Golfslag. Jaargang 1

[p. 248]

Kroniek der vreemde letteren
Ernest Hemingway: For whom the bell tolls

Bestaat het euvel van l'art pour l'art in de toenemende kloof tussen schoonheid en werkelijkheid, dit van de sociale kunst bestaat hierin dat zij in het materialisme en de daaruit afgeleide subjectieve pseudo-idealisme vastloopt. Oorolgservaring, politiek en sociale theorieën zijn de literatuur in de laatste jaren zo gaan beheersen dat het nog moeilijk is de scheiding tussen sociologie en schone letteren af te bakenen. Wanneer de Amerikaanse roman zich op dit ogenblik opdringt is dit zeer zeker te wijten aan het realisme dat aan de overzijde van de oceaan reeds enkele decennia wordt gehuldigd. En het is niet voorbarig hier te verklaren dat het zich aankondigend Europees realisme in hoge mate door het Amerikaanse wordt gestimuleerd. Maar bij de lectuur over het kookpunt van een zeker plastisch enthousiasme heen, stelt zich de vraag in hoeverre de inhoud dit enthousiasme dekt. De meeste Amerikaanse romanciers geven in de laatste jaren hun individualisme en pessimisme op voor een geloof in het collectivisme. We zien niet in waarom we ze er een verwijt zouden voor doen, ware het niet dat hun kunst begint te lijden aan uniformiteit en tendenz. Wij prezen en prijzen nog hun vaste rake toets, hun primitiviteit, hun ongekunsteldheid of onverliteratuurdheid. Wij houden van hun streven naar sociale verbetering en hun zin voor strijdvaardigheid, maar hun humaniteit is dikwijls niet los van een liefde voor demonische impulsen, voor destructieve, brutale en anarchistische bevliegingen, voor exaltaties die dan op hun beurt weer vervalst, schablonische, romantische elementen in de door dik en dun voor wààr gehouden werkelijkheid drijven. ‘L'écrivain change, mais sa tâche reste inchangée. Elle consiste toujours à écrire véridiquement, et, une fois que l'écrivain a découvert la vérité, à la reproduire de telle manière qu'elle devienne une partie de l'expérience du lecteur lui-même’ zegde Hemingway in 1938. Eenmaal dat de schrijver heeft gevonden... In ‘For whom the bell tolls’ kiest Hemingway onomwonden partij voor de Spaanse partisanen tegen het Francofascisme. Hij doet dat in naam van de democratie. Zijn held en ook zijn partisanen in het aangezicht van de dood, vragen zich af of zij het recht hebben iemand te doden. En hier wordt het antwoord gegeven dat op ontstellende wijze heel ons huidig leven beheerst: ‘no man has a right to take another man's life unless it is to prevent something worse happening to other people.’ We zijn ver van het pacifisme der twintiger jaren, maar eveneens niet ver van een djungelwet. Want waar begint en waar eindigt het ‘something worse happening to other people’? Hemingway heeft een partisanenmoraal bekrachtigd waarvan wij de gevolgen niet kunnen overzien. Hier wil ik de figuur van ‘The Cobbler’ en ‘The Professor’ van Rex Warner aan het woord laten: ‘My son would, I am afraid, actually kill, if it should be necessary, a fellow man in order to establish conditions which he believes would make the

[p. 249]

majority of his fellows more wise, more beautiful, happier and more lovable. Some of his opponents too, aim, however mistakenly, at a kind of comradship. in discipline which, even though it may be manifestly imperfect, does at least recognize the anxiety which brother must feel for brother and for himself’. Het is dus mogelijk dat zowel de partisanen van rechts als dezen van links in een overtuiging groeien waarvoor zij oprecht en eerlijk uitkomen. Eenmaal dat zij de waarheid gemeend hebben te vinden... Onze ‘Cobbler’ komt dan ook tot het besluit: Now I saw that death is not a human institution: pain was not invented by the governing class; evil and disappointment may be alleviated in some cases by material adjustments, but they spring from the soul of man’.

Wie ‘Gilles’ van Drieu La Rochelle leest, ontkomt de indruk niet dat de schrijver zijn standpunt eerlijk opnam en verdedigde. Loopt hij nochtans niet in de tegenovergestelde richting van deze van Hemingway?

Onze tijd, een kruispunt van ideologische passies, mist daarom, om tot het ware realisme te groeien, in veel van zijn kunstenaars een onpartijdige caritas. Voor een gedode partisaan van rechts blijft b.v. Hemingway vrij koel en strak en liefdeloos. Voor een dode van links ontsteekt hij in dithyrambische gloed over de schoonheid en de waarde van het menselijk leven.

De theoretische, intellectualistische verdediging van ‘de goede zaak’, waarop ieder partij aanspraak maakt, brengt een verkoeling in de affecties, die werkelijk aan het monsterachtige gelijkt. We kunnen niet aannemen dat dergelijke levensbeschouwing tot het aardse geluk leidt.

Uit het voorgaande blijkt dat de problemen in de sociale kunst ons van het kunstwerk ver kunnen verwijderen. Als Hemingway duidelijker dan vroeger stelling heeft genomen, neemt dat toch niet weg dat zijn romankunst er niet op vooruit gegaan is. Het documentaire, de dialectiek en de tendenz stonden zijn vroegere spontaneïteit in de weg. Zoals de ‘Grapes of Wrath’ van Steinbeck de gebalde directe kracht van ‘Of Mice and Men’ mist, zo beantwoordt ‘For whom the Bell tolls’ maar gedeeltelijk aan de fascinerende schoonheid van ‘A Farewell to the Arms’. De auteur schiet op sommige ogenblikken én stilistisch én technisch tekort, zijn taal is soms verward en zijn erotische aanvullingen dreunt hij in stuntelige nonsens uit. Zijn stilistische eenvoud komt niet zelden gewild voor en helpt de indruk van langdradigheid versterken. Hoewel het boek sterker is dan veel literatuur van die aard, treft meer de atmosfeer dan de afzonderlijke karakters.

Hendrik STORM.