Groot Nederland. Jaargang 3

[p. 509]

Bibliografie.

St. L. Prenau, Zoet en Zuur over zuiver Nederlandsch. Gent, Samenwerkende Volksdrukkerij.

De taal-kwestie blijft in Zuid-Nederland aan de orde van den dag, tot beroering der gemoederen. Dit boekje getuigt daarvan. Er zijn bij onze zuider-broeders kwesties mogelijk, waaraan niemand ten onzent bestaanbaarheid zou toekennen. Maar - het dient erkend - ze staan er dan ook wel heel anders voor.

De heer Prenau is een overtuigd voorstander van het beschaafde Nederlandsch, als algemeene taal voor alle stamgenooten. Hij ijvert voor het onderwijs daarin op alle Zuid-Nederlandsche scholen en, om te beginnen, op alle opleidings-inrichtingen voor onderwijzers of normaalscholen. Maar hij ziet daarbij tegenover zich de lieden die gehecht zijn aan hun gewestelijke sprake, die 't onnoodig vinden de taal van over de landsgrenzen binnen te halen als algemeen voertuig der gedachten.

De heer Prenau heeft de overtuiging dat speciaal in Vlaanderen ‘aan de verschillende gewestspraken als middel tot taalcultuur, tot taalbeschouwing in woord en geschrift, veel te veel waarde wordt gehecht.’ Hij klaagt er over, dat speciaal het Westvlaamsch door jonge professoren, voortkomende uit het seminarie van Rousselaare, weer op sommige plaatsen het zuivere Nederlandsch van Van Beers schade doet.

We kunnen ons die klacht begrijpen. Het zou ongetwijfeld zeer gewenscht zijn, dat door alle voorstanders van taaleenheid tusschen Zuid en Noord het beschaafde Noord-Nederlandsch als verkeerstaal in gesprek en geschrift werd verkoren.

Maar... de heer Prenau laat zich wat ver voeren als hij de Vlaamsche woordkunstenaars de verplichting wil opleggen zich in hun werken van het Noord-Nederlandsch te bedienen. Van een utilistisch standpunt zou het als wensch begrijpelijk zijn - een krachtig middel om de veralgemeening van onze beschaafde spreektaal te bevorderen - van een artistiek standpunt is de eisch niet te verdedigen. Laat ons even de toelichting hooren:

‘We zullen niet beweren dat Aalbrecht Rodenbach, dat Guido Gezelle, het Nederlandsch niet genoeg machtig waren om hun taal vrij te laten van een opvallende Vlaamsche geaardheid en aardigheid. Zij hebben, ja, vooral Gezelle, het Nederlandsch verrijkt, zooals tegenwoordig Stijn Streuvels doet, doch waarom zich bij dit verrijken alleen niet bepaald, en hun Vlaanderensche wendingen en taaleigen niet gelaten voor hetgeen Groot-Nederland wel beter heeft? Waarom? Omdat in

[p. 510]

Vlaanderen aan taalparticularisme wordt gedaan, het dialect te zeer wordt geprezen en verheven, het beschaafde Nederlandsch met den naam ‘Hollandsch’ haatlijk wordt gemaakt en uitgekreten voor het kenmerk eener beschaafdheid, die in Zuid-Nederland nooit zal worden aanvaard.

‘Streuvels is reeds een groot kunstenaar, doch al is zijn taal hem niet minder eigen dan zijn kunst, al is zij veelkleurig, al is zij rijk, zij is niet de Nederlandsche. Zij is vaak duister, vaak vreemd in haar woordenkeus, en levert nu en dan wel eens het bewijs dat Streuvels het Nederlandsch niet genoeg machtig is om het te gebruiken als tolk voor hetgeen zijn heldere geest ons voorstellen wil. Hij heeft zijn taal geleerd in West-Vlaanderen, waar Gezelle en Rodenbach, waar de voornaamste Vlaandersche particularisten ook de hunne hebben geleerd.’

Die afkeer van het particularisme!... Is die geen oorzaak geweest dat onze Zuider-broeders tientallen van jaren Gezelle niet konden erkennen voor den grooten dichter, dien wij nu in hem vereeren? En is dat niet een waarschuwing?

We hebben allen eerbied en alle sympathie voor taal-strijders als de heer Prenau en zijn medestanders - en als door hun toedoen het beschaafde Nederlandsch meer en meer beoefend en gesproken wordt door de onderwijzers en aldus middellijk komt tot het Zuid-Nederlandsche volk, is er reden tot blijdschap. Mogelijk dat daardoor dan uit het aankomende geslacht vanzelf de schrijvers zullen voortkomen, die ook in die taal de openbaring kunnen geven van al hun voelen en denken. Doch in naam van een practisch belang den kunstenaar het recht ontzeggen zichzelf een uitingsmiddel te scheppen, - is onredelijk. Men moge het betreuren dat Streuvels' proza den kleinen luiden daar ginds minder toegankelijk is dan dat van Conscience, Tony Bergmann en Van Beers, daarbij blijve het ook.

