Golfslag. Jaargang 2

[p. 158]

Jozef Muls 65 jaar.

‘Want waarachtige beschaving is maar mogelijk wanneer er van hoog tot laag wisselwerking is en geestelijke gemeenschap.’
(J. Muls)

Jozef Muls wij houden er aan U onze beste gelukwensen aan te bieden. Niet velen kunnen op een zo rijk gevulde loopbaan terugblikken. En wij zeggen dit met een oprecht hart, - hoe vaak immers klinken zulke woorden slechts als een journalistieke formule? -

Wij moeten het eerlijk bekennen, enkele weken terug kenden wij U maar heel, heel weinig. Wij hadden uw laatste werken gelezen; uw prachtige Memling-studie, uw kortere stukjes uit ‘De krans van Laurier’, en uw monumentaal boek ‘Een Eeuw portret in België’. - Maar wat daarvóór lag was door ons nog niet ontgonnen.

U zult het ons niet ten kwade duiden, want inmiddels hebben wij dit tekort reeds grotendeels ingehaald, zodanig dat wij nu niet alleen vol verbazing maar ook vol dankbaarheid herhalen:

Wat een rijk gevulde loopbaan!

Wij hebben in uw geschriften een man naar ons hart gevonden, een rasechte Antwerpenaar, een goed Vlaming en een oprecht christenmens. Wanneer wij uw innige opstellen herlezen uit ‘Melancholia’ of wanneer wij de jaargangen van Vlaamse Arbeid doorbladeren, dan wordt het ons duidelijk dat van U, bescheiden gebleven persoonlijkheid, meer invloed, meer vruchtbare stimulans is uitgegaan, dan ooit iemand officieel heeft durven bekennen.

Mogen wij even terugblikken.

Als 18-jarige schooljongen stond Muls aan het hoofd van het strijdend Vlaamsgezinde studentenblad ‘Jong Antwerpen. In zijn banier stond geschreven ‘Vlaanderen's herworden’. Doordrongen van Rodenbach's verzen rijpte de nationale bewustwording. Hugo Verriest was het idool. ‘Wij dweepten met die boeken. Jules de Meester, de uitgever, mocht er balen van naar het bureel van Jong Antwerpen zenden. Zij gingen van de hand dat het een lust was. Wij leurden er mee als straatventers op gouw- en landdagen en studentenvergaderingen.’ Het waren de eerlijke romantische jaren der Vlaamse Beweging. Samen met de revolutionnaire Karel van den Oever ging Muls naar de clandestiene vergaderingen van ‘Eigen Taal, Eigen Zeden’. In een der bovenzaaltjes van de herberg ‘Het Koninksken’, achter een pint bier, werd aan Vlaanderen trouw gezworen, werden vlammende manifesten opgesteld en las Karel van den Oever zijn eerste pennevruchten voor. Van toen

[p. 159]

dateert de omgang van Jozef Muls met Karel van den Oever. Zes jaar hebben zij samen op de schoolbanken van het Sint Jan Berchmanscollege gezeten. Toen trok Muls in 1900 naar de universiteit van Leuven en twee jaar later gaf hij zijn eerste bundeltje uit, een studie over Albrecht Rodenbach's Gudrun, natuurlijk volledig doordrongen van het Vlaams studentikoos enthousiasme.

Veertien jaar had het maandschrift Jong Antwerpen inmiddels bestaan, in 1901 verdween het om in 1905 in een gans andere vorm terug te verschijnen. Thans heette het maandschrift Vlaamsche Arbeid. Karel van den Oever was redactiesecretaris en na enkele nummers nam Jozef Muls, die intussen advokaat geworden was, de bezielende hoofdredactie waar. Vlaamsche Arbeid werd het grote katholieke en uitgesproken nationaal Vlaamse periodiek. Maar tevens wist Muls dat dit niet voldoende was: ‘Om deel te nemen in de grote kultuurgemeenschap die in wording is moeten wij ons op peil brengen van wat er buiten ons grenzen wordt gepresteerd’ formuleerde hij.

In die jaren van gemeenschappelijke litteraire arbeid groeide de eerlijke vriendschap met Karel van den Oever. Wederzijds lazen zij 's avonds hun werk voor of zwierven zij door hun prachtige geuzenstad Antwerpen. ‘Wij gingen op in eenzelfde liefde voor het schone woord, in eenzelfde liefde voor onze stad’. Beiden waren volbloed sinjoren. Van den Oever werkte aan zijn Geuzenstad en Jozef Muls schreef die fijnzinnige werkjes ‘Het levende Oud Antwerpen’ en ‘De val van Antwerpen’. Hoe schrijnend klinkt het verhaal uit die bange dagen. - Het was immers oorlog geworden en de trouwe Antwerpenaar moest in October 1914 zijn stad verlaten. Samen met hem vertrok Karel van den Oever naar Holland. Van den Oever bleef in zijn houten loods te Baarn maar Muls vertrok verder tot Londen. Van daaruit zouden zijn zwerftochten naar al de nog bereikbare musea en kunstoorden van Europa beginnen.

