Golfslag. Jaargang 1

[p. 157]

Trekken!

Een toverwoordje voor een groot deel van de jeugd van heden! Wie zou er ten slotte niét begeesterd worden door dit vrije, zorgeloze wandelen, van gouw tot gouw, ontvangend wat de Schepping met milde handen uitdeelt, onder de eeuwige wolken - die zijn als de trekkersziel - over deze strijdende aarde stappend.

De zin van het trekken ligt dieper dan buitenstaanders menen; het wortelt in een stuk Europees kultuurleven. Misschien niet meer op deze wijze beleefd door álle hedendaagse trekkers (wat tot de massa gaat, boet in aan diepte) beïnvloedt het trekken nochtans onze samenleving, meer dan men ogenschijnlijk zou vermoeden.

Wanneer omstreeks het midden der 19^e eeuw de liberalistische idee voor goed wortel schiet op het Europese vasteland en de levensvormen van het Westen wijzigt, dan ontstaat ook hier weldra aan de ene zijde kapitaalophoping in de grote ondernemingen (begunstigd door nieuwe ontdekkingen inzake techniek), aan de andere zijde een arbeidersproletariaat, volkomen onderworpen aan de willekeur van kapitaalkrachtige ondernemers. In de fabrieken wordt naar verder mechanisering gestreefd, een schaar verwende afnemers eist vluggere, goedkopere bediening. Het seriewerk ontstaat, het handwerk en het vrije initiatief worden de werkman ontnomen. Daardoor ontstaat een ontzieling die noodzakelijkerwijze een minderwaardigheidsgevoel met zich brengt.

Vrouw en kind werken mee om in 't leven te kunnen blijven. De natuurlijke gemeenschap, het gezin, verbrokkelt.

Een ellendige behuizing in de z.g. fabriekswijken, een verstoken blijven van alle geestelijke kultuur (waarvan het monopolie opgeeist wordt door een kring eenzijdige, volksvervreemde intellektuelen), de zielloze ontspanning die de arbeiders geschonken wordt, dragen er toe bij een grootsteden-proletariaat in 't leven te roepen waarvoor het leven louter uit materiele zorgen bestaat.

Geen wonder dat in dit midden een beweging ontstaat die slechts sociaal-materialistische doeleinden nastreeft: het socialisme dat in zijn programma heeft geschreven: Klassenstrijd - weg met het kapitalisme - ter verbetering van het lot van de werkman. Twee materialistische levensopvattingen staan tegenover elkaar: de liberalistische en de socialistische. Daartussen staat de burgerij die nochtans in al haar doen de liberalistische idee aankleeft en als haar ‘idealen’ heeft verkondigd: ‘Een hoop encyclopedische kennis opdoen opdat men spoedig een positie zou hebben’.

Zo staat de toestand omstreeks het einde der 19^e eeuw. Nochtans er broeit een reaktie. Zulk een schijnleven waarin iedere geestelijke waarde, zoniet ontkend, toch miskend wordt, moet een revolutie uitlokken. Een Nietzsche heeft reeds zijn verachting uitgeschreeuwd voor al wat vals en schijn is in deze eeuw.

In de studentenwereld is men het bourgeois leventje der ouderen moe en wacht men als het ware naar de wind die het vuur der omwenteling zal verspreiden. Een bewust doel heeft men nochtans niet voor ogen. Met zekerheid weet men enkel dat een kultuur hopeloos naar haar ondergang gaat. ‘De nieuwe mens in de nieuwe gemeenschap’ is het heel ruime doel waar men naar streeft.

Zoals iedere omwenteling, begint ook deze bij de jeugd en, zoals weinig omwentelingen, gaat deze zonder bloedvergieten.

1897: Te Steglitz, nabij Berlijn, is leraar Hoffmann, van het jongensgymnasium, tot het besef gekomen hoe arm aan werkelijk zieleleven zijn jongens in feite zijn. Zij staan onder de druk van een materialistische maatschappij en vinden geen weg tot bevrijding. Hoffmann, die zelf een hartstochtelijk wandelaar is, voelt aan hoe de opvoeding hier de beslissende omkeer moet brengen en, door de daad, uit het jonge geslacht de nieuwe mens moet scheppen. Hij trekt er met zijn leerlingen op uit, leert hen wat de natuur in een mensenleven moet betekenen. Het is alsof Duitsland op deze, uiterlijk zo onschuldig lijkende, gebeurtenis wachtte. Karl Fischer - een echte leidersfiguur die invloed had op zijn kameraden en vooral de ganse omvang en diepte der nieuwe gedachte begreep - sticht op 4 November 1901 de officiele bond ‘Wandervögel’ die weldra een groot aantal aangesloten groepen telt, niet alleen in het rijksgebied maar ook bij de Duitsers in het buitenland. Hun naam zegt het reeds: in

[p. 158]

het ‘wandern’, het trekken, zien zij de levensvorm die zal bevrijden en opvoeden tot volwaardiger mens-zijn. Wanneer men de berichten en verslagen over hun eerste tochten leest, dan heeft men werkelijk de indruk dat deze jeugd heilig overtuigd was dat uit zulke vereeuwigde trekkersgemeenschappen de gedroomde nieuwe mens zou kunnen ontstaan.