Dat de taalstrijd tot - aan ons wat komiek lijkende - heftigheid voert in 't Zuiden, blijkt uit den fellen brief van den heer Prenau aan het lid der Kon. Vlaamsche academie: D. Claes. Niet omdat we de zaak die het geldt niet gewichtig genoeg achten, maar omdat we betwijfelen of ze op deze wijze met waardigheid gediend wordt, citeer ik dit slot: ‘loop verder naar den bliksem, met uw ouderwetschen hoed onaangeroerd op uw grijzen kop.’

Samuel Falkland (Herm. Heijermans Jr.), Schetsen. Achtste Bundel. Amsterdam, H.J.W. Becht.

Elke aankondiging van weer een nieuwen bundel Falklandjes is opnieuw een eere-saluut aan het talent, den geest en de productiviteit van Heijermans. Want elke bundel brengt daarvan nieuwe blijken. Hij heeft in ons land dat feuilleton-genre gecreëerd en ondanks tal van navolgers blijft hij er de primus in. Hij is er zelf wel eens tegenop gekomen, dat men dit werk op eenigszins onachtzamen of geringschattenden toon besprak, het vergelijkend met zijn anderen arbeid, en ik vind met recht. Want zoo in eenig werk van hem zich sterk een markante zijde van zijn persoonlijkheid zich uit, dan stellig in dit.

Zijn schetsen zijn veeltijds stukjes leven, maar toch zóó voor ons geplaatst, dat we er duidelijk de stemming in voelen waarmee de auteur ze gezien heeft - ze zijn sterk persoonlijk. Aan de persoonlijkheid van Heijermans als artiest is ook eigen de zucht om altijd een zeker effect te verkrijgen door rangschikking of groepeering, wat hem meestal gelukt en in zijn tooneelstukken niet weinig te stade komt. We zouden daar de Falklandjes soms zóó maar uit kunnen lichten.

[p. 511]

Denk maar eens aan het tooneeltje in Allerzielen (wie het zinnebeeldig bedoeld acht, hoeft er geen bezwaar tegen te hebben) waar de koster met die globe zit te spelen, of later waar koster en wethouder samen dat voorwerp in een zak binden. En denk ook maar eens aan Engel's faits et gestes in Het zevende gebod.

De zwakke momenten van Falkland zijn in 't meditatieve en gewildkomieke. Dan blijft hij in zijn bespiegelingen niet vrij van het gezochte, zooals in De oogleden van het huis, of wordt zijn komiekheid van een gehalte als in Van de koele meren, waar hij werkelijk van Peter Lotti (Pierre Loti) gaat praten!...

Is dit misschien niet beneden Falkland, - stellig beneden Heijermans!

Lodewijk de Schutter, Verzen. Rotterdam, W.L. Brusse. Antwerpen, P.J. van Melle.

'n Bescheiden boekje met 26 kleine gedichtjes. Ook deze bescheiden.

De heer De Schutter is als dichter geen wereldhervormer of hemelbestormer. Een poëtisch jongmensch met zeer egale gevoelens en gevoeligheden. Hij houdt van de natuur, van boomen en maneschijn, en geeft lucht aan week-weemoedige stemmingen. Op soms niet onverdienstelijke wijze.

Veel oorspronkelijkheid heb ik er niet in kunnen ontdekken - het rijm is nogal eens wat heel gemakkelijk.

Een enkele maal komt er wat breeder, forscher geluid, wat meer beelding zooals in:

Wij gingen saam door mooie wandeldreven,
Portieken van geblaârt en zuilen, zwaar
Zich rechtend, grootsch en slank...

Het best is hij in zijn natuurimpressies, zijn minneliedjes zijn bloedeloos, en als hij gaat redeneeren loopt 't heelemaal mis. Heel jong werk zeker.

Gustav af Geyerstam, Een strijd der zielen. Vertaling van Jeannette E. Keyser. Amsterdam, H.J.W. Becht.

't Is een wonderlijk ding met die Noorsche romans. Een auteur als Geyerstam schrijft een of twee boeken die opgang maken om het aandoenlijke van 't gegeven, misschien ook om een literair cachet, dat bij de vertaling dan verdwijnt, en nu kan hij maar produceeren, fabriceeren - hij heeft opeens in en buiten zijn land een vaste cliëntèle.

