De Gids. Jaargang 170

[p. 1052]

Jan van Mersbergen
Veertien april

Op de veertiende april van dat jaar verloor Alicia haar moeder en de helft van haar gezicht.

De presentatrice kijkt in een van de camera's, vouwt haar handen samen voor haar buik, knikt kort en als op het scherm achter haar een foto van de jonge Alicia verschijnt herhaalt ze: De helft van haar gezicht.

Het meisje op de foto lacht.

Vandaag laten we haar verhaal zien, klinkt de stem van de presentatrice. Het is alsof ze niet praat maar het geluid van een geluidsband komt. Een ongelofelijk verhaal. Alicia was net zeventien geworden. Een veelbelovende scholiere die een beurs zou krijgen en zou gaan studeren. Ondanks haar thuissituatie. De vriend van haar moeder bedreigde haar - ze kijkt even opzij - dagelijks. Bijna dagelijks. Tot ze de veertiende april van dat jaar meer verzet bood dan anders. Het werd haar bijna fataal. Maar ze overleefde - ze praat nog langzamer nu - de schotwond. De kogel uit het pistool van haar moeders vriend sloeg één kant van haar gezicht weg. Maar ze vocht voor haar leven. En vandaag is ze hier.

Applaus. De mensen op de tribune gaan staan.

We zijn zo bij u terug.

En weer hypnotiseert de presentatrice de camera.

Alicia zit met haar rug tegen de muur van de kleedkamer. De wand rechts van haar is een spiegelwand. Tussen haar stoel en die wand heeft ze een kledingrek geschoven en nu zit ze op de stoel en laat ze zich een laatste beetje schmink opsmeren door een vrouw in een rode trui. De vrouw is erg vriendelijk. Ze zegt: Voor mij ben je net als alle andere gasten.

Alicia knikt. De kwast strijkt over haar wang.

Op de monitor die hoog tegen de spiegelwand hangt ziet ze de presentatrice naar de bank lopen, ze gaat zitten en ademt een paar keer in en uit. Dan komt er een vrouw met een doekje en schmink bij de bank staan. Ze veegt het voorhoofd van de presentatrice af.

[p. 1053]

De show wordt hervat.

Komt u mee?

Alicia staat op en loopt achter een vrouw aan een gang door. Weer een andere vrouw. Bij een zwarte deur blijft de vrouw staan.

Nog een minuut, zegt ze tegen Alicia.

Het duurt lang. De vrouw gaat voor haar staan, schikt de kraag van de blouse die voor haar uit een kledingrek gehaald is, en glimlacht naar haar. Er is hier geen monitor, alleen de stem van de presentatrice klinkt uit een speakerbox die vlak bij de deur hangt.

En vandaag is ze hier.

Dan gaat het lampje naast de deur aan. Ze hoort haar naam. De vrouw telt van drie naar nul, de deur gaat open en Alicia loopt de studio in, tegen een muur van applaus op. Ze loopt langzaam, schuifelt haast, en haar weifelende stappen lijken het applaus te doen aanzwellen. De presentatrice is opgestaan van de bank, komt naar haar toe en omhelst haar.

Wat eraan vooraf ging was amper een ruzie te noemen. Een paar bekende woorden die over het bed vlogen.

Hij zei: Je houdt je kop.

Zij zei: Nee. Nee. Nee.

Hou je kop.

Mijn moeder komt zo thuis.

Die komt nog lang niet.

Ze wist dat hij aan zou dringen. Dat hij zou krijgen wat hij wilde. Ze wist dat hij een pistool had en dat hij het zou gebruiken als dat nodig was. Toch riep ze nog een keer.

Hij liep naar de kast.

In feite had ze hierop gewacht.

Hij pakte het pistool uit de la waar de kleren van haar moeder op stapeltjes lagen. Het pistool lag gewichtloos in zijn handen en toen hij het dofzwarte wapen tegen haar slaap drukte zag ze in zijn ogen een donkere blik die zijn donkere huid grijs maakte.

