Golfslag. Jaargang 2

[p. 280]

Critisch cahier
Poëziekroniek

De tovenaar Hendrik De Vries.
Naar aanleiding van zijn ‘Toovertuin’, A.A.M. Stols, 's Gravenhage.

Zowel Hendrik Marsman als Dirk Coster hebben er op gewezen dat de ‘sluipmoordenaarspoëzie’ van Hendrik De Vries niets menselijks heeft. Wij hebben De Vries vroeger een kannibalentovenaar genoemd, iemand die zijn bezweringsformules uitstoot rond de grillige oerwoudvuren. Het leek ons de enige wereldse atmosfeer waarin wij ‘Nergal’ en de Moordballade mogelijk identificeren konden.

De onhoudbaarheid - het steriel verstarren - van een dergelijke poëtische agonie in het werkelijke leven, heeft De Vries er toegebracht zich meer en meer aan de sprookjeswereld te geven. En laat het ons dadelijk bekennen, zijn poëzie is er grotelijks aanvaardbaar door geworden. Van kannibalen tovenaar is hij de tovenaar uit het sprookje geworden. Maar dan het sprookje dat wij nadrukkelijk de mythe noemen. Zijn ‘Toovertuin’ mist immers volkomen de naïeviteit - ‘die ontastbaar diepe werkelijkheid’ - van het gewone sprookje. De noodlotsidee verzwaart de sprookjes van De Vries tot een apocalyptisch verhaal uit een oertijd.

Reeds eerder, bij de ‘Atlantische Balladen’ noemde Simon Vestdijk hem ‘de onvervalste moderne mytholoog’, daarbij opmerkend dat De Vries, zonder erudiete elementen, dus onbewust de grondstof levert, waaruit enkele kostbare sprookjes kunnen worden gepuurd En hier herinneren wij ons de nog klaardere bewoordingen van de Vlaamse sprookjes-schrijver Paul Kiroul over het wezen van het ware sprookje - in casu ook de mythe: ‘Hoofdzaak is de stemming, het gevoel, wat ik den sprookjesgeest noem... Een schrijver die het sprookjesachtige zoekt in de feiten kan onmogelijk goed werk leveren en bewijst daardoor alleen reeds, dat hij nooit in zijn sprookjeswereld geloofd heeft.’

Dit treft ons bijzonder in de ‘Toovertuin’. De stemming, die over deze grillig beklemmende sprookjes sluiert, werkt a.h.w. narcotisch en ontzenuwt iedere objectieve belangstelling voor de feitelijkheden.

Wij lieten ons drijven in de vreselijke nacht, door gierende winden en krakend noodweer getempteerd. Hoor:

Door de woedende wind waart heur dof beklag.

Gedrochtelijke gnomen en puistige kobolden begluurden ons. Een geile heks trok flemend aan ons kleed,

Duivelsche honger loenschte uit haar oogen.

En angstig dreven wij verder door het brullende woud, waar wonderlijke verraderlijke bloemen dropen van geurig en giftig venijn. En kijk,

Tusschen donkere bosschen school
Een donkere tuin.
Zijn sluipwegen kronkelden steil en schuin.

In het midden stond een eenzaam en luguber huis; wij. ‘tastte (n) in gangen, door alkoven’, zij stonken killig en muf. Maar boven

Onder wankle, grofbevuilde
Zolderpannen, bleek en barstig
Zweefde een huivren van onduidlijk
Staag-hergalmde spookgeluiden.

Dit was de woning van een heks en ijlings daalden wij langs de beschimmelde trappen en zagen ontsteld

Wreed zijn haar honden, groot en sterk
Waken voor kelders vol noodgekerm.

Buiten waarschuwde alles voor dood en verderf,

Daar kwam zelfs een stem uit een steenen paal.

En voort dwaalden wij, opgejaagd, voorbij gapende roversholen, langs een ‘verraderlijke waterkant’, tot aan een prachtig paleis.

[p. 281]

 

Daar dwars doorheen gaat een trap naar een toren.

 

Een afzichtlijke dwerg houdt wacht, nacht en dag.

 

Daar zit, in een kamer vol groezelig rag,

 

De prinses, die verstand en besef heeft verloren.

Wij hoorden bij het zoevende spinnewiel de treurige, soms zwoele verhalen van betoverde prinsen en prinsessen, die slechts dood en ontrouw vonden.

Krijschen overstemt haar kermen.
Van de steppen, dicht in zwermen
Wieken monsters grimmig neer.

Toen zagen wij:

Heel de wereld vloog ook mij als cen droom voorbij.
Donderknallen deden de aarde dreunend schokken.
Steden, dorpen lieten klokken kleppen, kleppen.
Zeestrand, woestijn en steppen
Zag ik draaien met verpletterende vaart.

Deze vrije kompositie is hoegenaamd geen resumé der feiten, zij wil slechts in enkele lijnen het apocalyptische visioen weergeven, dat bij de lezing ontstaat. Er ligt in deze poëzie iets van de fascinatie, die ons aangrijpt bij het zien van Gustave Doré's macabere tekeningen voor Dante's Inferno. Reeds eerder is Hendrik De Vries met de demonische Spanjaard Francisco de Gova vergeleken.

Opvallend is het hoe De Vries zijn dekor haast uitsluitend kiest in een onweersnacht, in een woud of verwilderde tuin, in een verlaten huis of ziltige kelder, waar heksen en watergoden, prinsessen en knapen, grimmige kabouters en elfen in bonte mengeling acteren. Zelfs het luchtige heeft bij De Vries iets duizelig beklemmends (vgl. de vlinderdans bl. 76). De kabouters zijn ‘oudjes, ruw van rimpels̕ en een pop ‘zat naar haar te loeren in de schaduwschijnsels van de boomen’.

Dit verzwaart allengs de bundel, waarbij dient opgemerkt dat de bombast in verschillende verzen die indruk nog komt versterken. Wij geven een staaltje:

Ten hemel steigeren burchten, steden;
Tuimelen vliegende roofdierdrommen:
Harpijen, door duivelen bereden.
Arenden. Schuimige tijgermonden.
De bomen huilen of torens luiden
Hoog door de duisternis...... enz.

Dit belet niet dat in zijn monumentaliteit de bundel ‘Toovertuin’ wel het sterkste werk van Hendrik De Vries is, vooral waar hij de te geforceerde levensdemonie van Nergal door het sprookjesgenre grotelijks geneutraliseerd heeft. En hier noemen wij vooral de prachtige gedichten blz. 814-16-24-30-61-108-112-114-128-132-146-160, die uitmunten door hun suggestieve taal en grotere eenvoud, en die ons vaak terugbrengen tot Heer Halewijn of de Twee Koningskinderen.

Wij willen tot slot nog integraal een korter vers citeren, een sterke getuigenis van de mytholoog Hendrik De Vries.

Onder de boomen
Moog je niet komen,
En ook niet over
Dat brugje daar.
Wie woont er achter?
Een menschenslachter,
Een reus, een roover,
Een moordenaar.
Zijn zeven zonen
Met ijzeren kronen
Moog je niets geven:
Geen stukje brood.
Aan 't hek gebonden
Staan stille honden.
Zouden die leven
Of zijn ze dood?

Adriaan DE ROOVER.