Golfslag. Jaargang 2

[p. 153]

[Nummer 4]

Paradise lost.

Is een publieke biecht vandaag een gewenste en verstandige daad? Ik durf het betwijfelen. Het is zoveel eenvoudiger en diplomatischer alle verdorvenheid en ieder nieuw schandaal omsluierd te laten, en in het Uno-gekkenorkest mee te schetteren ter ere van de cultuur, de democratie en de rechten van de mens. Wie de reusachtige verwaandheid der mondaine snobs en de vette dwaasheid der massa's liever niet deelt, leeft eenzamer dan de jood Job. Misschien is die eenzaamheid hem een zegen en een geluk? Hij kan dan zijn overlopende gal uitstorten zonder iemand te deren en elkeen blijft tevreden: Job voelt zich prettig verlicht en de tere gevoelens der massa werden niet geërgerd...

Het is eigenaardig - om niet te zeggen tragisch - hoe in Vlaanderen een seniel negativisme allengs meer begint in te vreten. De tamste bourgeois voldoet het niet meer op zijn regering te schimpen; hij betwist zijn buurmans opinie, vit op iedere uitspraak, frondeert het onbenulligste politie-order. Net of het om niets anders zou gaan dan om het genoegen ‘anders’ te zijn...

Er kunnen natuurlijk zeer geleerde, historische argumenten aangevoerd worden ter verklaring van die gesteldheid. Een eeuwenlange cultuuronderdrukking heeft het volk met een verlammend minderwaardigheidscomplex belast. Wanneer de Vlaamse mens eindelijk zijn wezen en zending bewust ging worden, mocht hij nog honderd jaar strijden om zijn politieke geboorte te laten legaliseren. Zodat de Vlaming van nature in de oppositie thuis is.

Wij houden ons echter liefst niet bezig met die redenen: het is goedkoop en voorlopig nutteloos. We stellen alleen vast dat het verleden wel degelijk een stempel geslagen heeft: zoals de boer, die sinds onheuglijke geslachten voor zijn heer kruipt en zwijgt, de stigmaten van zijn lot draagt, zo is de Vlaming schuw geworden, onhandig - vaak onhandelbaar - begrensd, fanatiek. Van zijn ras is veel fijns afgesleten en gaapt het bonkig erts.

Na een eeuw bittere ontvoogdingsstrijd is er nochtans een en ander gewijzigd in de binnenlandse politieke verhoudingen. Nog heerst in vele gevallen drukkend onrecht en klagen grieven dit terecht aan. Maar het inferieure dwangbuis, waar de Vlaming zo lang in gekneld zat, scheurt open. De dag naakt dat hij zich een mooi habiet permitteren kan; alleen ontbreekt hem nog de gewoonte, de ‘aisance’. Hij weet zich nog niet superieur voor te doen. Hij is zich de mogelijkheden niet bewust, die hem tot een gentleman kunnen omtoveren. Hij mist de charme en de ongedwongen zwier van de gecultiveerde wereldburger. Hij is het ‘vlamen’ verleerd, de oude toverformule kwijt.

Deze superioriteit, welke ik de Vlamingen zo graag zou zien aannemen, heeft niets van het hautaine chauvinisme van de trikoloor-patriot, niets van het kil egoïsme van de Brit, niets van de

[p. 154]

luidruchtige eigenwaan van de Yankee. Zij is na bezinning tot een innerlijke overtuiging gegroeid, die het hele denken en doen veredelt.

Een eerste spoor van die nieuwe houding zou blijken uit een ruime geestelijke verdraagzaamheid.