En toen kwam haar moeder door de achterdeur het huis binnen. De hordeur klapte tegen de gieter, die van de veranda viel, en door dat geluid veranderde alles. Opeens die knal vlak bij haar oor, in het binnenste van haar oor, zo leek het. Het geluid drong door tot in de kleinste vezels van haar lijf. En er was nogmaals een knal, heel ver weg.

Ze ademde, verrassend licht. Al die tijd had ze haar ogen open. Eerst zag ze alleen zijn tanden en het wit van zijn ogen, toen de deur naar de keuken, toen viel ze en zag ze dat haar moeder op de keuken-vloer lag, tegen de koelkast. Haar hand met de vingers gespreid in de

[p. 1054]

lucht. Ze zakte in elkaar, door haar knieën, steunde op een stoel. Weer dat geluid van de hordeur. Hij was weg.

Er liep klam vocht langs haar hals. Ze legde haar hand erop en voelde het bloed. Ze wilde het haar moeder laten zien, ze wilde zeggen: Mam, ik bloed. Maar ze kon niets zeggen. Tot er vanuit haar keel een gil omhoogschoot en ze op de grond zakte. Pijn voelde ze niet. Ze lag op de houten vloer, omgeven door een vreemd soort stilte, alsof er iets van haar weggenomen was.

Ze voelde het bloed langs haar hals kruipen, langs haar schouder. Er vormde zich een plas op de vloer. Ze dacht eraan een dweil te pakken.

Ze bewoog haar hand over het hout, door het bloed, door het vuil dat op de vloer lag. Ze dacht: Ik had de vloer eerder al moeten dweilen. Of het zand weg moeten vegen. Wat zijn die korrels? Grof zand? Grind van de oprit dat in de gleuven van zijn schoenen is blijven steken?

Toen raakte ze haar gezicht aan. Haar vingertoppen streken over een botsplinter.

Na lange tijd klonk er een sirene, het geluid werd hoger en hoger, stopte toen. Weer het geluid van voetstappen, nu in haar richting, de achterdeur. Geen klap van de deur nu. Toen een tijdje niks, alleen een zucht en daarna vanuit de verte het geluid van een radio, van stemmen die praten op de radio.

Ze had haar ogen gesloten. Ze kon alleen de ademhaling van de man horen en zijn voet die over het hout schoof. Toen bewoog ze haar hand en probeerde ze een geluid te maken. Heel zacht. De man hoorde het, knielde naast haar en begon te praten. Hij legde een hand tegen haar achterhoofd. Hij sprak zacht tegen haar en tegelijkertijd vloekte hij, meisje, meisje toch. Alsof hij wist dat ze het zou redden en niet vloekte om wat er gebeurd was, maar omdat ze nog leefde.

De politieman zorgde ervoor dat ze in het ziekenhuis kwam, waar ze vier maanden verpleegd werd, alleen in een kleine kamer op de vierde verdieping. De kamer keek uit op een park. Vanuit haar bed kon ze de toppen van de bomen zien. Ze hoorde het geluid van jongens die honkbal speelden.

De artsen probeerden uit te vinden waar de kogel haar gezicht was binnendrongen - bij haar oor - welke botten en stukken huid hij weggeslagen had - haar jukbeen, haar neus, haar bovenkaak - en waar de kogel weer naar buiten was gekomen. Bij haar bovenlip.

Toen ze aanspreekbaar was moest iemand van het ziekenhuis haar zeggen dat haar moeder drie maanden geleden begraven was. Ze wilde naar het graf maar een van de zusters zei dat ze de komende tijd niet naar buiten kon. Ze luisterde niet, probeerde op te staan. Ze kon

[p. 1055]

niet uit bed komen. Ze kon niets zeggen, ze kon niet huilen. Ze bleef in het ziekenhuis, zag de zon opkomen en wegdraaien naar de rand van het raam waarachter diezelfde zon veel en veel later ergens onderging.

