt ons in het militaire leven. En we hoeven niet te vragen of de schrijver dit kent!... De werkelijkheid is er in te próeven.

't Zijn vlot geschreven schetsen, die aangenaam aandoen door de absolute afwezigheid van literaire pretentie of mooidoenerij. De heer Buis weet precies wat hij zeggen wil, zeggen kàn en heeft den ‘Franschen’ d.w.z. den goeden slag te pakken om ons voor zijn onderwerp te interesseeren. Hij vermoeit niet met lange inleidingen of uitweidingen, bespiegelt niet, moralizeert niet, zet ons op eens midden in zijn onderwerp en weet dan onze aandacht daarbij te bepalen. Leuk opmerker, humoristisch waarnemer, ziet hij overal de belachelijke kantjes, en dat er die ook in onze militaire wereld nog zijn, wie verwondert er zich over?

Een enkele maal mag iets den ‘burger’-lezer niet heel interessant voorkomen, ons toelijken wel eens wat in het al te futiele te verloopen, maar dan zal de militair allicht een betere beoordeelaar kunnen zijn. Met enkele pointes is de schrijver bizonder gelukkig geweest. Zoo aan het slot van ‘Generaals-inspectie’ en van ‘Het Initiatief’, waar de altoos alles beredderende sergeant-majoor Penning zijn kapitein redden wil, - die op de herhaalde dreigende vraag van den kolonel: ‘waar is hier het initiatief?’ het stilzwijgen bewaart, - door, model salueerende, heel beslist te zeggen: ‘'t initiatief is op de rustkamer geborgen, kolonel!’

Veteranen is ontspannings-lectuur van de goede soort.

Enrico Ferri, De Misdadigers in de Kunst. Vertaling van Henry Eshuijs. Amsterdam, C.L.G. Veldt.

De Italiaansche professor heeft willen aantoonen welke aantrekkelijkheid verschillende misdadigerstypen gehad hebben voor de kunstenaars van alle tijden. Hij onderscheidt ze in vijf hoofd-typen: de misdadigervan-geboorte, de krankzinnige misdadiger, de misdadiger-uit-verkregengewoonte, de misdadiger-uit-hartstocht en de gelegenheids-misdadiger. Na vastgesteld te hebben dat in de beeldende kunst (wel wat vreemd ‘sierkunst’ genoemd) er veel minder gebruikt gemaakt is van den ‘misdadiger’ dan in de letteren, gaat hij na wat de misdadiger in en voor de literatuur geweest is. Hij komt natuurlijk tot de concluzie, die om zuiver aesthetische redenen a priori te trekken ware, dat de misdadiger-

[p. 245]

uit-hartstocht het meest door verschillende auteurs tot sujet gekozen is.

Prof. Ferri, die de theorieën betreffende het decadente in de hedendaagsche kunst, door Max Nordau in zijn Entartung neergelegd, bestrijdt, maakt op zijn beurt den indruk van met veel vooropgestelde meeningen de literatuur genaderd te zijn. Er zou te veel ruimte noodig zijn om dit ten opzichte van zijn vele uitspraken aan te toonen, - er zij hier slechts éen voorbeeld van averechtsche redeneering gegeven, tenzij men aan wil nemen dat de schrijver het werk waarover hij het heeft niet kent, wat wel heel erg zou zijn.

Bij het spreken over Hamlet noemt hij dezen een ‘misdadiger-krankzinnige’.

Dit vindt hij in de eerste plaats gestaafd door zijn lijden aan zinsbegoocheling. ‘Als hij meent zijn vaders schim te zien en te hooren spreken, is (dit) een bewijs van kennelijke krankzinnigheid.’

Wie hier nu in aanmerking neemt dat niet alleen Hamlet, maar Bernardo, Marcellus en de kloeke Horatio ook aan die zinsbegoocheling lijden, komt tot de concluzie dat het platform te Elseneur het nachtelijk rendez-vous is voor naar den geest gekrenkten!....

Den moordenaars-aanleg in Hamlet wordt op deze wijze geconstateerd. ‘De eigenaardige, absurde wijze van Polonius te dooden (is) voldoende om den onredelijken aandrang van Hamlet te bewijzen, omdat de grijsaard in zijn schuilhoek geen enkel kompromettant geheim zou hebben kunnen doen ontdekken.’

Hier vergeet de prof. maar even dat Hamlet tot het lijk van Polonius zegt:

I took thee for thy better, wat tot de beoordeeling van deze daad àlles afdoet.

Na deze krasse staaltjes van aprioristisch en lichtvaardig betoogen, zal men wel overtuigd zijn dat prof. Ferri, wiens verdiensten voor de crimineele anthropologie ik geen oogenblik te na wil komen, een minbetrouwbare gids wordt als hij in de literatuur gaat grasduinen.

Voorzoover hij zich met beeldende kunst bezighoudt, schijnt hij het voorzichtiger te vinden zich toe te vertrouwen aan het oordeel van anderen. En wat hij meedeelt uit het werk van Edouart Lefort, getiteld: ‘Le type criminel d'après les savants et les artistes’ is inderdaad belangrijk. Lefort heeft nl. geconstateerd dat in verschillende eeuwen teekenaars en schilders volmaakt de type van den misdadiger in haar verschillende schakeeringen hebben weergegeven.

