De Gids. Jaargang 170

[p. 905]

Nausicaa Marbe
Over de gelijkenis tussen kinderen en hun vaders

Als baby's leken mijn kinderen niet op mij en dat werd door de buitenwereld als een bizarre vergissing ervaren. Vol ongeloof boog het kraambezoek zich over de blonderikken in de wieg. Ze inspecteerden het zachtroze huidje van dichtbij, streken met de vingers langs het kuikengele dons dat oortjes en slapen bedekte of de aanzet van een wenkbrauw in wording markeerde. Hollands glorie, luidde het unanieme commentaar.

Dat hadden ze niet verwacht. Een moeder uit mediterrane contreien, met bijbehorende donkere lokken en ogen, had haar genen gerichter in de strijd moeten gooien. Chocoladetinten horen dominant te zijn. Die mogen het niet afleggen tegen melkboerenhonden-dna, dat was de afspraak niet. Zelfs mijn schoonmoeder gaf toe zich te hebben verheugd op exotische kleinkinderen, al mag ze niet klagen over haar kleinzoon met hazelnootogen en lichtbruin haar - overigens precies de nuance van haar zoon. Maar die huid, die was zo bleek als melk, net als bij mijn blauwogige, witblonde dochter.

Een vroedvrouw die thuis iets kwam controleren, spande de kroon door over mijn pasgeboren dochter te roepen: ‘Maar ze is blond!’ Ze griste de baby uit mijn armen en rende ermee naar het raam om haar nóg beter te bekijken. Alsof daar, in het zonlicht, het misverstand opgehelderd zou worden, de aap uit de mouw zou komen, het kind donker zou kleuren, zoals het hoort.

Mijn zoon werd mij door de gynaecoloog overhandigd met de mededeling: ‘Het spijt me, maar hij lijkt sprekend op uw man!’ En ja, daar lag mijn geliefde in romper en met muts, met de Griekse neus die hij wel heeft en ik niet, de bovenlip die afwisselend wellustig en afkeurend krult en de vermoeide oogopslag van iemand die te veel van de wereld heeft gezien. Hij trappelde en kirde dat het een lieve lust was.

Niemand in mijn teleurgestelde vriendenkring kwam op het idee dat deze kleine Noord-Europeanen misschien juist míjn stoutste schoonheidsdromen waarmaakten, omdat donker haar in mijn geboorteland gangbaar is, quantité innegigable.

[p. 906]

Maar om nou te zeggen dat ik mezelf op de borst klopte deze Germaanse kinderen te hebben gebaard, nee. Niet de kleuren, maar de onvoorspelbaarheid van hun uiterlijk stemde me vrolijk, dat totale gebrek aan houvast aan familiefoto's en overgeërfde familietrekjes, maar ook de ijdele hoop dat een mens nergens op terug te voeren is en ook niet gedoemd is tot gelijkenis - en de verwachtingen die daarmee gepaard gaan.

Het zijn mooie kinderen, ik zeg het er voor de zekerheid bij, en prevel meteen de bezweringsformule tegen het boze oog, zoals mijn Roemeens-Griekse opvoeding gebiedt. Maar ze lijken niet op mij. Meer dan op hun vader, lijken ze waarschijnlijk op hun voorvaders die in mijn familie kriskras uit Europa en Amerika zijn geplukt. Wat het nageslacht verder wereldwijd baart is bij elke geboorte een gok. Wie krijgt de haakneus en wie het engelenhaar, niemand die het weet. Ik heb deze genetische chaos altijd een verademing gevonden en elk pasgeboren gezicht verwelkomd als een boodschap uit een ver verleden dat zich alsnog wil laten gelden. Niet alleen in tijd, maar ook in ruimte: East meets West enzovoort. Alsof wij, de Weissman-PoulopolCarandino & Walter-Elias-Marbe-Cohens, de hele wereld tot onze beschikking hadden als genetisch laboratorium.

Alles had ik verwacht, behalve dat mijn kinderen zóveel op hun vader zouden lijken dat vreemden mij over het hoofd zien als moeder. Dat mens dat daar aankomt, dat is de oppas, de au pair, een onbeduidende passant. Dat geeft een verweesd gevoel.

Daartegen bestaat een remedie, in de vorm van een compensatie. Wat van buiten niet klopt, kan van binnen wel op zijn plaats vallen. Zo kan een ouder opgelucht verzuchten dat de kinderen qua karakter een blauwdruk van hem zijn. Dat uiterlijk, tja, dat zal met de tijd veranderen, zwalken tussen vader en moeder, oom Joop en tante Do. Maar hoe ze zijn, wat ze doen, wat ze laten - dat ben ik.

Helaas, ook daarop kan ik me niet beroepen. De meest opvallende karaktertrekken van mijn kinderen komen wederom van de vader. Want die twee, die kunnen bij tijd en wijle even wereldvreemd zijn als hij. Socialer dan hij zijn ze ook, onbevangen in hun contacten, extraverter - iets dat ik al lang niet meer ben. Maar die basishouding, die afzijdigheid die een dierbare vriend ooit omschreef als ‘door een kier in een hek naar de wereld kijken, met gekoesterde afstand en lichte afschuw, alsof zich daar iets bevindt dat met alle middelen vermeden dient te worden’, die houding dus, die is mijn kinderen niet vreemd.

