Golfslag. Jaargang 1

[p. 75]

Kroniek der letteren
Ethiek

Na deze tweede wereldoorlog eist men van ons een stellingname. Na de vorige slachting klonk de stem van Van Ostayen. Het was een hunkerende kreet, een ‘zatte melancholie’, maar tevens een radicale vervloeking van al wat voorbij was.

Een nieuw isme werd geboren: het Expressionisme.

‘Dem passiven Eindrucksammeln stellte sie ihr aktives Gefühl entgegen’ aldus omschrijft Fechter de nieuwe richting. De synthese verdreef de analyse. Tegenover het individualisme der Tachtigers en Van-nu-en-straksers plaatsten de expressionisten het algemeen menselijke. Rafelde de vooroorlogse garde haar eigen emoties en sentimenten uit in litterair mooiklinkende strofen, zo brak de expressionist jong-dwaas en gewild met alle tradities van prosadie en inhoud en verwoordde in nerveuse kadans zijn drang naar liefde en humaniteit.

Marnix Gysen formuleerde dit voor enkele jaren nog als 't volgt: ‘Het failliet van het activisme en de onhandige en hardhandige reactie van de militaire en burgerlijke overheden tegen een beweging die voor velen uit een genereuze ingeving en met een desperado-energie was doorgezet, gaf ook in de eerste naoorlogsche jaren een bijzonder dramatisch aspect aan het Vlaamsch intellectueel leven. Elke litteraire uiting kreeg de vorm van een protest. Meer dan ooit was ieder Vlaamsche schrijver een propagandist der nationale idee. Ieder stelde zich te weer want men beleefde, naar het woord van den toenmaligen minister van Rechtswezen Emiel Vandervelde ‘een tijdperk van bestialiteit’.⁽¹⁾ Tot hier Marnix Gysen. Zo werd de ethiek opnieuw de stevige basis van de aesthetica.

Na deze tweede wereldoorlog werd nog geen nieuw isme geboren, of beter werd nog geen geluid gehoord dat naar verheffing streefde. Stilstaand water wordt langzaam troebel.

Van Ostayen dichtte in zijn ‘Bezette Stad’ (1921):

wij zijn aan 't einde van alle ismen isthmen
van alle kathedralen
van alle profeten
van alle katheders

staan paf

Deze dadaïstische wanhoopskreet klinkt zeer recent.

De toestanden uit de vorige naoorlogse periode zijn essentieel dezelfde als thans. De spanning is alleen intenser geworden. Nog nooit hebben mensen en meningen zo uitgesproken polair gestaan. Zuiver letterkundig reeds hoeven

(1) De literatuur in Zuid-Nederland sedert 1830.

[p. 76]

we slechts te denken aan het exclusivisme van Lampo in het Maartnummer van de ‘Faun’. Nog nooit heeft die laffe zelfvoldane en platte banaliteit onze samenleving zo aangetast. (Ik wil hier geen voorbeeld noemen, er zijn er te veel).

Zo staat de jongste generatie voor de keuze. Haar houding kan geen schipperen zijn. Dat is goed voor mensen die één of twee romannetjes op hun aktief hebben en denken dat zij arriveerden, maar intussen hun impulsen laten teloorgaan in onderlinge bewieroking. Ik noem hier het Gentse Critisch Bulletin of de lotspraak waarmee massaproducent Daisne zijn goede vriend en collega Coole overlaadt.

Om even terug te komen op de voornoemde laffe onverschilligheid. Onlangs herlas ik de bundel ‘Schrijlings op den Horizon’ van de jonge Rotterdammer L. Th. Lehmann. In een ballade, die daarenboven van elke waarde gespeend is, klonk het:

Bind zelf de blinddoek voor 't verschiet;
de dood laat ons maar eenmaal leven.

Grover verraad tegenover de gemeenschap is wel niet denkbaar.

Ver van mij dat ik tegen al deze mensen een exclusieve heb. Doch zomin als de oude generatie, in de brave PEN-club nog in staat is de vernieuwing te brengen, zomin hebben zij, de jongere generatie, hun plicht als mens en als kunstenaar begrepen.

Zij, de elite, durven de verantwoordelijkheid niet nemen waar het gaat om boven haat en onbegrip, boven grove amoraliteit, terug de begrippen van liefde, broederlijkheid en reinheid te plaatsen. Zij kruipen terug in het slakkenhuis (geen ivoren toren) van hun individualisme en hun eventuele stellingname is enkel egoistisch berekend op een mogelijke staatsprijs of vrijkomende sinecuur.

Daarom verschilt ónze ethiek in niets met deze van de expressionisten. Ze zijn er overigens de uitvinders niet van. Een dergelijk standpunt is geen terugkeren, het is enkel het instandhouden van een gezonde vruchtbare levensbeschouwing en de enige positieve houding die in deze recente periode kan aangenomen worden.

Het expressionisme, in zijn revolte-roes, zocht aanvankelijk zijn uitingsvormen in woordacrobatie en syntaktische raardoenerij. Al heel spoedig kwam ze hier van terug. (Het was alleen een Brunclair die zich in drollige en inhoudsloze woordcapriolen verlustigen bleef). Al te zeer is het expressionisme uitsluitend met deze uiterlijkheden vereenzelvigd geworden. We zien hier nogmaals de relativiteit van een bepaalde litteraire stijlfiguur. Het is de bezieling, het hartstochtelijke geloof dat gestalte geeft aan een ethische drang en niet accuraat omschreven prosodische normen.

Aan ons, de jongste generatie, is het gegeven te bewijzen dát geloof nog wel te bezitten.

Adriaan de ROOVER.