Reeds vroeger had Muls gereisd; naar de Kaukasus (1912). Parijs, St. Petersburg, Barcelona, overal zocht hij de kunstschatten op. Hij werd in die gruweljaren ‘de pelgrim naar de schoonheid’ zoals Ernest van der Hallen hem karakteriseerde. Van deze reizen stammen zijn latere werken ‘Fantastische Steden’, ‘Het rijk der Stilte’ e.a.

Toen de laatste vuurmond eindelijk zweeg vertrok Muls naar Baarn. Van den Oever zat er met de daver op 't lijf. De aktivistenvervolging floreerde in Vlaanderen en Karel dacht aan zijn onstuimig proza. In September 1919 loodste Muls zijn vriend naar Antwerpen terug en twee maanden later verscheen opnieuw vol frisse moed een nieuwe jaargang van Vlaamse Arbeid (Nov. 1919). Hoe fier klinkt de taal van de stoere nationalist in het openingsmanifest getiteld ‘Aan nieuw Vlaanderen’! Vlaamse Arbeid zou, dank zij Jozef Muls de revolutionnaire kracht brengen die de Vlaamse poëzie op nieuwe banen stuwde.

In 1922, - Van den Oever en Marnix Gijsen waren om een meningverschil met de hoofdredacteur uit de redactie getreden - nam Paul van Ostayen de kroniek der Nederlandse Letteren op zich.

[p. 160]

Vlaamsche Arbeid werd van toen uitsluitend nog om het intrinsieke werk van Paul van Ostayen in stand gehouden. Jozef Muls kende de grote taak van deze jonge revolutionnair en geen moeite werd hem te zwaar om Vlaamsche Arbeid tot aan de dood van Paul van Ostayen verder uit te geven (1929-30).

Naast Gaston Burssens mag daarom Jozef Muls nooit vergeten worden als de promotor van de grote expressionist.

In 1925 werd Jozef Muls benoemd tot conservator van het Museum van Schone Kunsten te Antwerpen. Hij was reeds lid van de Koninklijke Vlaamsche Akademie (1921) en professor aan de hogeschool voor vrouwen (1919). Later zou hij zijn aanstelling tot professor aan de universiteit van Leuven (1939) ontvangen en nog geen jaar daarna volgde de benoeming tot Directeur Generaal van Schone Kunsten.

Maar buiten dit alles en naast zijn kunsthistorische arbeid vond Muls nog tijd om in geestdriftige redevoeringen Vlaanderens grootheid voor de studerende jeugd te belichten.

Zijn ijver voor een volwaardige Nederlandse fierheid klinkt b.v. in die onvergetelijke rede voor het Groot Nederlands Studentencongres te Leuven (1928). Jozef Muls beklemtoonde hier o.m. de traditie als onmisbare factor voor elke ware kultuur. De glorierijke traditie der oude Nederlanden moet een waarborg zijn voor de onvergankelijkheid van de Nederlandse kultuur. En Jozef Muls trekt klaar de parallel: ‘Als men bedenkt wat er in de Verenigde Staten van Amerika om beschaving te bevorderen, op stelselmatige wijze wordt uitgegeven aan scholen, universiteiten, musea, kunst, wetenschap, godsdienst en dan tevens moeten vaststellen hoe wild en onbeschaafd het volk er in zekere opzichten gebleven is, zoodat de browning en de lynch-wet er nog in gebruik zijn gebleven, dan begint men pas voor goed in te zien, dat beschaving zoo maar niet uit de grond wordt gestampt, dat millioenen dollars slechts weinig vermogen waar traditie, overlevering alles traag en zeker moeten tot stand brengen.’

Meer en meer zullen de kultuurhistorische studieën zijn aandacht vergen. Hij schrijft met een onverstoorbare regelmaat zijn doorvoelde monographieën. Zijn ‘Bruegel’, zijn ‘Cornelis Vos’, zijn ‘Jakob Smits en de Kempen’, zijn ‘Memling’ en zijn Rubensboeken tot het recente werk over Hippolyte Daye. Om daarbij nog zijn historiographieën niet te vergeten: ‘Van El Greco tot het Kubisme’ of ‘Het Portret in België van Navez tot Ensor’

Steeds heeft Jozef Muls in de bres gestaan. De taak van een kunstenaar is zijn volk te dienen schrijft hij op het einde van zijn Bruegelstudie. Ondanks zijn 65 jaren is Jozef Muls die stelregel getrouw gebleven. Op zijn rustige villa te Kappelenbosch werkt hij onvermoeibaar verder aan die grote levenstaak.

Moge hij daarvoor vooral bij de jeugd de erkentelijkheid en de waardering vinden die hem tot nog toe te karig werden geschonken.

X.