Alhoewel hun beweging de totale mens wil bereiken, kunnen we toch enkele leidende gedachten aanstippen:

1) Tijdens het trekken wordt bewust aangeknoopt met de oervorm van het menselijk samenleven: de horde. Het moet een bevrijding worden van de overdaad aan stof en vorm en een vrolijk zich ontzeggen van het lieve maar verwekend-comfortabele thuis.

2) Vinden zij eerst een nieuw tehuis in de natuur, later ontdekken zij het boerendom als drager van de ware volkskracht (en dus ook de volksdans, het lied, het spel, het jaarkringfeest, de sage, het handwerk) om ten slotte volledig bewust naar hun volk toe te groeien.

3) Lichaam en ziel, natuur en mens, het leven zelf vormen eenheden waaraan niet te tornen valt.

4) De ganse jeugd moet zich op tochten leren kennen, opdat ‘staat, volk, natie’ meer zou worden dan een ledig begrip.

5) Zij willen bewijzen dat zij zich kunnen onthouden van de ingeburgerde genotsmiddelen als alkohol en nikotine. Tijdens hun verzamelingen en tochten willen zij een natuurlijke vrolijkheid met bewust verzaken van pot en pint. Velen trekken deze lijn ook konsekwent door in het dagelijks leven en onderscheiden zich juist op deze wijze sterk uitgesproken van het bourgeois-wereldje.

De Leweging breidt zich langzamerhand uit, niet alleen in de breedte, maar ook in de diepte. Men wordt zich bewuster van de eigenlijke zending. Voelde men in den beginne slechts aan hoe men niet wilde zijn (niet burgerlijk, niet konventioneel) en leefde men er voor de rest op los, vrij en ‘onburgerlijk’, thans gaat men meer en meer terugkomen van deze ten slotte negatieve levenshouding.

Intensief zoekt men naar een nieuwe ethiek die de nieuwe gemeenschap sterk zou kunnen grondvesten. De kledij wordt stijlvoller, minder zinloos-eigenaardig, op trek beoefent men ijverig volkslied en -dans. De boer wordt uitgehoord betreffende zijn vertelkunst en het handwerk wordt nieuw leven ingeblazen. Vol eerbied buigt men zich over kultuur en geschiedenis van eigen volk. Voor geen enkel probleem wordt teruggeschrikt en tijdens de ‘Fahrten’ wordt gesproken over al wat de maatschappij kan aanbelangen: politiek, staathuishoudkunde, ekonomie, opvoeding, godsdienst, enz. Het wordt velen duidelijk hoe zij in het dagelijks leven, langs levenshouding en beroep om, de nieuwe geest kunnen doen zegevieren. Gemengde groepen, waarmee meisjes en jongens boven de 18 jaar samen het land doorkruisen, willen door hun houding en gedrag bewijzen dat er ook nog een ándere omgang tussen de geslachten mogelijk is: de kameraadschappelijke, waarbij het gaat om een gegeven vertrouwen en een nieuwe ridderlijkheid.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze nieuwe gedachten het opvoedingssysteem beïnvloeden. Een vooruitstrevend opvoeder, Richard Schirrmann, trekt er met zijn jongens en meisjes op uit om hen uit die zielloze stad weg te krijgen, hen de weg naar een rijker leven te wijzen. Hij sticht in 1910 te Altena in Westfalen de eerste Jeugdherberg opdat hij zijn tochten langer zou kunnen maken. De betekenis van zijn daad wordt weldra begrepen. Was het de gewoonte der Wandervögel onderdak te zoeken waar zij het krijgen konden, soms in een schuur, soms in de tent, soms onder God's vrije hemel, thans biedt de Jeugdherberg hen het middel zich nog vollediger een eigen stijl te scheppen. Onafhankelijk behelpen ze zichzelf in de - vaak door henzelf opgerichte en versierde - hemen. De staat begrijpt de opvoedende waarde die van de Jeugdherberg uitgaat en na de wereldoorlog zijn in Duitschland bij de 2.000 Jeugdherbergen open.

