Golfslag. Jaargang 1

[p. 162]

Boekbespreking

Het boek ‘Klokke Roeland’, van Wierdels-Monsma, is het zoveelste werk over Vlaanderen's ontvoogdingsstrijd. De periode waarin Filips Van Artevelde de hoofdrol speelt is een van de vele tragische momenten uit Vlaanderen's wordingsgeschiedenis. Onwillekeurig stel ik de vraag: Is de huidige tijd niet even boordevol van een misschien nog schrijnender tragiek?

Dat schrijfster deze strijd niet zozeer nationaal dan wel sociaal belicht is niet nieuw en dat ze daarbij van de gelegenheid gebruik maakt om een zo zuiver mogelijk parallel te trekken tussen toen en nu, valt niet te ontkennen, al vrees ik dat haar bedoelingen het historische gegeven enigszins geweld aandoen. Hoe het ook zij, schrijfster heeft in dit boek mooie bladzijden geschreven. Op bijna meesterlijke wijze geeft ze het onderlinge gekuip, de intrigues en de laffe grootheidswaanzin der aristocratie weer. De figuur van Filips van Artevelde leeft voor ons als een mens, een mens met zijn zwakheden en twijfels, maar groot in zijn liefde voor het volk, de onderdrukten.

Wat de taal betreft, hier heeft schrijfster gemeend door tal van archaïsmen, de historische atmosfeer te moeten verdiepen, wat haar niet steeds gelukt. Zo b.v. op blz. 22: ‘Doch waartoe de namen te noemen van al de dappere ridderen en baroenen, die met den grave lage om Gent en hoge hope hielden op hunner wapenen kracht’.

Dit werkt, bijzonder in den aanvang, vermoeiend.

Tot slot: een mooie en verzorgde uitgave.

I.M.

‘Bedreigde Waarden’ I. Uitgeverij ‘De Anjelier’, Brugge.

In brochurevorm uitgegeven bundelt deze studie twee merkwaardige redevoeringen in de winter 44-45 te Brussel, voor de Ignatiusvereniging gehouden.

In de ene behandelt Arts S.J. in zijn bekende lapidaire stijl de oude tegenstelling caritas-philanthropie. Alleen de echt-kristelijke caritas, betoogt hij, kan de wereldwonden helen. Lijnrecht tegen het moderne naturalistische heidendom staat de cultus van de liefde. Rechtvaardigheid alleen is onmachtig om de vrede te handhaven. Caritas sluit alle eng nationalisme uit, alle klassenonderscheid, om in een algemeen humaan gevoel de wereld te omsluiten.

Snoeck S.J. trekt in de tweede studie een parallel tussen kristelijke eerbied en heidens zelfrespect. Enerzijds kennen we het lege burgerlijk zelfrespect, anderzijds een Nietzscheaans Prometheïsme, die beiden de innerlijke onrust en de heersende onzekerheid pogen te overwinnen, hetzij door de vlucht in het banale, hetzij door een tragische verloochening van het bovennatuurlijke. De eerbied, waar ieder mens zulke behoefte aan heeft, is van geestelijke aard en transcendeert het instinktieve leven. Na een ontleding van het pantheïserend zelfrespect en de echte eerbied in Kristus, eindigt de schrijver met een oproep tot levensverdieping in Liefde.

M.R.

Het vierde nummer van ‘Phoenix’, maandschrift voor beeldende kunst, bevat een vlot geschreven bijdrage van C. De Groot over de Zuid-Nederlandse Schilderijententoonstelling te Amsterdam; een artikel van H.F.E. Visser, over Oosterse en Westerse penseelkracht, waarin o.a. Van Gogh's merkwaardige ‘japanse’ tekeningen behandeld worden; een ontleding door Vordemberge Gildewart van de begrippen abstrakt, concreet, absoluut; een korte bespreking van Picasso's te Amsterdam geëxposeerde werken; verder brieven uit België en Zwitserland.

Keurig verzorgd en verlucht met talrijke foto's, getuigt ‘Phoenix’ tevens van de diepe wil van het Noorden om zich één te voelen met het Zuiden.

(Phoenix, Uitgeverij De Spiegel, Amsterdam, voor België: Uitg. Pantheon, Antwerpen.)

