Golfslag. Jaargang 2

[p. 123]

De hoorn van vriendschap en liefde

Verleden nazomer, toen de jongens en meisjes elkaar op de speelplaatsen der scholen teruggevonden hadden, half verheugd en weemoedig en om hun stijf-gestreken boezelaars verlegen, verlieten wij onze stil geworden stad. Twaalf Voortrekkers van den Driekoningen stam, den zak op den rug en den stok in de hand.

Zingend verlieten wij de vlakte bij de zee.

Op de eerste golving van het land lag zon genoeg voor onze uitbundigheid maar in het eerste woud maande de herfst reeds tot ernst.

Wij gingen, jong, oprecht in woord en zwijgen.

‘Stella ducente’ was onze leus.

En onze leider was Johan, mijn vriend.

Lang is de weg en het verlangen loopt ons voor naar elke bocht om telkens zich te wenden met een steels gebaar als dook zich ginds een ingesluimerde paradijsontvluchte hinde. Wanneer wij naderen, veert zij onzichtbaar verder op: haar donkere ogen loeren achter rilde berken of speelziek slaat ze haar hoeven in den ruisenden watersprong.

Zo wordt de weg al even lang als het verlangen. En even nauw daar hij bijna verdrongen wordt in het dal door de rivier en het opklimmend woud. Wij vorderen stroomopwaarts, langzaam want wij zijn vermoeid en zwijgend omdat wij, die gewoonlijk over de vlakte turen, ons als omsingeld gevoelen.

De weg is lang als mijn verlangen. Niet als de horizonnen van mijn geboortestreek, noch als de schaduwomzoomde lanen vol zon die altijd open en doorstroomd door alle winden, door alle strophen van het wereldlied, mijn jeugd hebben begeleid. En evenmin als iets dat in ons bereik ligt en waarop wij even de tastende hand van ons geluk laten rusten.

Hier zingt de zon op de rivier: ‘verder, verder, verder...’

En hoger in het dal wacht de hinde, de stengel kauwend van een paarse bloem.

Zo wordt die weg al even lang als mijn verlangen.

Op een kleine weide in de bocht van het neuriënde water staan onze tenten, leunend op de duisternis in halve kring rond het vuur.

Vonken stijgen en steken de sterren aan daarboven. Onze vermoeienis is die van het woud. Maar vlammen dansen in onze ogen.

Wij hebben niet te zeggen: Onze liederen bloeien.

Wij hebben niets te vragen: 't is nacht.

En 't is ons eerste kampvuur dit jaar.

Nochtans is iets over mij gekomen en over mijn simpel klaar verleden, en voortaan zal iedere vreugde worden afgewogen en alle herinnering getoetst.

De vriendschap dwaalt somtijds verlaten aan den rand der liefde.

[p. 124]

‘Goeien avond...’

‘Goê nacht...’

Buiten blijven enkel de sterren en de wind en het mijmeren van de rivier. Drie alleenspraken in de nacht. Drie dromen.

Regelmatig stromen door het dal de zware halen van een hoorn. De verre stem van 't avontuur. Maar wij zijn moe, doodmoe. En in onze lege hoofden ruist het woud als in een kinkhoren de zee.

Aan mij de eerste wake.

Verzonken in de nacht en verlaten aan de uiteinden der wereld bij het vuur van mijn eenzaamheid.

Steeds nader heffen zich de halen van den hoorn als trage vogels die telkens den kring der verlatenheid onder hun zware vlucht doen wijken. Dan strijken zij ergens neer achter de bossen.

Tot ik iets hoor door het water waden en een druipnatte hond binnen den lichtenden kring opduikt en zich aanstonds aan mijn voeten vlijt, de snuit aan de gloeiende as. Is het de hond van den boswachter? Zijn oren roeren gestaag overvol geluiden uit het verborgen leven van het dal. In zijn poten steken de naalden van verre bossen.

Op den rug van den man die volgt, groot en zwijgzaam, hangt stil de hoorn.

Vredig glijdt zijn blik over mij en de vage tenten.