Er zat verband om haar gezicht. Ze keek niet in de spiegel. De artsen raadden het haar af in de spiegel te kijken.

Toen ze weer thuis was, begeleid door haar tante die een busreis van drie uur had moeten maken en haar had gezegd dat ze een week kon blijven, ging ze op de bank zitten en kon ze niets anders doen dan de televisie aanzetten en naar het eerste kanaal kijken dat verscheen, zonder de puf op de knop van de afstandsbediening te drukken. Het eten dat haar tante haar voorzette kon ze niet binnenhouden. Haar tante vertelde haar dat haar verhaal in de krant had gestaan, ook waar zij woonde. Ze vertelde haar dat iedereen het wist.

Haar tante vertrok weer. Alicia kon weer een beetje lopen, ze kreeg er hoofdpijn van. Ze kon brood smeren voor zichzelf. Verplegend personeel kwam om de drie dagen aan huis. Steeds een ander. Die wikkelde het verband van haar gezicht, maakte de wonden schoon en legde een nieuw verband aan dat rook naar een jurk van haar moeder, een witte jurk. Ze wachtte tot er misschien iemand anders op bezoek zou komen, tot de telefoon zou gaan. Maar er gebeurde niets.

Een enkele keer ging de telefoon. Dan nam ze op en zei ze haar naam en luisterde ze naar de stem van een verkoopster. Dat was aangenaam. Tot die keer toen ze zestien dagen alleen thuis was. Ze probeerde haar naam te zeggen. Alicia, rochelde ze. Aan de andere kant van de lijn hoorde ze een vrouw huilen, toen hoorde ze een klik, en verder niets. Ze dacht dat het een andere tante was, maar dat wist ze niet zeker.

Ze wilde het graf van haar moeder bezoeken. Ze belde haar tante. De tante die de eerste dagen voor haar gezorgd had.

Waar ligt ze?

Zou je niet beter even wachten?

Waar ligt ze? Harder nu.

Op de begraafplaats bij het spoor.

Welk graf?

Misschien kunnen we samen gaan.

Ze schudde haar hoofd, drukte de hoorn tegen haar borst. Zullen we samen gaan? Volgend weekend?

Ze legde de hoorn neer en liep langzaam naar buiten. Ze volgde de weg naar de spoorlijn. Aan het einde van de weg sloeg ze af, een onverhard pad in. Langs het pad stond een heg. Toen ze bij de ingang kwam

[p. 1056]

en het hek door wilde gaan merkte ze dat het hek op slot zat. Ze keek tussen de spijlen door naar de rijen grafstenen. Ze volgde de heg tot de spoorlijn. Er zat een opening in de heg die vaker gebruikt werd, door dieren of mensen, en daar ging ze doorheen. Ze vond het graf van haar moeder achteraan op de begraafplaats. Er stond geen steen op, zelfs geen kruis. De aarde was rul.

Lang bleef ze bij het graf staan.

Toen zocht ze takjes onder de struiken, onder een grote boom. Met een paar goeie takken liep ze terug naar het graf, daar knielde ze neer en toen ze wegging bleven de stukken hout op de aarde liggen. Ze vormden de cijfers veertien en vier.

Ze liep terug naar huis en dacht niets.

Er kwam een brief van het Openbaar Ministerie. De rechtszaak tegen de vriend van haar moeder zou over twee weken plaatsvinden, in een andere stad, en de tijd tot de rechtszaak bracht ze door in de woonkamer waarin ze het zonlicht niet toeliet, waar ze sliep op de bank.

Ze werd opgehaald door twee mannen in pak. Een blanke en een donkere man. Ze ging op de achterbank van de auto zitten, achter de donkere ramen, en liet zich naar de rechtbank rijden. Daar werd haar niets gevraagd. Ze luisterde naar de stemmen van advocaten, van de rechter, van de man die de advocaten en de rechter aankondigde toen ze binnenkwamen na een pauze, die haar niet aankondigde. Het duurde lang. Op een gegeven moment vervaagden de stemmen en was het alsof ze sliep. Toen werd haar voorgelegd of ze de verdachte, inmiddels de veroordeelde, nog iets wilde meegeven voor in de gevangenis.