Inzake godsdienstkwesties zijn de moderne Vlamingen nooit stekelig-fanatiek geweest; afgezien van de walgelijk door politiekers uitgebuite schoolstrijd: de chantage om de schone ziel van 't kind! Doch op staatkundig gebied zijn ze het des te hartstochtelijker. Zeker zijn we er niet blind voor dat de pioniers der Vlaamse Beweging als alle revolutionairs stug hun man moesten staan, wilden ze iets afdwingen. Maar er zijn later excessen gebeurd. (Men werpt op dat de tegenstanders veel vuiger en fanatieker waren? Accoord, maar hun rotheid moest ons niet aansteken!) En die excessen - waar ik niet op inga om geen oude wonden open te rijten - zijn des te treuriger, wijl ze goed bedoeld en in volle waarheid aanvingen. Alleen wil ik even herinneren aan de vele dwaasheden die de bezettingsjaren 40-44 zagen gebeuren; al wroeten ze waarschijnlijk nog vers in ieders geheugen... Wat onherstelbaar onheil werd niet aangericht door het fanatisme, door de koppigheid, die haar hoogste heil zag in een critiekloze onvoorwaardelijke inzet en een bot afwijzen van wie niet honderd procent de uitgestippelde politiek volgde of betrouwde. Waren de Vlamingen toenmaals minder eng geweest, wellicht hadden ze vaster blok gevormd, weerstand kunnen bieden aan de losbarstende zuivering en hun eerlijke houding vrij durven verantwoorden. Was er daarenboven iets afschuwelijker dan de onderlinge broederhaat dier dagen, de sluipmoorden op vreedzame burgers, op edele idealisten, die hun denkbeelden in werkelijkheid durfden omzetten? Helaas, verdraagzaamheid is een zeldzame deugd, die alleen werkelijk beschaafde en dus politiek-mondige volkeren weten te beoefenen.

Wellicht is het eveneens interessant in het licht van die, voorlopig nog utopische, Vlaamse superioriteit te wijzen op onze houding in verband met andere culturen.

De politieke conjunctuur bracht tijdens de romantische eeuw noodgedwongen mee dat het ‘wat wals is, vals is’ veralgemeend werd en dus ook op de cultuur in engere zin toegepast. Een overgroot deel van de Vlaamse intelligentia - excuseer dit afschuwelijk woord - vervreemde sindsdien van de Franse geesteswereld. Typerend voor een hele generatie, is de uitspraak van Urbain van de Voorde, een man nochtans van stevige kennis en verfijnde smaak: ‘De Franse cultuur is de cultuur van de schitterende middelmatigheid en haar zo gevierde klaarheid en harmonie zijn niets anders dan gebrek aan diepte en aan genialiteit’.

Een onbegrensde Schwärmerei voor al wat Germaans was heeft nog vele jongeren en ook ouderen in zijn ban. En al hou ik persoonlijk ook erg van de Duitse letteren, toch vind ik het jammer dat de Vlamingen heden zo weinig afweten van de zuiderse beschavingen die, alle politieke decadentie en zedenverwildering toegegeven, toch meer dan andere volkeren de schoonste kunst- en levenssieraden in zich besloten houden. (Het zou ook een heilzame

[p. 155]

remedie zijn tegen de huidige Amerikaanse best-sellers-koorts!)

De Nederlander hoeft zich lang niet te schamen over zijn cultuur. Nochtans zou hij er goed aan doen een paar ramen op de buitenwereld - richting Middellandse zee - open te werpen en zich de ultieme boodschap van Marsman te herinneren: ‘zoolang de europeesche wereld leeft/ en, bloedend, droomt den roekeloozen droom/ waarin het kruishout als een wijnstok rankt,/ ruischt hier de bron, zweeft boven deze zee/ het lichten van den creatieven geest.’

Dit alles zou misschien pedant en leeg geklets om een hypothetische toekomst kunnen lijken, indien er niet achter stak de nuchtere overtuiging dat er in de Vlaming iets veranderden kan. Ik wens me niet op het plan van de massa te stellen. Daar werd nooit iets mee verwezenlijkt. Ik wend me tot diegenen, die zelfstandig durven denken en zich een persoonlijke kijk op de wereld veroveren. Heden moet ieder voor zich in de eenzaamheid het eigen wezen en de eigen mogelijkheden ontdekken. Er is moed nodig om alleen te staan. Maar slechts wie alleen staat vindt de opperste zuiverheid. Niet het individu met zijn nukken betreedt dan het voorplan, maar de naakte mens, die buiten eike indringing van tweeden, zijn wezenheid ontplooit ten bate van de gemeenschap. Ik stel me heus geen naief-betere toekomst voor. Veel dat nu slecht draait zal nog slechter draaien later. Maar het is geen angst voor het leven te geloven in de mogelijkheid, dat eens in een elite het besef groeit van een verbondenheid over alle geschillen heen. En verbondenheid, niet zozeer naar het diepste wezen van de mens, maar naar de geestelijke en stoffelijke belangen. En dat die superieure mens eindelijk de Vlaamse gemeenschap het sinds lang verlorene geluk weerschenke.

Manu RUYS.