Golfslag. Jaargang 1

[p. 339]

De Juffrouw uit Zweden.

‘Zijn adem en geest ontging hem zoo zacht en onvoorziens, dat de vrienden, die in huis waren om op zijn einde te letten, zijn uitgang naaulyx merkten’, schreef Brandt van de oude Vondel, wiens levensgeest zachtjes uitdoolde op de leeftijd van één en negentig jaar. En deze regelen roepen meteen het bekende beeld op van de zittende, in brede kamerjas gehulde en in zich zelf gekeerde Vondel, lichtelijk voorovergebogen over de rustige, ineengestrengelde handen: een beeld van vermoeide ouderdom maar tevens het beeld van de man, die de onthechting aan de aardse dingen verworven heeft en afstand deed van wat Leopardi zou noemen: l'infinita vanità del tutto! de eindeloze ijdelheid van het al!

Nu wij de ‘Messias der Vlaamse levensvreugde’ naar zijn rustplaats aan de boorden van de Nethe hebben uitgeleide gedaan en een stille weemoed, samen met een kroppig gevoel van beschaming om de glansloze uitvaart, mij in de avonduren bekruipt, speur ik naar enkele frisse herinneringen - de laatste - aan de betreurde dode en vind en paar velletjes, waaraan het bezweken hart zijn warme en gulle gevoelens toevertrouwde. Ik lees het vermoeide, onregelmatig en oncalligraphisch geschrift, waaraan men zelfs Timmermans' specifieke tekenaarshand herkent:

‘Ja, inderdaad, verzen hebben iets van een gebed, en iets van al de hoedanigheden, die gij over een goed gedicht opsomt; maar er is nog iets in, dat ik niet bepalen kan. Een Indisch wijsgeer heeft eens gezegd: de eene God scherpt de pen, de andere bezielt U, en de derde houdt uw hand vast als ge schrijft. In elk geval er gebeuren vreemde dingen in een mensch zijn ziel, als hij aan 't dichten is. 't Komt alleen niet van ons. Wij worden bewogen, gedreven. Daar is eigentlijk niets over te zeggen, en toch heel veel.

Ja, toch iets nieuws, gij hebt nog een flinken groet van die juffrouw uit Zweden, die toen bij ons was. Vandaag schrijf ik nog naar haar en zal haar de groeten terug doen ...’

Niet de woorden van de Indische wijsgeer, noch de jeugdige begeestering waarmede Felix Timmermans over zijn ‘Adagiogedichten’ sprak en schreef, beroeren mij in deze ogenblikken, maar die schijnbaar onbeduidende post-scriptumzinnetjes roepen thans voor mij die onvergetelijke vroeg-herfstelijke Septembernamiddag met wat late zon - zijn laatste zon - op.

Naast zijn sponde, in een grote leunzetel en gehuld in een brede kamerjas en de weerschijn der late herfstzon, zat de hartelijk keuvelende zieke, met zijn gemoedelijke ofschoon ietwat vermoeide glimlach. De huisbel rinkelde en even later kondigde iemand het bezoek aan van een onbekende Australische dame, die van uit Zweden was overgekomen om de ‘vader van Pallieter’ te zien en zo mogelijk te begroeten.

De zieke knikte welwillend. Ik stond op ...

- Neen, astublief blijf en stoor u daar niet aan; dat gebeurt

[p. 340]

hier wel meer.

In de deuropening van de ziekenkamer verschijnt de onbekende bezoekster. Zij staat er zwijgend en zichtbaar ontsteld. Haar zoekende blik vangt onmiddelijk het beeld van de vriendelijk glimlachende zieke op en geruisloos, aarzelend, waagt zij een paar schreden in zijn riching. Dan blijft zij in het midden van de kamer staan.

- Zijt gij werkelijk de ‘vader van Pallieter’?

Het klinkt bijna ongelovig en stamelend hopeloos. De goede Fé verdrijft met een schalkse glimlach haar laatste twijfels nopens zijn identiteit.

De ogen van de bezoekster laten de vereerde Meester niet meer los. Het ietwat bleke gelaat van de blonde Dame vertoont de duidelijke sporen van een innerlijke bewogenheid. Felix Timmermans biedt haar een stoel aan naast zijn zetel en zij zet zich zwijgend en glimlachend neer in de houding van iemand, die elk ogenblik kan opstaan. Ik denk: die vrouw zit als van de hand Gods geslagen. Een stenen beeld, dat innerlijk vol bewogenheid is, maar geen woorden vindt om de levend geworden droom harer bewondering en verering te benaderen. Zij heeft slechts oog voor de vader van Pallieter en zijn omgeving; de aanwezigen, verwanten en vrienden maken op dit ogenblik geen deel uit van haar heelal; voor deze vrouw, die haar hart en geest bevolkt heeft met al de bekoorlijke personnages uit het werk van de Vlaamse verteller is er in deze momenten slechts één God in één persoon: Felix Timmermans.