‘Ik waak hier, het wild komt te dicht bij het dorp’, zegt hij en wijst naar de nacht terwijl zijn hand de hoorn streelt.

Zijn stem is de echo van zijn hoorn.

‘En nu gaan we daarboven naar Reinhartstein, jullie moeten daar ook eens naar toe.’

Bij het vreemde woord heeft de hond gejankt en is dan stil en treurig zijn meester voorgelopen langs het pad.

Wanneer ik ze reeds verwijderd dacht moet hij zich hebben naar mij gewend want zijn woorden klinken kalm en klaar: ‘Moest je me soms niet meer horen een nacht, dan hoef je niet meer te waken.’ (Maar iedere nacht hoor ik hem nog).

Ik heb niemand mijn nachtelijk bezoek verteld en allen sliepen vast.

Op de kaart staat nevens Reinhartstein het teken ‘puinen’. Door hoogtelijnen bestormd aan de kant van de rivier valt ginds een slot uiteen in zon, wind en regen.

Blijft iets over van de liefde die zich een burcht heeft gebouwd? Kon eenzaamheid haar voeden de veeleisende, of was ze haat, of heerszucht, of wanhoop? Stenen verpulveren en mensen vergeet men, maar wat raakt de onomvatbare, wat brengt de eeuwigzingende liefde tot zwijgen.

Ik beeld me in als moesten in die ruïnen de sperwers nestelen die nu reeds uren boven het kamp hun trage kringen vlechten.

De boswachter had gelijk, we moeten daar eens naartoe.

[p. 125]

Het is niet langer meer de lange weg van het verlangen. Van avond keren we terug bij de anderen want we zijn enkel met ons vieren, Johan, Wilfried, Lodewijk en ik op weg naar een verloren geluk.

Het is niet langer meer de lange weg van het verlangen. Ons wachten puinen, en wij die zat zijn van leven... wij die zingen: leven...

Het is de weg van het oude heimwee. Misschien omdat de zon reeds naar de herfst toe zweemt. Misschien omdat wij...

Maar zie: daar, hoog boven het dal, de puinen.

Reinhartstein.

Die machtige muren: de binnenplaats.

En waarschijnlijk is die hoge stompe gevel wat blijlt van de kapel, want in die muur is een grafsteen verzegeld waarvan wij langzaam, woord na woord het Latijns opschrift vertalen.

‘Hier rust in den Here / Ernst-Amadeus Liebert von Reinhartstein / moedig in den strijd en in de liefde / bezweek hij voor God en echtgenote / op den ouderdom van één en dertig jaar...’

Enkele woorden onleesbaar geworden.

Een datum: 1378.

R.I.P.

En dan het wapenschild: een wilde roos die twee ringen aan een vlecht.

Hierboven sterft het lied van de rivier. Het woud golft over den oever van het dal tot aan den einder. De zon legt warmte over die verweerde stenen.

En bij die simpele getuigenis van een wonderbare liefde worden de puinen als een heiligdom. Tussen hemel en aarde. Een liefde uit de vallei gerezen en in de winden weggewaaid.

...voor God en echtgenote... één en dertig jaar...

Soms rijpt een vrucht te vroeg en uit het gras raapt haar eerbiedig en bewonderend een kind en legt haar in de hand van zijn vader.

Eer wij terug keren zegt Johan, mijn vriend: ‘Ik moet eerst dit grafschrift optekenen’.

Hij schrijft met grote trage letters als droegen zij in zich de ganse liefde van Ernst-Amadeus Liebert, heer van Reinhartstein.

Dan schetst hij zorgvuldig het wapenschild: twee ringen en er door gevlochten een dunne stengel, enkele doornen, twee blaadjes en eindelijk de roos.

‘Kijk nu hier’ Hij legt me in de hand zijn zware ring. Dezelfde wilde roos bloeit, gedreven in het goud.

‘Mijn vader gaf me dien ring bij mijn meerderjarigheid. Hij hield hem van zijn grootmoeder en wist alleen dat het een kostbaar stuk was. En zie, misschien eeuwen geleden, bepaalde zijn liefde mijn leven’.

