Groot Nederland. Jaargang 3

[p. 121]

Bibliografie.

Jeanne Reyneke van Stuwe, Ik. Amsterdam, L.J. Veen.

Dit is het vervolg van Ina's dagboek: Ina, die we hebben leeren kennen als een onbewust egoïstje in Zestien en Zeventien, te Breda haar jong leventje leidend, dat al niet veel meer inhoud had dan wat warm gevoel voor haar moeder en zuster Meta, en heel wat flirt-gevoelentjes voor hofmakende jongelui. Eindelijk is ze in veilige haven aangeland bij Fred, den ouderen man, die te 's Gravenhage zich als advocaat gevestigd heeft, waar Ina liever op een bóvenhuis woonde dan te Breda in een héél.... Want - Fred doet alles voor Ina, en Ina vindt dat heel natuurlijk.

Alleen heeft het deze schaduwzij dat hij veel meer werk heeft en dat Ina daardoor veel alleen is. Wat tengevolge heeft.... verveling, en verveling is heel moeilijk te dragen door persoontjes als zij, die altijd ‘Ik’ vooropstellen.

Haar leventje is dan ook meer en meer een pogen om dat leege bestaan te vullen, en die pogingen zijn niet alle gelukkig te noemen.

Eigenlijk heeft Ina een flinke les noodig om in te zien dat het opwekken van verliefdheidjes, alleen uit ijdelheid - zij dènkt er niet aan Fred ontrouw te worden! - nu juist geen beuzelachtige bezigheid is, dat het een heel gevaarlijk spelletje kan worden. Zij krijgt die les. En al blijkt ten slotte dat haar aandeel in den zelfmoord van een aanbidder niet zóó groot is als zij eerst dacht, den schrik heeft zij beet en die werkt zoo heilzaam, dat we aan 't eind van 't boek de toekomst van Fred heel wat beter inzien dan aan het begin.

Op blz. 165 houdt Ina een bespiegeling over Dickens met veel critiek. Doch zij eindigt die aldus: ‘Dickens is niet volmaakt, maar hij heeft ten minste de verdienste nooit vervelend te zijn. En dat is misschien wel de grootste kunst van de kunst.’

Dezen negatieven eisch zal niemand hoóg vinden en we hebben reden te betwijfelen of de auteur hem voor haar rekening neemt. Maar.... dat zij zelve de kunst verstaat om drie deelen lang ons met het dagboek van een niet heel interessant wezentje bezig te houden, zonder te vervelen - dat is zeker. De karakteristiek van Ina is van begin tot eind overtuigend.

Felix Ortt, Heidekind. Een levensfragment. Amersfoort, Drukkerij ‘Vrede’.

Dit is een boek van een heel ernstig man. Een man die blijkbaar veel heeft nagedacht over het leven en het lijden der menschen, en de verschillende pogingen om gelukkig te worden. Die voor zichzelven tot een concluzie gekomen is en die concluzie in een verhaal van wel

[p. 122]

heel bitter leed als groote vertroosting ons wil meedeelen. Ons - want het lijden treedt over àlle drempels.

De schrijver vertelt van een heidekind, d.w.z. van een dokters dochter die na haars vaders dood met haar haast blinde moeder samen blijft wonen, en graag de door vaders lessen verworven kunde aanwendt ten bate van haar dorpsche omgeving. Tot ze een ernstigen patient krijgt in het eigen huis, een jong ingenieur met verstuikten enkel. Zij hebben weldra elkaar lief. Maar die liefde wordt leed. Want hij is, op stellig wel exceptioneel ongelukkige wijze, in een toestand geraakt die een huwlijk vrijwel tot een misdaad zou maken. Na veel strijd scheiden zij. En na veel strijd vindt zij kracht tot berusting.