Ook in het buitenland doen gelijkaardige bewegingen zich langzamerhand opmerken. Bij ons sticht in 1913 Siska van Dalen de ‘Vlaamsche Wandelknapen’ naar het voorbeeld van de Duitse Wandervögel. Ook zij willen langs het trekken om de jeugd tot een mooier en vollediger mens-zijn opvoeden. In Noord-Nederland wordt in 1901 de

[p. 159]

Arbeidersjeugdcentrale gesticht die dezelfde doeleinden nastreeft maar waarbij de reaktie van de arbeidersjeugd uitgaat en tot verheffing van deze stand wil komen. Skandinavië, Zwitserland, zelfs Frankrijk blijven niet ten achter en zo zien we dan hoe in Noord en West Europa een beweging der daad is gegroeid die werkelijk als een tegenkracht der bestaande geestesgesteldheid is te beschouwen.

En thans is de tijd van tasten voorbij. Het trekken staat in het programma van praktisch iedere jeugdbeweging (zwijgen we over de stijl waarin dat trekken soms gebeurt!), de jeugdherbergbeweging wordt in verschillende landen officieel gesteund (zwijgen we nogmaals over de treurige uitzondering van eigen land).

Duidelijk staat het ons voor ogen dat de grondtoon van onze samenleving nog steeds een materialistische is. In de steden overheerst het oppervlakkig amerikanisme dat een deel der jeugd in zijn macht heeft. Onverschilligheid tegenover essentiele levenswaarden vervlakte ook dát gedeelte dat de elite zou kunnen worden. Een geraffineerde luxe en een doorgedreven comfort maakt de mensen tot jonge ouderlingen en dekt de kern van het leven voor hen af. Grootschreeuwerig patriotisme klinkt op uit de leuzen van betaalde partijmannen...

Waarom voortgaan met de ontleding? Wie rondom zich ziet voelt hoe in een gierende lijn een kultuur ten onderstormt sinds de 19^e eeuw. Slechts één ding staat vast: wij weigeren te geloven dat een kultuur ondergaat wanneer een voldoende meerderheid dit inziet en er tegen strijdt met de daad. Laten wij, jongeren, alvast tot die meerderheid behoren. Het gaat nóg steeds om de ‘nieuwe mens in een nieuwe gemeenschap’ maar oneindig gedetailleerder is dit beeld geworden. Van de romantische Wandervögel erfden we enkel het idealisme - bewuster en onszelf klaarder zijn we geworden. In de daad der opvoeding moet de redding liggen. Opvoeding die totaal ziels-lichamelijk moet zijn en beantwoordt aan het heimwee van het Noorden naar ruimte, zon en wolken, die in de volheid van een trektocht het middel zal vinden tot het vormen van persoonlijkheden.

Gij die denkt eens een leidende positie te bekleden: leer dit volk kennen, het lief te hebben. Ga er heen en vind zijn wezen, zijn karakter. Ontdek onze Nederlanden met hun diepste verlangens, hun hoogten en hun laagten, hun streekgezichten. Misschien zult ge dán het recht hebben over vaderlandsliefde te spreken.

Of gij die verstrikt zit in een gemakkelijk (zij het zinloos) stadsleventje, die daardoor geen houvast meer voelt, geen geestelijke waarden meer kunt erkennen, zoek de eenvoud van het natuurleven. Want dít staat vast: enkel een leven dat slechts beantwoordt aan de noodzakelijke voorwaarden, vindt de weg tot de kernwaarden van de menselijke natuur.

Trek door de ruimte en leer het onuitsprekelijke genoegen kennen haar stap voor stap te veroveren. Het gaat langzaam maar iedere plek die je voorbij gaat bezit je omdat je haar volledig in je opneemt. Gesp om de rugzak en wordt weer hard, weersta dorst, honger en vermoeidheid zonder je optimisme en geestesfitheid te verliezen.

Ons heugen tochten door onze gouwen, week na week, in ieder seizoen. Eerbiedig groetten we de gedenkstenen der Boerenkrijgers in al die plaatsen waar ze opstonden tegen de bezetters of we liepen vrij en zonder zorgen langs dijken waar de winden van over de stromen woeien en wolken als Walkuren voortjoegen. Of we zetten ons neer aan het ven en keken naar het dubbele beeld van blauwe luchten, dennen en weerspiegeling. Of we bezochten kunstenaars die temidden der natuur naar het wezen van hun volk vorsten om dit in handwerk, schilderij, gedicht of beiaardgejubel weer te geven.

's Avonds kwam je moe en hongerig maar met een rijkere ziel, in de jeugdherberg aan, waar dra het lied en de sage weerklonk en in de schittering der ogen het beleefde te lezen was. Dit waren de ogenblikken waarin de zin van het leven je duidelijk werd en je slechts de ogen te sluiten had om je levenstaak voor je te zien...

Mocht onze hele jeugd dit leven - dit volle ware leven leren kennen! Dan zijn we vast overtuigd van nieuwe bloei voor een nieuw Europa. Want zoals aan ieder hoogtepunt in het kultuurleven van het Noorden een hernieuwd en verdiept (een ruim beschouwd) natuurbeleven stond, zo geloven we ook thans nog vast hierin de redding te zullen vinden!

Piet DE MEEUW.