(Het was: bepaalde zijn dood mijn liefde. Maar nog hij noch ik wisten het toen.)

[p. 126]

‘Zo, U zijt naar Reinhartstein geweest.’

De boswachter zit daar weer in dezelfde houding bij het vuur alsof geen dag zijn twee bezoeken had gescheiden. En waarom komt hij precies wanneer ik de wacht houd?

Vannacht vertelt hij, traag en aarzelend als wordt hij ingefluisterd door iets dat in de nachtelijke wouden waart. Als ziet hij het leven van Ernst-Amadeus ginds in de vlammen.

Onrustig luistert de hond.

Bij het Verloofdenkruis - zo heet de plaats nu - ontmoette hij haar. In haar ogen zag hij het dal van zijn jeugd plots breder geworden en badend in een licht dat geen enkele lente ooit verleend had.

Zij huwden wanneer hij dit nieuwe landschap had doorkruisd; zo kwam zij op het slot van zijn vader.

Toen stelde op een morgen zich een ridder voor en bood zijn diensten aan.

Het was Hendrik van Caprycke, haar eerste minnaar.

Ernst-Amadeus Liebert trok menigmaal ten strijde en menigmaal redde hem het zwaard van Hendrik van Caprycke.

Dat kon de jonge heer niet langer verbijten.

Hij stormde roekeloos naar den vijand, gevolgd door Hendrik met de heimelijke hoop... Maar hij zelf sneefde.

Zijn vrouw bleef weduwe.

Hendrik vertrok en huwde in den vreemde.

Het grafschrift verbloemt wat de feiten...

En nu hij zwijgt denk ik aan verhalen die in de dalen huizen als de liederen der rivieren, die enkel zwijgzame mannen horen en eerbiedig bewaren in hun oorspronkelijke gaafheid.

De boswachter heeft mij uitverkoren. Ik weet dat ik moet zwijgen en dat het verhaal in mij moet rijpen omdat ik alles nog niet versta.

En ik weet ook dat wanneer ik de ogen uit de gloed zal wenden, de man en zijn hond zullen verdwenen zijn...

Wij ontdekken stilaan de streek. Ze doordringt ons. 's Morgens de lange nevelslierten die in de vallei haperen. Het spel van de zon tussen de dennen. De wind over het woud. De dauw in het gras, de sterren.

Wij leven in de vriendschap der dingen.

Wij zijn broeders onder de hemeltent.

En toch, en toch...

Ik hoor 's avonds als de hoorn weergalmt de stille wenk der horizonnen. En in mij welt die zekerheid: toekomend jaar zijn wij zoveel verder weer van dit geluk, op weg naar een ander.

Zoveel verder en altijd even dicht.

Want het geluk: men keert zich om, ach... en het is juist voorbij.

En dan ook 's avonds het kampvuur.

In de oprechtheid van het deemster verliest ieder woord zijn

[p. 127]

stofferige betekenis. We spreken en zingen een nieuwe taal.

De taal van het vuur dat onmachtig naar den hemel wil.

De taal van de wind die zich aan flarden gerukt, immer verder verwaait.

De taal van den helderen vloed.

Is het de ziel die spreekt? Ik ril wanneer mijn vriend Johan zingt. En als hij zwijgt: de hoorn, rustig, sterk.

O, die ernstige stem in het duister.

Terwijl het vuur daalt, spreekt Johan ons toe.

Hij doet het dikwijls maar vanavond voel ik dat hij voor mij spreekt. En hij vertelt iets dat aan ons beiden is voorgevallen enkele jaren geleden, iets heel eenvoudigs, de wandeling van twee knapen die plots, zonder dat een woord werd gewisseld, hun wederzijdse vriendschap ervaarden.

Hij noemt noch zich, noch mij.

Maar dat ook hij dit enig ogenblik met heeft vergeten en dat ik het nu verneem...

Een stilte. De vlammetjes wemelen op de bleke as. Wilfried legt wat sprokkelingen bij.

Krakend laait het vuur om straks nog lager te vallen.