Het is een onhebbelijkheid, die permanente drang om de kat uit de boom te kijken, om te interpreteren voordat er geleefd wordt, om af te

[p. 907]

keuren zonder te proeven. En gelukkig wordt deze haast misantropische opdracht door mijn drietal nooit echt volbracht.

Bij de kinderen is niemand op z'n hoede. Want die zijn ook wild en grappig, aanhankelijk, ad rem, soms praatziek, soms rustig en toegewijd aan een werkje, uit op kattenkwaad of juist braaf op bestelling - plooibaar zoals gezonde kinderen dat meestal zijn. Maar ik herken het wel, die verwondering en verwijdering die mij niet gegeven is, maar die mij dierbaar geworden is omdat ik haar zo zeldzaam en onbevattelijk acht.

Bij mijn dochter komt ze op als een frons, dan waait er een minuscule bries door de zachte haren van haar wenkbrauw, brengt daar alles uit evenwicht, laat het oog daaronder alerter kijken, afkeuren. De mondhoeken krullen snel maar behoedzaam omhoog, in hun rimpel prijkt eigenwijsheid. En de stilte die dan over dat levendige kind afdaalt, de wegsluipende taal zodra de wenkbrauw zich eindelijk ontspant, als teken dat alles al gezegd is, dat de kaarten geschud zijn, het oordeel paraat, rien ne va plus. Ik doe het haar niet na.

Bij de vader hoort daar ook een kille reptielenblik bij, waarin hij zich als kind al bekwaamd heeft om bijvoorbeeld speeltoestellen voor zichzelf te reserveren, zoals hij nu slechts met één oogopslag treincoupés of cafétafels vrijhoudt. Mijn dochter kijkt je ook weg, maar veel indringender, als onderdeel van een kat-en-muisspel dat een ander ook wel eens zou kunnen winnen.

Ook mijn zoon deelt een blik met zijn vader, die van absolute hekel. Terwijl zijn zus en ik grote stenen optillen om ons verrukt te vergapen aan alle leven dat daaronder krioelt, verstijft hij vol onbehagen als er een vlieg in zijn nabijheid neerdaalt. Slakken tolereert hij, naaktslak-ken niet, mieren zijn lief, oorwurmen ‘bèh!’ Systematisch heeft hij de wereld, ook die van zijn knuffels, zijn boeken, zijn speelgoed, ingedeeld in categorieën die goedkeuring en afkeuring verdienen. Drie is hij en voor de duvel niet bang, maar wars van viezigheid of het vermoeden ervan - ja, die vlieg.

Bij hem geen frons, maar een zachtmoedige grimas van beleefde afzijdigheid, een vanzelfsprekend wantrouwen tegen dreigende besmetting. Smetvrees is het niet, maar een gezonde afkeer van drukte, van de ongewenste nabijheid van schmutz en lelijkheid.

Ik dacht mijn zoon een plezier te doen door hem in zwemtenue in het poedelbadje van een kinderspeeltuin los te laten. Genoeg te doen in dat water. Het krioelde er van de kinderen die gierden van de pret. Maar dat was het nu juist: het krioelde. Op het strand was dat geen probleem geweest, maar in deze entourage kon mijn decente kleuter het niet hebben dat alles naakt door elkaar liep, elkaar aanraakte.

[p. 908]

Niets werd ons onthouden, kijken zouden we. Mijn zoon stortte zich niet in het kindergewoel zoals hij dat gewoonlijk doet, maar zocht zijn vader die ergens aan wal ook zijn hoofd afwendde, van een stel kolossale cellulitisdijen begeleid door een mannelijke wederhelft in tangaslip, voorzien van beharing waarop de zilverrug uit Blijdorp jaloers kon zijn.

Hand in hand begaven mijn schaars behaarde mannen zich in het poedelbadje, met aarzelende passen, wars van elke verdwaalde druppel, de gezichten strak, de lippen op elkaar geperst, de ogen rollend van verwondering, ieder contact met passerende naaktlopers vermijdend. De wereld op zondag was niet leuk.

Mijn zoon trok zijn schouder op, zijn arm weg. Hij was gekomen voor de zweefmolen en de grote glijbaan, het kabouterhuis en het springkasteel. En nu dit. Een parade van oksel- en schaamhaar, pukkels en piercings, spekrollen en hangbuiken, bierblikjes en sigaretten, petten en kroketten. Dat brult almaar naar elkaar en door elkaar, de juiste woorden altijd zoek.

Met tegenzin liepen vader en zoon hun rondjes door het enkelhoge vocht, maar het leek of ze op het water stapten, zwevend, loskomend van de werkelijkheid. Ook dat kunnen man en kinderen goed, plompverloren loskomen, verdwijnen in een weldadige innerlijke emigratie naar een land waar ik nooit kom, maar mijn stem wel. Tevergeefs hoor ik mezelf dan roepen, verleiden, uitdagen, zie ik mezelf zoeken waar ik niet zoeken moet. Komen jullie mijn kant op, lijken jullie maar meer op mij, geef me een schijn van eeuwigheid.

En dat doen ze ook, alweer op onnavolgbare wijze, verborgen in vluchtige gebaren, terloopse gedachten, onverwachte bekentenissen, duidelijke uitingen van smaak. De codes die alleen ik kan lezen. Ik zou niet anders willen en dat weten ze.