Golfslag. Jaargang 2

[p. 212]

De vergetene

1940. Opgejaagd door apocalyptische pantserdivisies, komen we de avond van de zeventiende Mei, moe en ten einde raad, aan in een sluimerend West-Vlaams dorpje: Slype. Als Sinjoren horen we die naam voor 't eerst. Al bestaat ons groepje niet onvermengd uit katholieken, toch kloppen we aan de pastorij aan, enige plaats waar we langs de radio iets van de militaire evolutie hopen te vernemen. In de bibliotheek - we kijken verwonderd naar de hoge rijen boeken - ontvangt ons een fors gebouwde, maar ziekelijk uitziende priester: Odiel Spruytte. Bleek, intelligent gelaat, waarop een glimlach. We verwachtten een pastor van te lande en vinden een geleerde. Al wisten we toen nog niet van welk formaat.

Aanstonds bood hij ons de ruimste gastvrijheid aan, met een gebaar als ware het vanzelfsprekend dat zijn rustige kluis in deze dagen ondersteboven werd gezet. De hele verdere avond keuvelden we, rond de radio zittend, waar in alle talen de ontstellende berichten uitzwermden. En steeds vertaalde de priester met zijn zachte stem en vermoeide glimlach. Soms mengde hij er een korte bemerking tussen, bevreemdend door haar mildheid en evenwichtigheid in die bloedige uren. Het werd een onvergetelijke avond in die vreemde Meimaand. 's Anderendaags trokken we verder, Duinkerken tegemoet. We zouden de zieke, grijze priester nimmer weerzien.

Op 23 November meldde de pers het afsterven van Odiel Spruytte, priester en denker. Gelegenheidsartikelen werden gebrouwd. Zelfs een brochure werd aan zijn nagedachtenis gewijd. Doch het publiek - het denkende -, door andere noden aangegrepen, ging het verlies apathisch voorbij.

Heden is het echter billijk opnieuw te herinneren aan één dezer zeldzame geesten, die door hun hart en hun wijsheid hun tijd beheersten; een man tevens die een tragisch voorbeeld levert van de gespletenheid en de onbewuste lafheid der zg. Vlaamse élite.

Geboren te Rumbeke in 1891 en priester gewijd te Brugge in 1916, liep Odiel Spruytte's opvoeding parallel met de hevige ont voogdingskamp voor het ontwakend Vlaams nationalisme. Als jong geestelijke was voor hem de strijd dubbel scherp: enerzijds poogden de episcopale voorschriften zijn onstuimig volks gevoelen te remmen, anderzijds riep zijn leeuwenhart om inzet en verovering-Nooit zou hij aan het officieel arrivisme toegeven, nooit zijn makkers de rug toewenden. In de moeilijkste, beslissende uren stond hij vaardig als de geestelijke voorman, de wijze met het machtig verstand, die God en zijn volk beleed met de daad. Al hebben haat en onbegrip dikwijls zijn broederlijk helpen verbitterd.

Zijn Beethoven-kop getuigde van die ‘morale aux yeux clairs’, welke hij in alle omstandigheden aan zijn vrienden en leerlingen voorhield: onverbiddelijk voor leugen en compromis. Hij was een tragisch strijder. Sinds het chaotisch einde van de eerste wereldoorlog en het onrechtvaardig verdrag van Versailles had hij de noodlottige ondeugden van de Westerse democratieën aangeklaagd en hun onvermijdelijke ruïne voorspeld. Niets liet hij onverlet om het staatsregime op gezonder wegen te leiden. Tegenover het Mar-

[p. 213]

xisme, dat hij, niet enkel als priester, verafschuwde, verdedigde hij, lang voor Van Severen het publiek ter sprake bracht, het Solidarisme, dat zijn volk ‘dorisch, sober, klassiek hard en energiek’ zou maken. Want hij kende haarfijn ‘de eeuwige tweeledigheid van problemen als maurassisme of flamingantisme; taalstrijd of nationale strijd; fascisme - nationalisme; gezag en volkscontrool; partij en parlementarisme; bedrijfsorganisatie of beroepsstaat; katholieke actie of politiekvrije godsdienst’ (G. Vandewoude).

Zijn leven was een strijd om klein-Vlaanderen hogerop te voeren. Zo schreef hij kort voor de tweede wereldoorlog: ‘De grootheid ligt niet in het sussen van gevaarlijke houdingen, noch in het overbruggen van scherpe, onontwijkbare tegenstellingen. Grootheid ligt in het waagspel, in het gevaarlijk spel. Grootheid ligt in kamp vaardigheid, in mannelijken strijd met de elementen, die den ganschen levensinzet vergen. In de colonie valt er grootheid te rapen, omdat er gevaar is. De zee is bron van grootheid om de haast roekeloozen kamp met krachten van reuzenformaat. Waar gevaar is gedijt grootheid. En slechts grootheid is scheppend terwijl realisme alleen peuterwerk verwezenlijkt. Het veronderstelt echter in de eerste plaats uit te maken wie de vijand is. Wat is er echter noodzakelijker, dan vooraf het bestaan van vijandige krachten vast te stellen, om ze daarna, ongenadig te bekampen. Of is het misschien goed overeenkomsten te sluiten met den vijand zoodat de beide partijen water in den wijn doen, maar zoodat de vijand toch in huis blijft? Er is slechts een zaak die we niet begrijpen kunnen. Waarom dient de grootheid gezocht in de colonie, of op zee of in het leger? De grootheid ligt hier voor het rapen tusschen het levend en kleingeworden volk van Vlaanderen.’

Helaas, toen Vlaanderen hem het meest nodig had, toen het Nationaal-socialisme zijn lokstem deed horen, ontviel ons Spruytte. Zijn zwak gestel kon de jachtende werkzaamheid niet meer voeden. Eens had hij gezegd: ‘muss ich sterben, so soll es tapfer sein’. En zijn dood was als zijn leven: dapper.

Spruytte's ongewone betekenis lag echter niet alleen in zijn onkreukbare strijdersfiguur. Hij was ook een zeldzaam diep en eerlijk denker. Hij, die vertrouwd was met de kerkvaders en de Indische wijzen, met Augustinus en Nietzsche, had in de Christus, in de Messias de hoogste waarheid gevonden, de belichaming van het Woord. Zo stond hij bizonder sterk om zijn vrienden voor te lichten inzake de vreemde leerstellingen en ideologieën, die Vlaanderen tussen de twee wereldoorlogen dreigden te overspoelen. Steeds ging hij recht naar de kern van ieder betoog en ontmaskerde het sofistikeren der farizeërs, Jammer genoeg vielen zijn raadgevingen niet steeds in vruchtbaren bodem. Zo blijft elk denker eenzaam in zijn tijd en vindt slechts erkenning bij latere generaties, die zijn profetie's aan den lijve ondervinden.

Odiel Spruytte treedt onze geschiedenis in als een machtig strijder, een denker, een volks priester, een groot Vlaams man. Hij leefde en stierf voor het heil van zijn volk. Zeldzame grootheid in een tijd van verbastering en superieur egoïsme. Moge stilaan Vlaanderen's manschap bewust worden van zijn levensboodschap.

Manu RUYS.