‘In vele meesterwerken van de italiaansche, vlaamsche, spaansche en fransche school, heeft Lefort karakteristieke trekken van den krimineelen grondvorm opgemerkt. Men treft hun ongunstige, brutale gezichten, hun groote stomphoekige hoofden, hun scheef gelaat en kleine ondeugende oogen, hun enorme en vierkante kaken, hun laag en ongewelfd voorhoofd met vooruitspringende wenkbrauwbogen en jukbeenderen, hun afstaande of puntige ooren (de lobulus van Darwin), de overvloedige en borstelige haren, de dunne baard of baardeloosheid op die schilderijen aan, waar geweldenaars, moordenaars, beulen of verdoemden worden voorgesteld.’

De kunst is derhalve, met haar nauwkeurig observeeren, in het vaststellen van de typen - waaraan Lombroso voor een groot deel zijn naam dankt - de wetenschap eeuwen vóór geweest.

Henri Borel, De Chineesche Filosofie. I. Kh'oeng Foe Tsz (Confucius). 2^e druk. Amsterdam, P.N. van Kampen & Zoon.

Toen de eerste druk van dit boek verscheen, schreef de heer Borel in

[p. 246]

het ‘Voorwoord’ ('n woord dat jammer genoeg te dikwijls ons goede ‘Voorrede’ verdringt!): ‘Mocht dit werk, door den heer Van Kampen zoo bereidwillig uitgegeven, aan mijne verwachting beantwoorden en de kosten dekken, dan zou dat mij eene aansporing zijn, in aansluiting hieraan een ander, over de Chineesche staatsinstellingen en wetten te ondernemen.’

We weten dat het succes van dit werk aan des schrijvers verwachting beantwoord heeft. Ten overvloede komt deze tweede druk ervan getuigen. Wat de heer Borel ons over China verteld heeft en de wijze waarop hij dat deed, geeft hem recht op veler dankbaarheid. Hij toch heeft ons velerlei wijsheid en schoonheid doen kennen, die ons anders allicht verre gebleven was, hij heeft het ontoegankelijke toegankelijk gemaakt.

Ontspannings-lectuur kan men een boek als dit niet noemen. Maar wie zich wat inspanning getroosten wil, kan zijn geest verrijken met wat een Groote Wijze vóor eeuwen heeft gedacht en uitgesproken, heeft herhaald van de Wijzen uit de eeuwen vóor hem.

Ook deze 2^e druk zal zijn weg wel vinden.

Annie M. Toe Laer, Preluden. Weesp, D.J. Goethals.

Dit boekje maakt een wat vreemden indruk.

Het begint met een klacht dat de schrijfster geen dichter is. Dat zou zij willen zijn, om dan tevens anders te wezen dat het meerendeel der door haar gekenden. Ze izoleeren zich te veel naar haar zin, hun plaats is in het volle menschenleven.

‘Dichters.... laat af dat kunstig rijmen, dat zweven om uw eigen-ik, 't wellustig rijgen tot een snoertje en 't verzorgde schaakspel om den klank; dichters gaat met mij en dwaalt door 't wijde veld, door enge stad met kriewel-volle straten, doorwaadt de rommelbelt zoo goed als 't reine beekje, daalt af in kelders, gaat mee in krochten, stapt òp de nauwe vunze trappen naar vlieringen zolderhut, maar blijft niet thuis om op vlucht van fantasie oude en nieuwe rijmen saam te vlechten’.... enz.

‘O dat ik dichter waar'....’

.... Ben ik geen dichter, zooals ik 't zou wenschen, ik sta toch dichter dan menig dichter bij de eindelooze wel van liefdedrang en levens-Mei, die zwelt in knop en baart in vrucht.’

De stoutheid der beelden laat ook niet te wenschen over. Die ‘eindelooze wel’.... ‘zwelt in knop en baart in vrucht’!....

Plotseling volgt:

‘Ze moeten nu wel tegen vallen de schetsen, de twijgjes afgevallen van 't geen ik onder handen nam, maar niet voleindde.’

Ik kan de schrijfster gerust stellen. Na deze voorrede - deze eerste ‘prelude’ - was de verwachting al heel weinig gespannen en waarschijnlijk is hieraan voor een deel toe te schrijven dat de indruk over 't geheel niet ongunstig werd, toen de auteur na haar ontboezemingen, na haar poëtische vlucht, wat op haar verhaal kwam. Als het zestal schetsen beginwerk is, gelijk we vermoeden, dan is dat niet slecht. Treffen door nieuwheid, door oorspronkelijkheid van vinding of stijl, dat doet het niet, maar er is toch een streven om buiten het tè conventioneele te blijven. Alleen het schetsachtige doet veel kwaad. Zielkundige problemen handelt men niet af in zoo weinig bladzijden, tenzij men een meester is.

Het best lijkt me het grootste verhaal, Eerste Kiemen, zij het ook nog niet door het belangrijke der psychologie. Maar daarin komt de beschrijving voor van een boottocht naar Marken, die inderdaad iets belóóft.