De vriendschap telt veel kleine geheimen; gevoelens die we voor mekaar zorgvuldig verbergen omdat we weten dat ze gemeenzaam zijn.

Nu is de laatste vlam aan 't wankelen.

Johan, vriend, de vriendschap is zwijgzamer dan de liefde.

Met de klinkende emmers op weg naar de bron.

Daar hoog op een rots gezeten schetst Johan en terwijl ik me buig over het water vraagt hij of ik vannacht de hoorn heb gehoord.

Ik wacht onbeweeglijk tot de emmers al lang overlopen. Zou hij de hoorn hebben verstaan?

Maar hij tekent voort en langzaam keer ik terug want men wacht op mij. Bij elken stap schokt uit de emmers een straaltje water droppelend op het grind.

Jagers hebben het dal doorkruist rond het middaguur. We hebben ze uitgenodigd ons maaltijd te delen. Wij praten en lachen om de jacht- en liefdesavonturen die ze zo kras vertellen. De streek schijnen ze zeer goed te kennen. Daarom vraag ik of ze iets weten nopens Ernst-Amadeus Liebert.

Jawel. Ze lachen nog meer en knipogen. Men zegt dat de heer van Reinhartstein niet genoeg had met één vrouw. Doch wanneer zijn vrouw niet scheen genoeg te hebben aan één man geraakte hij in tweegevecht en zijn mededinger doodde hem. Zijn lichaam rust daarboven maar zijn ziel dwaalt nog steeds hier in het dal. Dit is een oude legende, jonge heren, die U best niet voortvertelt want niet ver van de puinen wonen sinds jaren de zogezegde afstammelingen van de vrolijke heer Liebert von Reinhartstein en ze staan hoog in aanzien.

[p. 128]

Hoeveel schoner was het verhaal van den boswachter. Ik zou hem willen vragen...

Hij zal niet komen. De uiterste weergalm van zijn hoorn sterft regelmatig aan de kim als op het strand de golven van een moede zomerzee.

Mijn vrienden zullen vannacht in vrede slapen want hij zal niet komen. Ik zou het hem ten anderen niet durven vragen...

Wat een verwijt... hij legt de ganse nacht tussen ons beide en blaast in den hoorn de eeuwigheid.

Twee dagen later. Johan heeft het Verloofdenkruis ontdekt en de liefde.

Hij was op weg naar het dorp en ontmoette haar. Het was nabij een stenen kruis dat zij het Verloofdenkruis noemde.

Haar naam is Elisabeth Liebert von Reinhartstein; zij draagt dezelfde ring als hij draagt en ook in het verweerde kruis zijn de beide ringen en de wilde roos gebeiteld.

Zij is mooi.

Veel meer vertelt Johan me niet.

Wat een toeval, zegt hij.

Rond het uur dat de hoorn klonk in de verte, het uur waarop we ons kampvuur beginnen, traden plots een man en een meisje nader. Vader en dochter. Johan begroette hen; hij had ze uitgenodigd.

Het kampvuur werd al te gezellig.

Wilfried haalde zijn beste kluchten op; Piet zijn onweerstaanbare mimiek. Wij dansten op oude volkswijzen van bij ons. Wij lachten en zongen en ik vergat bijna de hoorn.

Tot Johan me een lied vroeg. Terwijl ik eerst in mij naar de opborrelende melodie luisterde, viel in mijn ziel die volle stem zo zwaar.

Ik zong en hoorde alleen het vuur, het woud, de rivier en driemaal de hoorn.

Bij de laatste mineur tonen richtte ik opnieuw mijn blikken in de gloeiende as. En ik zag ook het meisje starend in de vonken.

Maar nu ze vertrokken zijn zegt Johan: Wat schijn je moe!...

Ik ben dood vermoeid dat is waar, doch enkel innerlijk.

Ik denk aan het koor van een verlaten abdij. Duizendmaal meer verlaten dan het puin van Reinhartstein, bijvoorbeeld.

Zelfs de hoorngalm scheert maar even over de sparretoppen.

