Golfslag. Jaargang 2

[p. 36]

Kroniek der vreemde letteren.

Leonid Leonov: ‘Het uur der Vergelding’.

Uit het oeuvre van de specifieke sovjet-auteurs, zagen we nog niet veel in nederlandse vertaling verschijnen. Slechts een Sjolochow, een Ehrenburg of een Wanda Wassilewska drongen tot ons taalgebied door. ‘Het uur der Vergelding’ van Leonid Leonov is, in dit opzicht, dan ook een aanwinst te noemen, temeer daar Leonov, samen met Fedine, Sjolochow, Ostrovsky, Fadeïev, e.a., tot de meest representatieve figuren behoort uit de huidige Sovjet-literatuur.

Van zijn tamelijk omvangrijk oeuvre kenden we totnogtoe slechts twee in het frans verschenen werken: ‘La Rivière Sot’ en ‘Les Blaireaux’⁽¹⁾. Het laatste, eigenlijk Leonovs eerste belangrijke roman, verscheen reeds in 1925, ‘La Rivière Sot’ in 1931. De waardebepaling die Gleb Struve⁽²⁾ geeft van ‘Les Blaireaux’ is tenslotte toepasselijk op heel het werk van Leonov: ‘éloignement du pur ornamentalisme verbal et du lyrisme émotionel et retour vers le réalisme psychologique et sociale’. Komt dan daarbij den sterk Dostojewkiaanse inslag met een uitgesproken voorliefde voor ingewikkelde ziels- en actietoestanden.

Ook in ‘Het uur der Vergelding’ is dit enigszins het geval, alhoewel hier veel meer de nadruk wordt gelegd op de tendenz zelf. Als oorlogsroman schildert het ons een tankaanval in de eerste frontlinie. Het hele uiterlijke gebeuren speelt zich af op enkele uren tijds, wat voor Leonov echter voldoende is om de psychische diepgang van zijn personages op een specifiek russische manier (Dostojewski, Gorki, soms wel Gogol) te ontleden. Als oorlogsboek blijkt deze roman, uit propagandistisch Sovjet- oogpunt gezien, dan ook volkomen geslaagd.

Een vergelijking echter met andere, ons bekende grote oorlogsromans, zou alleen - en dan nog zeer betrekkelijk - litterair opgaan. Want van de pacifistische inslag van Remarque's ‘Westelijk Front’ en Barbusse's ‘Feu’ zijn we hier ver. Leonov paart de brutaalste doodsverachting en de primairste haatcomplexen aan de naïefste tederheid, doch dit alles slechts ten dienste van de heilige zaak. Hierdoor kan echter niet belet worden dat de soms opgeschroefde toon van een te opvallende gewildheid blijk geeft. Leonovs personages zijn dan ook, alhoewel vaak onbewust, totaal doordrongen van de communistische idee. Zo bijvoorbeeld op een bepaald ogenblik is door een ongelukkig manoeuvre van de voerder, de reeds tot een mythische gestalte opgedreven tank 302, in een hachelijke situatie geraakt. Er blijft slechts één oplossing: uitgraven. Dan zegt Leonov: ‘Obrjadin, in zijn kwaliteit van denker, was uitermate geschikt voor grondwerk.’ Een uitspraak als deze dient niet alleen als humoreske of als boutade te worden opgevat, het is de meest konsekwente toepassing van de idee zelf.

Doch dit alles kan niet verhelpen dat het opgedreven heroisme in dienst van Volk en Vaderland, de totale zelfverloochening en de hechte kameraadschap, naast de wildste hardnekkigheid en de bloedigste, maar tenslotte idealistische moordimpulsen, ons lang niet meer als origineel kunnen bekoren. In dit opzicht is er tussen ‘Het uur der vergelding’ en soortgelijke duitse romans uit de laatste oorlogsjaren, slechts zeer weinig verschil. Zinsneden als deze: ‘Bij hén is dat zo, dat ze soldaten uniformen aantrekken, om ze als egale massa kannonnenvlees onverschillig te kunnen offeren. Maar wij... nee, wij vergeten niet... ‘of’ de beide kameraden hadden zelfs hun tabakszakken niet meer om als aandenken uit te wisselen: staan zonder een woord te spreken; de mannenkracht van hun geharde soldatenlichamen was niet bij machte de laatste handdruk los te maken’ zouden evengoed uit een nazistisch roman kunnen gehaald zijn.

(1) Later ook in het nederlands omgezet onder de titel: ‘De Dassen’

(2) Historie de la Littérature Sovjetique - blz. 65.

[p. 37]

Wat echter Leonov's oorlogsboek wel opmerkelijk maakt, is de sterk litteraire kracht die uit elke bladzijde straalt. Hier geldt niet alleen oppervlakkig propageren of de romantische veruiterlijking van kameraadschap en offervaardigheid, maar vooral de diep-menselijke ontleding van de getourmenteerde ziel; ontleding die tenslotte ook het in-schone weet te puren uit al deze primitieve ruwheid.

Ivo MICHIELS.