In haar eerste prelude herhaalt de auteur eenige malen een niet-fraaie

[p. 247]

variatie op Gorter's bekenden regel: ‘Een nieuwe lent' en aldoor 't zelfd' geluid.’ In al haar schetsen krijgen wij ook een zelfde geluid te hooren, een toon van wereldwijze geblazeerdheid waar het de liefde geldt. Dat is niet lente-achtig.

Max Nordau, Morganatisch. Vertaling van A.J.C.M. Tervooren, 2 dln. Weesp, D.J. Goethals.

Als we op de eerste bladzij van zulk een vertaalden roman lezen:

‘Het is mijn eerst en uitgang na het rouwjaar’, en we slaan het blad om en zien: ‘Maar ik wilde toch dat dien u gold.’ dan denken we: aha, dat gaat weer een gangetje! En we komen niet bedrogen uit. Alleraardigste taal- en stijl-bloempjes zijn er in deze deelen te plukken. Ik toon er maar een enkel:

‘Eensklaps hoorde hij.... iemand met een zwevenden tred de stoep afspringen.’

‘De scheidingsaanvrage is al gedaan en zal binnen enkele weken uitgesproken zijn.’

‘Ik ben adelaars gebroed!’

Max Nordau lijdt niet aan ‘ontaarding’. Hij is de trouwe volgeling van de onvervalschte Duitsche romanschrijvers, die het leven.... het leven lieten, en den roman.... den roman! Zoo hoort het ook. Morganatisch is de historie van twee verkeerd-geboren kinderen, een ‘erkenden’ jonkman Siegfried van Gronendal - vader: Albert, prins van Meissen-Löwenstein-Franka, en een ‘niet-erkende’ jonge dochter, Nicoline Flammert - vader: Johann, prins van Meissen-Diesa-Kupferberg. Op een naam meer of min wordt niet gezien.

Deze twee voelen zich tot elkaar aangetrokken door gelijkheid van lot en beloven op elkaar te zullen wachten tot zij hun groot doel bereikt hebben. Wàt dat is, blijft wat vaag. Nicoline zegt: wij moeten iets groots worden, hoe, dat doet er niet toe.

En zij weet wat ze wil, zet de lui naar haar hand. Ze schiet op een brutalen jongeling die haar kamer binnendringt, dwingt haar moeder van den haar opgedrongen man te scheiden, weet zelfs te bewerken dat de prins haar van de linkerhand tot de rechterhand doet promoveeren en wordt zelve als zangeres een ster der sterren.

Siegfried stuurt het zoover niet. Met zijn moeder samen procedeert hij zich arm, maakt ruzie met alle koninklijke hoogheden en raakt in Brazilië als oproerkraaier in 't gevang. Nicoline doet hem daaruit verlossen door een van haar protégés, dien zij ook huwt, waarna er voor Siegfried niets anders overblijft dan monnik te worden.

Aan romantiek geen gebrek, gelijk men ziet. En Max Nordau heerscht daarin als een absoluut lieve-heertje: karakter-teekening en psychologie voegen zich gedwee naar zijn bedoelingen.

Johan Bojer, Zelfbedrog. Vertaling van D. Logeman-van der Willigen. Utrecht, H. Honig.

Deze schrijver heeft althans den eerbied betracht tegenover de menschelijke ziel, die maar niet willekeurig naar zijn hand gezet. De geschiedenis is deze.

De oude Knut Norby is borg gebleven voor zekeren Wangen, die failliet gaat en Knut heeft zich geschaamd dat aan zijn vinnig vrouwtje Marit te vertellen. Marit vertelt nu aan ieder die 't maar hooren wil, ten slotte ook aan den commissaris van politie dat Wangen haar mans handteekening heeft nagemaakt. Knut wil wel tegenspreken, maar 't gerucht heeft zulk een verbreiding dat 't hem zelf te machtig wordt. Wangen sputtert terug, is in waarheid een zeer slecht financier en - drinkt. Knut gaat hem verachten.

De zaak komt voor. Knut Norby staat er goed bij, een getuige van

[p. 248]

Wangen blijkt omgekocht. Knut's zoon die iets van de zaak af weet, kàn natuurlijk niet tegen zijn vader optreden. Wangen, geheel en al in 't nauw gedreven, begaat tusschen 't eerste en tweede verhoor de misdaad waarvan hij onschuldig beticht is, wil een vervalschten brief als bewijs gebruiken voor de jury. Hij wordt tot een jaar tuchthuisstraf veroordeeld.

En ter eere van Knut Norby geeft de heele streek een groot feest. De oude boer is door al het geharrewar het zuiver inzicht dermate kwijt geraakt, dat hij 's avonds in bed God erkentelijk dankt dat hèm recht is geschied, en met deernis vervuld is voor lui die het gerecht voorliegen!....

Dat dit satirisch slot tòch zoo volmaakt begrijpelijk is, pleit wel voor de werkwijze van den schrijver.

Het Hollandsch van mevr. Logeman is nog niet mooi, maar toch allengs veel zuiverder geworden.