Verlaten, verlaten. Een dwaas rijmpje dwaalt in mijn brein:

Alle vuren zijn uitgedoofd.

Ik heb me met de nacht verloofd.

Ik moet pogen te slapen tot den dageraad.

's Anderendaags, na de heilige mis ga ik bij de bakker en vraag wat hij weet nopens Ernst-Amadeus Liebert.

Hij kijkt verlegen en zegt dat hij daaromtrent niets bijzonders weet te vertellen. Andere mensen staan in de winkel.

[p. 129]

Maar de melkvrouw tref ik alleen aan en zij verhaalt ongeveer hetzelfde als de jagers. Dan vraag ik waarom de boswachter iets heel anders over den heer van Reinhartstein voorhoudt.

Ze beziet me plots achterdochtig.

‘Welke boswacher?’

‘Wel, een reuzekerel met een hoorn, U hoort...’

‘Hebt U hem gesproken’, onderbreekt ze.

‘Natuurlijk, wij...’

Als was ik een spook bedient ze me snel met angstige handen. Haar blik wijst me de deur.

Wanneer ik later de makkers terugvind bij de tenten, en mijn last neerzet, onbreekt Johan.

Een briefje op zijn dekens verwittigt ons: maakt alles klaar vóór tien uur; volgt dan mijn spoor.

Haastig geschreven woorden.

Maar ze komen te laat voor mij.

Jaren heb ik zijn spoor gevolgd dacht ik. Nu is het me duidelijk dat we enkel naast mekaar gingen. Men kan enkel zijn eigen spoor volgen.

En ik weet op voorhand dat dit spoor ons naar Reinhartstein zal voeren.

Zo is het.

Wij vorderen moeizaam want Johan heeft weinig spoortekens achtergelaten, hier en daar een pijltje, een gebroken twijg, enkele gebundelde grashalmen die ons leiden dwars over het meest onregelmatige terrein.

De mist van vanmorgen heeft zich tot een grauwe koepel geheven van droeve verwachting. Het dal zwijgt in de schaduwloze dag.

Al ben ik zeker op Reinhartstein uit te komen, ieder teken schijnt me een verkeerde richting aan te duiden, ieder pijl doet me pijn. Want voor mij, is zijn spoor reeds ten einde.

Ik heb het voorgevoel, een vaag idee, hem zelfs niet meer te zullen vinden daarboven op de puinen.

Indien het zou sneeuwen op deze late zomermiddag, zou het me haast niet verwonderen, alles is zo mismoedig zonder zon of wind. En even wazig als sneeuw die valt is mijn heimwee.

Hebben ze de hoorn gehoord?

Neen, ze gaan en zwijgen. Ik alleen heb den hoorn horen klagen in mijn hart.

Nog eens, en nog. Nu is het spoor ten einde.

Snel. Daarboven is iets met Johan gebeurd.

Wij lopen allen. Hebben ze dan toch iets gehoord?

Tussen de zware muren en onder de hoge gevel, niets, koude verlatenheid.

Wij roepen: Johan.

En dan valt alles dicht en zinkt de grauwe hemel dieper op de vage kim. Ik sta als voor de eerste maal alleen.

We hebben zelfs geen tweede maal geroepen.

[p. 130]

En dan komt uit het woud een man. Aanstonds herken ik hem.

Op zijn zijde slaat een hoorn de maat van zijn veerkrachtige stap. De hond holt voor hem uit naar mij toe en vleit zich langs mijn benen.

De man wenkt ons.

‘Uw vriend is van die muur daar gevallen. Het is niet erg maar ik heb hem naar het kasteel geholpen. Ik zal U de weg tonen.

Reeds gaat hij ons voor snel en geruisloos.

Een klare kamer. Naast het bed richt zich Elisabeth Liebert von Reinhartstein.

‘Hij slaapt. Neen, niet het minste gevaar. Een been gebroken en enkele kneuzingen. Straks komt de dokter. Stil nu, hij heeft veel geleden’

Stil nu. Ik moet pogen te denken. Haar ring herken ik.