Zonder hem aan te kijken zei ze: Jij hebt je moeder nog.

Toen hij weggevoerd was en ze langzaam naar de uitgang liep, ondersteund door een van de mensen van de rechtbank, werden haar vragen gesteld. Over het vonnis. Over de dader. Een vrouw hield een voicerecorder voor haar gezicht. Ze keek de vrouw aan, die was jong en knap, en Alicia vroeg haar: Waar is hij voor veroordeeld?

Voor wat hij u heeft aangedaan, zei de vrouw zonder de voicerecorder voor het verband weg te nemen.

Nergens anders voor?

Wat bedoelt u?

Ze gaf geen antwoord, schuifelde de trappen af. Samen met de andere journalisten bleef de vrouw haar volgen, en ze bleven haar vragen stellen. Ook werden er foto's van haar genomen.

De auto met de donkere ramen bracht haar naar huis en voor de eerste keer haalde ze het verband van haar gezicht en keek ze in de

[p. 1057]

spiegel. Voor haar stond een vreemde. Ze had gedacht dat ze er nog was, omdat ze leefde, maar ze was zelf ook verdwenen. Ze pakte het verband op en gooide het in de vuilnisbak die op de veranda stond, vlak achter de hordeur.

De volgende dag ging ze de straat op. Pas halverwege de middag kon ze zich ertoe zetten. Ze schuifelde naar het winkelcentrum. Op de hoek van de straat kwam een man met een hond haar tegemoet. Hij deed alsof hij naar de hond keek, en naar de lantaarnpaal waar de hond tegenaan piste. Voorbij de hoek zag ze de borden van het winkelcentrum, de rij winkelwagentjes bij de ingang van de supermarkt. Ze naderde. Toen ze bij de schuifdeur was en de deur openging en haar schoenen over de borstels van de mat schoven leek de lucht in de corridor te verstillen. De mensen bleven staan, keken om. Zelfs de muziek die gedraaid werd leek verdwenen. Het was een klein jongetje dat de stilte doorbrak. Hij riep: Een monster, een monster.

Alicia bleef staan en zag dat de moeder het jongetje optilde. Ze draaide haar schouder naar Alicia toe, drukte het kind tegen haar borst en streelde zijn haar. Ze kende de moeder. Ze werkte in het koffiehuis tegenover het winkelcentrum, waar ze vroeger iedere zaterdagmiddag samen met haar moeder koffie dronk en een brownie at. De vrouw herkende haar niet. Het kind huilde. De vrouw haalde een zak smarties uit het winkelwagentje, scheurde de zak open, liet er een paar op haar hand rollen en hield ze het jongetje voor. De vrouw wees.

Nee, die rode, brulde hij.

Hij stopte de smartie in zijn mond. Toen reed zijn moeder het winkelwagentje naar de hoek van de corridor waar de autootjes stonden. Ze zette het jongetje in een van de autootjes, stopte een muntje in de gleuf en het autootje begon te schokken. Ook klonk er een muziekje, zoals op de kermis.

Alicia liep weer naar de straat. De schuifdeur sloot zich achter haar. Haar benen waren moe. De zon brandde fel op haar hoofd. In haar hals. Een oude man kwam over de parkeerplaats aanlopen. Hij duwde een leeg winkelwagentje naar de rij wagentjes bij de ingang. Het karretje rammelde. Hij stopte de grove sleutel in het laatste karretje, haalde het muntje uit de opening, stak het muntje in zijn zak en bedacht zich. Hij liep naar Alicia, reikte haar het muntje aan en toen ze haar hand uitstak en het aannam zei hij dat ze er wel iets goeds voor moest kopen. Geen drank. Ze knikte. De oude man liep naar zijn auto.