Het literaire wordt zeker eerst in de tweede plaats beoogd door den auteur. Toch zijn er in dit boek van stemmingen sommige heel goede bladzijden, waarin vooral natuurgevoel, het zien van de heide in haar wisselende aspecten, tot uiting komt. Nu en dan wordt de conventioneele beeldspraak wat al te vaardig over hem, als op blz. 54-55, waar die ver van nieuwe vergelijking van den hemel en de hei met een bruigom en bruid, te breed uitgesponnen, in smakeloosheid belandt. Een bruid die ‘haar vernederd aangezicht opricht en dankbaar haar heerlijkste geuren omhoog zendt...’

't Boekje is met heideteekeningen geïllustreerd, waarvan enkele gelukkig geslaagd zijn, bijv. die tegenover blz. 39. Zien we op een ander niet het Nunspeetsch kerktorentje boven de korenvelden?

Dr. C.J. Wynaendts Francken, Drie aesthetische Studiën. 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff.

Deze drie studiën handelen over De beteekenis der Kunst, Kunstschepping en Kunstgenieting, Het Lachen en het Komische. Dr. Wynaendts Francken heeft de gaaf van op een duidelijke, eenvoudige, klaar-logische wijze te schrijven over abstracte onderwerpen. Hij lijkt mij als filozoof niet te zijn de kamer-geleerde, wiens hoogste streven is aan de vele diepzinnige lijvige boeken over wijsbegeerte er nog een zoo diepzinnig en lijvig mogelijk toe te voegen, neen, hij lijkt mij de man, die, na eigen ploeteren in de geleerde geschriften van filozofen, als hij zich zelf eerst een helder oordeel gevormd heeft over de quintessens van hun arbeid, denkt: wat is het toch jammer dat dat niet meer algemeen bekend is, en dan - den afkeer kennend voor inspannende lectuur - zich neerzet om de door hem vergaarde wijsheid te popularizeeren.

En dat is bij hem in goede handen. Ga maar rustig zitten en luister naar hem. Hij vermoeit u niet met allerlei geleerden omhaal, bluft niet met zijne enorme belezenheid door citatengeschitter, hij vertelt u met de overtuigende duidelijkheid van iemand die zich een bezonken oordeel verwierf, zijn inzichten, en mocht ge het niet met hem eens kunnen worden, allicht heeft hij toch uw kennis verrijkt en veelzijdiger gemaakt.

Als een goed docent munt hij uit door het formuleeren van onderscheidingen. Niet als een fel debater tracht hij te overtuigen door geestige wendingen en paradoxen, hij demonstreert kalmweg. En dat is waarschijnlijk de deugdelijkste manier om ons publiek eindelijk te overtuigen dat bv. kunst, ze moge ethischen en religieuzen invloed hebben, even min aan den godsdienst als aan de moraal dienstbaar gemaakt mag worden. Hij eischt voor de kunst volkomen vrijheid en zegt u overtuigend waarom hij dien eisch stelt.

Maar in plaats van hier te citeeren is het doeltreffender naar het bundeltje te verwijzen, dat in zijn drie artikelen, naast zooveel ter behartiging, ook zooveel interessants geeft.

[p. 123]

Bram van Dam, Mooie Vrouwen. Amsterdam, D. Buys.

Bram van Dam is geen nieuweling. Hij behoort nog tot de ‘realisten’ van den eersten Nieuwe Gids-tijd. Niet dat hij als medewerker aan dat tijdschrift zich deed kennen, maar waarschijnlijk werd hij om zijn realisme dat toen wat méér durfde zeggen dan men gewend was, speciaal als onconventioneel gewaardeerd. Dat die ‘durf’ op zich zelf niet voldoende is, 't werk van Van Dam heeft het bewezen. En wie nu een boek als Mooie Vrouwen ter hand neemt, moet er zich werkelijk over verbazen dat in dezen auteur ooit een vernieuwer gezien werd.

Wat lijkt dat nu alles echt antiek romantisch!

Een dokter, zich in Den Haag vestigend, en weldra van terzijde betrokken in 'n met moord eindigend drama, waarin een slechte slangachtig-mooie vrouw, een advocaat, een deugdzaam kameniertje, een Indisch kraamvrouwtje met haar man en een Javaansche jongen de rollen vervullen!