Johan, bleek en rustig ligt in het mooie bed. Een vreemde in een vreemd huis. Alles is zo vreemd. Hoe heb je dat weer aan boord gelegd, zou ik hem willen vragen.

Een glimlach zweeft over zijn lippen.

Ik moet Elisabeth spreken. Maar ze verstaat mijn blik niet; zij knikt en gaat de kamer uit.

Terwijl de dag langzamerhand, langs het halfopen venster de kamer verlaat, word ik het gewaar dat sedert lang, heel diep in mij, het bewustzijn leefde eens bij mijn zieke vriend te zullen waken.

En dat mijn onmacht hier de slotsom betekent van al wat de vriendschap aan onuitgesproken verlangen heeft gekend zich zelf te overtreffen, te groeien tot... tot...

Gelijk klimopranken omheen de sterkste stammen van het woud naar omhoog slingeren en sterven, soms, na die reuzen te hebben gedood, zo lopen wij gevaar onze vriendschap niet meer te kunnen dragen.

De liefde groeit binnenin.

Maar zullen bij die opwelling van leven, de klimopranken niet springen?

Zijn eerste blik zoekt haar.

Dan ziet hij mij en glimlacht. Neen voor het ogenblik voelt hij bijna geen pijn. Hij speelt met zijn ring en vraagt plots:

‘Hoe vindt je mijn verpleegster’ en zijn ogen tintelen.

‘Ik kon eigenlijk niet beter vallen’ antwoordt hij zelf.

Maar het wordt hoogtijd dat ik de anderen vervoeg. Morgen komen we dan terug. Hij geeft nog enkele wenken maar op het laatst vraag ik hem toch hoe die grootmoeder van zijn vader dan wel heette. Ik wijs tevens zijn gouden ring.

‘Van Caprycke... waarom vraag je me dat?’

[p. 131]

Liebert von Reinhartstein. Van Caprycke. Over den dood en den tijd zegeviert de liefde. Maar de vriendschap... Ik wil nu geen kind meer zijn. Ik had een te schone jeugd wellicht. Ieder mens betaalt zijn leven.

De liefde verdient men.

Het vuur laait hoog. Ik moet het hout niet sparen. Morgen breken wij het kamp op.

Zelden hoorde ik de bossen zo ruisen.

Doch mijn vuur zingt en de naderende halen van de hoorn wekken opnieuw alle echo's van de vallei.

Een laatste maal nadert de boswachter.

Hij blijft staan vlak naast me, met zijn hond aan de voeten. Alleen zijn laarzen zie ik, oud, puntig, donkerrood in de schijn der vlammen.

Eindelijk spreekt hij.

‘Nu zal je mijn hoorn niet meer horen. Vertel niet aan je vriend wat je te weten bent gekomen.

Misschien later... dan zal je begrepen hebben.

Vaarwel; vergeet die vriendschap niet’.

Waar de nacht fantastisch op het jachtig rhythme van het vuur danst, ontwaar ik nog de plotse vonken uit zijn hoorn.

Ik roep: ‘Wie zijt gij?’

De nacht antwoordt: ‘Ik was Ernst-Amadeus Liebert von Reinhartstein.’

En een laatste zegevierende toon vervloeit stilaan in het ruisen der wouden en van de rivier.

Het is nacht nog maar de dageraad dooft reeds sterren in het Oosten.

Dit kamp is voorbij, en het spel en de jeugd.

Ik zal niets betreuren.

Niet tevergeefs is dit geeindigd hoofdstuk van ons leven zo schoon geweest, Johan, en onze vriendschap zó wààr.

Jaren hebben we samen eerlijk het Jeugdspel gespeeld en nu de wegen van de wereld ons als terrein aangewezen worden voor het harde spel van de heiligheid, weten we wel wie we aan elke wending van de baan onmogelijk ontkomen.

Want de vriendschap overleeft zichzelf in de liefde en de liefde in God.

Zo blijft ons op de schuinse notenbalk van de zonnestralen een lied te schrijven waarvan de laatste noot - een orgelpunt - wegzijpelt in de zon.

Het zij zo.

Jan VAN DAMME.