Golfslag. Jaargang 1

[p. 54]

Franse Letteren
De Laatste der Spaanse Grande's

Frankrijk is het land van de ultieme geestesfijnheid, van de hoge levensernst die met zichzelf een loopje neemt. Mauriac, Duhamel, Rops, Van der Meersch spreiden wijd over de grenzen de hegemonie van hun cultuur uit en volgen hierin slechts de traditie en het baantje van hun voorgangers. Zij zijn het levende, althans het denkende Frankrijk. De grootste echter onder de huidige Franse romanciers is hier te lande te weinig gekend en gewaardeerd. Ik noem Henry de Montherlant.

Wie hem voor het eerst leest, kan nimmer een gevoel van wrevel en ongeduld onderdrukken: een cynische hoogmoed, een nooit verzadigd zoeken naar genot, een zucht om schandaal te verwekken ten koste van de meest gevestigde meningen, brengt de lezer een beeld voor ogen van een ijdel, lichtzinnig-decadent aristocraat. Maar wie even doordringt tot de complexe natuur van die afstammeling van een aloud Spaans geslacht komt voor een enig verschijnsel te staan in de Franse letterkunde. Te midden van het vulgaire democratisch gekuip van de Derde Republiek en het geknoei van pseudopoëten en salonliterators, staat daar een Olympiër met een persoonlijke en vaste levensvisie, die onbewogen zijn weg vervolgt in het besef van zijn principen-juistheid. Deze tijd was de ware adel van het menselijk lichaam, de schoonheid van de sport om de sport, de kameraadschap in vuur en gevaar vergeten; Montherlant is als een profeet en hogepriester die waarden komen herstellen.

‘Honneur - Plaisir - Désintéressement’; onder dit motto kan zijn hele oeuvre geplaatst en begrepen worden. Als edelman vertoont hij een afschuw voor alle plantrekkerij, een vlammende haat voor al wat laag en loens is, die zijn weerga slechts vindt in zijn castiliaanse hoofsheid en eerlijkheid. Zijn onafhankelijkheid, die brutaal afwerpt wat hem kan hinderen, brengt een verachting voor de mensen mee, die tijdens l'entre-deux-guerres niet helemaal ongegrond was. ‘Les hommes ne nous font jamais tout le mal qu'ils pourraient’ glimlacht de Montherlant, en daarom vinden zij genade; vraag hem echter niet hen lief te hebben, deze adel die hem om zijn excentriciteit en haar nut- en futloosheid bezwaddert en bespot, die burgerij die als een duistere inktvis zijn doen en laten poogt te omvangen en te richten.

Hij rukt zich los uit de maatschappij en trekt voor maanden naar Noord-Afrika. In de woestijn hervindt hij zichzelf; alleen met de Arabieren en hun eentonige muziek, alleen met de zon en het zand. Doch de bespiegeling voldoet de Montherlant niet, hij zoekt actie en beweging. Van jongsaf was hij hartstochtelijk beoefenaar van de sport, man geworden zal hij haar tot een cultus verheffen. Tussen deze twee polen zal zijn leven jarenlang schommelen: een steeds diepere ingekeerdheid, een voortdurende geestelijke afzondering,

[p. 55]

en een dionysisch beleven van het stadionspel. Montherlant vertelt zelf hoe hij eens op het grasveld een jong meisje gekwetst zag aan de knie. Het bruine kind, de open hemel en het rode bloed vormden een vizioen van intense spanning en jeugd. Licht, lucht en levensvreugde: zijn ideaal...

Want onder ‘plaisir’ verstaat Montherlant niet het weinig verheffend zinnengenot. Al is hij zeer aards en menselijk, zijn rondborstigheid dwingt hem tot een gezonde drang naar geluk. Hij verfoeit alkoof-gefluister en sinistere erotiek. Hij koketteert niet als zovele modedichters met onrust en wanhoop.

En toch verscheuren meer dan bij zijn tijdgenoten onverzoenlijke krachten zijn eenzaam leven. ‘Aedificabo et destruam’, zo karakteriseert hij zichzelf. Hij bouwt op om af te breken wat hij opgebouwd heeft. Een soldaat die handelt, een monnik die de daad ondermijnt.⁽¹⁾

Montherlant is een wereld op zichzelf. In hem strijdt de moderne mens met de hidalgo, het stadion met het klooster, de eigen eeuwigheid met de kluwende maatschappij. Zijn moraal kan de jeugd niet als voorbeeld gesteld, zijn individualisme is slechts gemouleerd op zijn persoonlijk bestaan en voldoet de gewone mens nooit, zijn opvattingen over huwelijk, vrouw en godheid zullen de massa nooit beroeren, en waarschijnlijk is het goed zo.

Montherlant is een grote, zelfstandige figuur in de Franse wereld, van zeldzaam-actuële betekenis en waarde. Gelukkig de weinigen die hem begrijpen en voortzetten mogen.

Manu RUYS.

(1) cfr. Service Inutile. Avant-propos. p. 48.

Zijn meest interessante boeken:

La Relève du Matin. 1920.

La Jeunesse d'Alban de Bricoule. 1922.

Les Olympiques. 1924.

Les Voyageurs traqués. 1927.

Les Célibataires. 1934.

Service Inutile. 1935.

Les Jeunes Filles. 1936.

L'Equinoxe de Septembre. 1939.

Le Solstice de Juin.

La Vie en forme de proue. 1942. (voor de jeugd).