Dan bij den auteur nog steeds de zucht naar het erotisch pikante, die hem ons de beide ‘mooie vrouwen’ in dit boek - des dokters eigen fatsoenlijke vrouw is ook ‘mooi’ - met voorliefde suggestief gecostumeerd of geheel ongecostumeerd doet vertoonen, een neiging welke ook aan zijn vroegere romans een verdachte zwoelheid gaf.

M. Maeterlinck, Twee Spelen. Vertaling van Jan Eelen. Rotterdam, Meindert Boogaerdt Jr.

Naar ik meen zijn deze twee spelen onmiddellijk voorafgegaan aan Monna Vanna dat Maeterlinck voor het eerst aan het gróóte publiek zou doen kennen als tooneelschrijver. Immers voorstellingen als van L'Intruse, Pélléas et Mélisande werden alleen door een kringetje van vereerders gewaardeerd als pogingen om ook dit werk in de sfeer van het tooneelleven over te brengen, pogingen die ook bij Soeur Beatrice en Ariane et Barbe-bleue maar ten deele zouden geslaagd zijn. Want deze dramatische arbeid is grootendeels lectuur en de ervaring, met later werk opgedaan, heeft Maeterlinck's eigen inzichten in de tooneel-eischen dermate gewijzigd, dat in Le double jardin als een volledige herroeping te vinden is van zijn vroeger, in Le trésor des humbles verkondigde theorie.

Soeur Béatrice is een niet bizonder gelukkige omwerking van de Beatryslegende. De praal der romantiek heeft de bekoring van 't middeleeuwschnaleve verjaagd. Gelukkiger is in Ariane de oude natuur-mythe van Blauwbaard in nieuwe vormen omgezet.

Voor een Zuidnederlandschen vertaler zal overzetten uit het Fransch steeds een gevaarlijk werk zijn. Omdat hij te veel vertrouwd is met de Fransche zinwending, het Fransche woordgebruik in den dagelijkschen omgang. Voor een Hollander is 't al niet gemakkelijk gallicismen te weren, hoeveel moeilijker nog voor den Vlaming.

Als ik lees van een ‘tooneel, dat zich opklaren zal’, van iets ‘dat zich hier verbergt’, dan voel ik ‘s'eclairera’ en ‘se cache’. Fransch van constructie is een zin als: ‘Wie is zij die vluchten wil?’ en als er in 't oorspronkelijke staat ‘comment a-t-il pu vous punir comme nous?’ Dan klinkt ons vreemd de vertaling: ‘hoe heeft hij u kunnen straffen als wij?’

Maar al struikelt men nogal eens over iets dergelijks, en is in taal en toon toch heel veel dat het suggestieve van Maeterlinck' dialoog benadert.

Carl Ewald, In het drukke bosch. Naar het Deensch door D. Logeman-van der Willigen. Utrecht, H. Honig.

[p. 124]

Carl Ewald behoort tot wat men kan noemen: de ‘sympathieke’ auteurs. We weten dat door het velen bekorende boek ‘Mijn kleine jongen’. Hij is een schrijver die vooral kleine, fijne trekjes noteert, die werkt met een fijnzinnigen humor en grove effectvolle uiterlijkheden zorgvuldig vermijdt.

Door de combinatie: humor en scherpzinnig observeeren heeft hij dus wel de gave voor het sprookje of de fabel. In het drukke bosch is 'n verzameling van fantazierijke verhalen, waarin dieren de hoofdpersonen zijn. De typeeringen zijn werkelijk heel aardig, treffen door juistheid en de soms vermakelijke leukheid der dialogen maakt dezen bundel tot onderhoudende lectuur. Men doet echter goed het boek nu dan eens neer te leggen. Het genre krijgt gauw iets eentonigs.

Beter dan het eerste verhaal Tweebeen voldoen de volgende, vooral Witje met typeeringen van een muizen-familie, benevens een spreeuw, uil, ooievaar, vos en stekelvarken.

Mevr. Logeman lijkt met de vertaling van dit boek - grootendeels dialogen - goed geslaagd te zijn.