Haar tante stuurde haar een trui met een hoge kraag. Er zat een rits in. Ze trok de trui over haar hoofd, schoof hem recht en trok de rits om-

[p. 1058]

hoog. De kraag kon tot over haar mond getrokken worden. Haar gezicht veranderde er niet door.

Ze bleef zo veel mogelijk binnen. Haar boodschappen liet ze bezorgen. Een jongen van de supermarkt zette tweemaal per week een papieren tas op de veranda en de avond ervoor legde ze op dezelfde plek, onder een steen, een papiertje waarop stond wat ze wilde hebben. Hetzelfde als haar moeder had gekocht. Kip at ze graag. Jambalaya. En bonen. Als ze het klaarmaakte dacht ze aan haar moeder. Dan rook ze haar moeder.

Er belde iemand van de krant. Dit was meer dan een jaar na de dood van haar moeder. De man stelde zich voor en hij vroeg of hij haar kon interviewen.

Wanneer?

Morgen. Morgen zou het beste uitkomen.

Ze was lange tijd stil. De man zei: Hallo. Hallo. Bent u daar nog? Ze bleef een tijdje stil. Ze vroeg: Waar wilt u over praten?

De man aarzelde.

Ze dacht aan haar moeder. Ze dacht aan hoe haar moeder in gesprek ging met de telemarketeers waar ze nu zelf zo graag naar luisterde. Haar moeder vroeg hun hoeveel ze verdienden en ook als ze dat niet wilden zeggen dan zei ze dat ze hoopte dat ze in de toekomst beter betaald zouden krijgen.

Toen zei de journalist: Over wat er met u gebeurd is.

Met mij is er niks, zei ze.

De man haakte af.

Niet lang nadat de journalist gebeld had hing er iemand anders aan de telefoon, een vrouw met een vriendelijke kalme stem. Ze zei dat het haar speet wat haar overkomen was. Ze zei dat ze aandacht aan haar moeder wilde besteden in een televisieprogramma.

Aan mijn moeder?

En aan u.

Ik wil wel praten over mijn moeder.

Twee dagen later belde de vrouw weer op, weer met die vriendelijke stem. Ze zei dat ze eerst iets af wilde spreken, om alles goed door te praten. Ze zei dat ze samen met haar naar het graf van haar moeder wilde gaan. Zonder camera's.

Goed, zei ze tegen de vriendelijke stem.

Ze spraken af bij het oude busstation. Het was warm. Ze had de trui die ze van haar tante had gekregen aan, maar toen ze langs een etalage liep en ze zag hoe haar spiegelbeeld weggedoken was in de kraag trok ze de rits open en even later trok ze de trui uit. De vrouw wachtte op haar

[p. 1059]

in een van de bushokjes. Verder was er niemand. Ze praatten met elkaar. Het is hier vlakbij, zei Alicia.

De vrouw vroeg naar haar moeder. Hoe oud ze was, wat voor werk ze deed, of ze meer kinderen had. Ze had het idee dat de vrouw wel wist hoe oud haar moeder was en waar ze werkte en dat zij enig kind was, toch gaf ze antwoord. Ze zei: Mijn moeder werkte hard. Ze was lief voor me.

De vrouw zei heel vaak dat het haar speet.

Alicia voelde zich op haar gemak, in het verlaten busstation. Toen de vrouw vroeg of ze mee wilde werken aan de uitzending knikte ze.

Alles zou geregeld worden. Ze zou thuis opgehaald worden en met een charter naar de studio gevlogen worden. Het was meer dan twee uur vliegen. In het vliegtuig kreeg ze vers fruit en yoghurt en een broodje met krabsalade. Er was een hotelkamer voor haar gereserveerd, het was een mooie schone kamer die uitkeek over de stad. Voor ze ging slapen keek ze naar de hoge gebouwen en naar de lichtjes op straat, de gele lichtjes van de lantaarns en de lichtjes van de auto's die daar eindeloos doorheen bewogen.