Een strijd der ztelen is een boek waarvan men voelt dat 't den auteur moeite gekost heeft met zijn gegeven zooveel vellen druks te vullen. Hij heeft bedacht een vrouw, zich diep ongelukkig, door haar man onbegrepen en verwaarloosd voelend, zoodat het beste, de liefde in haar wordt gedood, en die dan plotseling tot de ontdekking komt dat de arme drommel zelf al jarenlang lijdende is aan een zenuwkwaal. Als ze 't merkt, is 't te laat, maakt hij zich van kant.

Verder komt er in 't verhaal voor een zekere Torsten Aabel, een zoo vaag gehouden, vreemde figuur, van de soort die 't in de Noorsche letteren nog al eens ‘doet’. 't Geheel is echter in de behandeling niets bizonders.

Juffrouw Keyser geeft zich blijkbaar wel moeite voor de vertaling. Wordt er op blz. 15 gesproken van ‘de buitenste schaal van een man’ en op blz. 16 van een ‘bleeke gestalte’, dan zullen we dat maar aan 't oorspronkelijke wijten.

Albin de Cigala ‘Urbi et Orbi’. Bewerkt door E.C.F. Amsterdam, J.C. Dalmeyer.

Voor de velen die zich aan het sensatie-makende Quo Vadis verlustigd hebben, stellig een welkom boek. Het bedoelt daarop een vervolg te zijn. Met deze bedoeling is vanzelf elke kunst-bedoeling buitengesloten. 't Is toch al te dwaas, kunst

[p. 512]

zijnde zuiver persoonlijke uiting, een vervolg op een zoodanige uiting te willen schrijven van een ander!

De schrijver heeft wat willen vertellen van een strijd tusschen Rome en Jerusalem - tusschen het Romeinsche heidendom en het Christendom - met de eind-overwinning van het Kruis. Hij heeft daarvoor vlijtig Tacitus, Suetonius en Flavius Josephus bestudeerd, mitsgaders Romeinsche antiquiteiten en een brok geschiedenis romantisch aangekleed.

Zijn geleerdheid gluurt wat hinderlijk tusschen de bladzijden met al die Latijnsche woorden, waarvan een groot deel ware te vervangen geweest.

Sterk persoonlijk werk is dit niet. Wie een hoofstuk leest als ‘De Wagenrennen’ is wel overtuigd dat onze eigen goede auteurs met zoo iets maks en koud-constateerends over een onderwerp dat àl schildering, àl beweging en passie kon zijn, niet voor den dag zouden durven komen. Hetzelfde geldt van het hoofdstuk ‘De Worsteling’. Voor de noodige rhetorisch gestyleerde gruwelen is gezorgd.

De vertaling maakt een gunstigen indruk.

Theo Malade, De Hulpprediker. Uit het Duitsch vertaald door J. Fabricius Jzn. Amsterdam, J.A. Sleeswijk.

De schrijver zet op den titel zijn kwaliteit er bij. En met reden. Want hij heeft als doctor dit verhaal geschreven, van gelijke strekking als Brieux' Avariés. Nu is, evenals van Brieux, zijn werk meer een maatschappelijke daad dan een literaire. En 't zou onbillijk zijn het als zoodanig te beoordeelen.

Mogelijk zien de medici meer kans door een romannetje dan door een brochure jonge mannen te overtuigen, dat ze in het huwelijk een ongeschonden lichaam dienen mee te brengen. Hier is een hulpprediker het lijdend onderwerp en deze veel handelbaarder dan zijn Fransche lotgenoot. Eigenlijk is dan ook het hoofdmotief gauw afgehandeld en dan volgen wat men zou kunnen noemen: ‘kijkjes in de dokterspractijk’.

Taal en stijl zijn niet veel zaaks, al doet de auteur nu en dan moeite indrukwekkend te zijn. Zoo op blz. 10: ‘Een slanke schoonheid schreed vlak naast de borstwering voorbij met een zoekenden, beteekenisvollen blik. Zij trok als bij toeval den zoom van haar rok een weinig omhoog. Daar (?) stroomde hem een wolk van bedwelmende geuren (let op 't meervoud!) tegen. En op eenmaal werd het hem duidelijk: Hier rook het naar zonde.’!!

In de bladzijden van des hulppredikers verleiding is iets zwoels, dat me herinnerde aan zedeleerende verhalen van Clauren en (den duitschen) Lafontaine.

Het boek is geschreven: Den wetenden tot waarschuwing, - den niet-wetenden tot leering, - den lijdenden tot troost.

De heer Fabricius, die 't verhollandschte, vond in den schrijver meer dan gewoon talent.