Poeziespiegel 1945

Het is vrij laat dat ik de ‘Poëziespiegel 1945’ in handen kreeg. Zoals in de opdracht geschreven staat besluit dit jaarboek de eerste jaargang van ‘De Spiegel’ een maandschrift voor poëzie, dat een 8-tal onsmakelijk uitgegeven bundeltjes op de markt

[p. 163]

bracht. Bij ontstentenis aan beter en wellicht ook door toedoen van-iets-anders, heeft de provincie Brabant deze eerste jaargang met een premie bestoken.

Paul de Rijck zegt dat wij van vele wanen nuchter geworden zijn. Hij duidt hier wellicht in de eerste plaats op zichzelf. Doch ook wij zijn nuchter geworden en vooral na de lezing van deze bloemlezing. Deze spiegel werkt inderdaad ontnuchterend, vooral, wanneer we in de inleiding te lezen krijgen dat het poëziejaar 1945 met een boni sluit.

Paul de Rijck heeft zich, buiten het bericht dat de uittocht uit de ivoren toren begonnen is, aan geen verdere bespiegelingen durven wagen en dat pleit niet voor zijn nuchterzijn. ‘Morgen gaat het beter’ zingt hij. Wellicht volgt het twede couplet van dit liedje in de ‘Poëziespiegel 1946’.

Wanneer we nu de twintig gebloemleesde verzen bekijken - die naar de woorden van Paul de Rijck waardig zijn de naam poëzie te dragen en tevens het herlezen waard zijn - dan stelt zich de vraag: Wat heeft de oorlog aan deze mensen nu verandert? (Diezelfde vraag kunnen we even goed aan de Noord-Nederlanders stellen, die thans in Ad interim, Het Woord, Centaur enz. terug beginnen uit te stallen).

‘Poëziespiegel 1945’ opent met een Ballade van Pieter G. Buckinx, het beste vers dat ik ontdekken mocht.

Hij besluit:

‘Een vrome hand streelt dit deemoedig hoofd
dat eenzaam is en in zichzelf besloten.

Voorwaar een juiste typering.

Marnix Gijsen's gedicht ‘Bericht aan de Notabelen’ bevat enkele verrassende zelfbeschuldigingen:

‘Ik ben verspild en gansch verloren.
Ik leefde en loog.
en verder:
‘ik stond: een boog gespannen aan uw zijde.
Ik brak.

Na dit gedicht begrijpt gij Gijsen's brochure over het Vlaamse Genie des te beter.

Een vers van Jan van Nijlen verrijkt nog altijd een bloemlezing. Ook hier in ‘De Schepen’ toont hij zijn goede, zij het dan weemoedige zijde. Zonder commentaar knip ik uit het gedicht:

‘De begenadigden, de zachte gekken
Die zullen zoeken naar een vaderland.

Uit Bert Decorte's vertaling van de Balladen van François Villon, werd de Ballade der Gehangenen gekozen. Beter keuze was er niet. Met spanning en tevens een weinig sceptisch zie ik echter de nieuwe motieven voor Decorte's toekomstige poëzie tegemoet. Herman van Snick brengt ons geen poëzie, noch naar inhoud noch naar vorm. Het is een speels-pamfletisme dat niet ontroerd, niet opzweept en hoogstens als mop kan voorgelezen worden. Koos Schuur zou kwijlen.

Het opgenomen vers van Angele Mertens is zuiver, maar biedt zo weinig. Hetzelfde kan gezegd van Gerard van Elden, ook hij brengt niets nieuws wanneer hij dicht tot God:

Ik ben mezelven god en lig aan de eigen banden,
maar was er niet dit bloed, ik ware gansch van U.

Toch blijkt hij, al is hij de allerjongste van de bende, de meest begaafde jongere.

Ik heb vruchteloos getracht het werk van Ben Cami, Johan Daisne, Luc van Brabant, J. de Haes, en Paul de Rijck een tweede maal te lezen.

Van het Coole-, Tulkens-, en Vercammenfront geen nieuws.

Waar nu het boni zit weet ik niet.

De bio-bibliographische nota's zijn braaf, on-critisch, en bevatten wel wat onvolkomenheden betreffende de litteraire bedrijvigheid van tijdens de oorlog.

Maar kom, ‘Morgen gaat het beter’.

A.D.R.

Wij haalden uit ‘Zuidenwind’ volgend gebed, dat wij storten voor het ‘Nieuw Vlaamsch Tijdschrift’:

Heer laat hèn óf mens
worden of helemaal dier
want zo zijn zij
mens en dier tot ergernis.