De volgende middag waren de opnames. Ze werd voorgesteld aan de presentatrice, die haar in haar armen nam, zoals haar moeder dat kon wanneer ze uit haar werk kwam en haar vriend de deur uit was. De presentatrice keek haar aan en huilde. Er werd niet gerepeteerd, althans, niet waar zij bij was. In de kleedkamer werd ze geschminkt. Er werd haar gevraagd of ze een sjaal of zoiets had en ze schudde haar hoofd. Er werd haar gevraagd of ze een sjaal wilde lenen.

Nee, zei ze.

Toen begonnen de opnames.

Ze gaat op de bank zitten, in het midden. Ze zit een stuk van de rugleuning vandaan, anders raken haar voeten de grond niet. Ze kijkt naar het publiek, dat ook gaat zitten. Het zijn voornamelijk vrouwen. Met open mond kijken ze naar haar. Een vrouw op de eerste rij heeft haar hand voor haar mond geslagen, heeft tranen in haar ogen. De presentatrice vertelt wat haar overkomen is. Het ongelofelijke verhaal.

Op de monitor die voor haar staat verschijnt een andere foto van toen ze jong was, ook nu lachend. Ze heeft een schooltas op haar rug. Aan weerskanten van haar staan vriendinnen, die ze heel lang niet meer gezien heeft. De foto is genomen op het grasveld voor haar school. Het was winter, er zat geen blad aan de bomen. Ze weet niet hoe de mensen van het televisieprogramma aan de foto gekomen zijn. Het meisje op de foto lacht haar toe, lacht het publiek en de kijkers thuis toe. Alicia kan zich precies herinneren wie haar vriendinnen wa-

[p. 1060]

ren en hoe ze eruitzagen, maar het meisje met de schooltas is als een vreemde voor haar.

De presentatrice zegt dat er straks meer komt en de mensen op de tribune gaan weer staan en applaudisseren. Tijdens de onderbreking komt de presentatrice naast haar zitten en legt ze een hand op haar schouder en als de opnames weer beginnen vertelt ze het verhaal van haar tijd in het ziekenhuis. Er wordt een foto getoond van haar gezicht. Daarna volgt een videoanimatie waarop te zien is hoe de kogel haar gezicht doorboort. Dan verschijnt weer de schoolfoto, er wordt ingezoomd.

De presentatrice vraagt: Kun je je herinneren dat je er zo uitzag? Jawel.

Wat denk je als je die foto ziet?

Dat mijn moeder er toen nog was.

Wat denk je nog meer?

Ze denkt lang na.

Wat zie je dan?

Alicia zwijgt.

De presentatrice zegt: Rustig maar.

Ze is rustig.

Niet weggaan, klinkt het. We zijn zo terug. Het publiek gaat staan en de presentatrice legt een hand op haar bovenbeen. Een man met papieren in zijn handen komt naar de bank gelopen. Hij zegt iets tegen de presentatrice. Dan kijken ze allebei naar haar. De presentatrice vraagt: Wat denk je als je die foto ziet?

Dat mijn moeder er toen nog was.

De man met de papieren kijkt de presentatrice aan. Dan gaat hij door zijn knieën. Hij houdt de dubbelgevouwen papieren tegen zijn voorhoofd.

Zou je iets over jezelf kunnen zeggen? vraagt hij en achter hem op de monitor verschijnt de foto.

Over mezelf?

Ja.

Ze kijkt naar het mooie meisje met de schooltas en ze knikt.

Als de opnames weer beginnen wordt haar de vraag opnieuw gesteld. Wat denk je als je die foto ziet?

Ze zegt: Ik ben blij dat mijn moeder me nooit zo gezien heeft.

De man met de papieren staat naast een van de camera's. Hij gebaart. De presentatrice zegt: Een ongelofelijk verhaal.

Ze is even stil.

Dan zegt ze: Onze volgende gast...