Deze praat luchtig, vindt een sappige uitdrukking, die hij met zijn joviale lach opdient, en wil het de kennelijk geschokte bezoekster gemakkelijk maken. Dan dringt het eerst tot haar door, dat de god harer dromen een mens is, en ziek is.

‘Ach, Meester Timmermans, zijt U krank?’ vraagt zij. - ‘Een beetje, 't Gaat weer beter’, glimlacht de zieke. Stilaan geraakt de bezoekster over haar eerste ontroering heen. Zij praat met liefde en wijding over het werk van de Meester; de Engelse vertalingen hebben haar vertrouwd gemaakt met Pallieter, met de dichterlijke Nethe en het stille Begijnhof, met zusterke Symforosa en het Kindeken Jezus in Vlaanderen. De Australische vertelt; de Vlaamse verteller luistert. Zij roept de atmosfeer, de poëzie, de levensvreugde en de wijding op van zijn levenswerk, waarvoor (om het de Indische wijsgeer na te zeggen) de ene God zijn pen heeft gescherpt, de andere hem bezielde, en de derde zijn hand heeft vastgehouden. De vreemde bezoekster herleeft wat de Meester beleefde. Zij praten nu samen over hun personnages, hun werk. Zij wil de de streek kennen, waar Pallieter heeft gewoond en het Begijnhof, waar Zusterke Symforosa heeft gehuisd. Zij wil een wandeling maken langs de Nethe en de hoekjes opzoeken en de mensen zien; zij is op verkenning gekomen in het spoor van Pallieter's toverpen.

Zij vraagt oorlof om de dingen, de kleurige schilderijtjes en pentekeningen, in de kamer van de zieke te bewonderen.

- Heeft U dat getekend, Meester Timmermans? vraagt zij en wijst een kleurig Lieve Vrouwke van Scherpenheuvel aan.

[p. 341]

- Ja! lacht de Fé.

Zij wandelt geruisloos de kamer rond en wijst, op de hoek van een kast, een postuurtje aan.

De zieke glimlacht en zegt schalks:

- Dat is een verksken uit poteerde. Dat heb ik gemaakt!

- Ach, wonderijk is dat!

De blik van de gastheer volgt geduldig en gelukkig de onbekende fee, die uit haar sprookje is getreden en thans de zichten tastbare werkelijkheid heeft bereikt. Zij zet zich weer naast de zetel van de Meester, die dan toch een gewoon sterveling blijkt te zijn (hoe weinig vermoedde ik zelf in deze ogenblikken, dat de vereerde goede Fé inderdaad een ‘sterveling’ was!) en zegt, dat zij moet heengaan, dat Meester Timmermans vermoeid is, maar zij blijft zitten. Het valt haar moeilijk afscheid te nemen van de werkelijkheid en terug te treden als fee in haar sprookje.

De gemoedelijke keuveltoon van haar god houdt haar aan de stoel gekluisterd. Niemand van de aanwezigen verstoort dit colloquium.

Ik zit, als de anderen, zwijgend en ontroerd, in mijn zetel en denk er plots aan, dat deze onbekende bezoekster uit Zweden naar Vlaanderen is afgereisd omstreeks het tijdstip, dat Vlamingen naar Zweden afreisden: litteraire ambassadeurs, afgevaardigden om de heilige rechten der cultuur te vrijwaren. En op het ogenblik, dat op het Stockholmse Congres deze puriteinen hun blikken banbliksems zwaaien en hun veto uitspreken tegen de kaffers der lage landen, zit hier deze onbekende bewonderaarster (de juffrouw uit Zweden, schreef F. Timmermans) aan de voeten van de Meester, niet eens vermoedend, dat het zieke hart van deze afgod en sterveling door de spies dierzelfde ‘ambassadeurs’ werd doorstoken.

In deze schrijnende ogenblikken schoof zich tussen de zieke in de zetel en mij het beeld, dat sedertdien voor immer in mijn herinnering werd geëtst: het bekende beeld van de zittende, in brede kamerjas gehulde en in zichzelf gekeerde Vondel, lichtelijk voorover gebogen over de rustige, ineengestrengelde handen. Niet het beeld van de vermoeide ouderdom, maar het beeld van de Vondel, die de onthechting aan de aardse dingen verworven heeft en met een stille glimlach afstand deed van de ‘eindeloze ijdelheid van het àl’.

Met dit beeld heb ik toenmaals, op deze onvergetelijke vroegherfstelijke Septembernamiddag, van de hartelijke Meester en vriend afscheid genomen. Voor immer. Wij hebben hem op een kille Winterdag aan de harde boorden van de Nethe - hard als zijn eigen volk - ter aarde besteld.

Wellicht wordt nu ergens in Zweden of Australie een warme traan geschreid, die hier in het land van Pallieter te weinig werd geweend.

Vaarwel, mijn goede en hartelijke vriend, Meester Felix Timmermans, ik vergeet nooit die zonnige herfstelijke namiddag met het Vondelbeeld, mij dierbaarder dan ooit.

ALBE.