De Gids. Jaargang 170

[p. 886]

Dirk van Weelden
De geschiedenis van Spurina

Ergens is Spurina. Er is iets, of iemand, of die is er geweest, en de mensen noemen dat of diegene Spurina. Op dit moment weet ik nog niets van Spurina, maar dat geeft niets. Het is uitgesloten dat er iets zou bestaan waarover geen essay te schrijven is. Strikt genomen is iedere willekeurige schrijver in staat een essay te schrijven over ieder willekeurig persoon, voorwerp, dier of verschijnsel. De vraag is alleen of het resultaat de moeite waard is. Wat je als lezer hoopt is dat bijvoorbeeld een verhaal over de Spurina, de rekoa marius uit de vlinderfamilie van de Lycaeniden, behalve beschrijvingen van het insect, zijn milieu en leefwijze ook mijn gedachten en ervaringen bevat zoals die gewekt en gevormd worden door mijn bemoeienis met de vlinder. Even snel: herinneringen aan vlinderjachten al dan niet met Oom Jurriaan langs de Linge; bedwelmend lange dagen in oude bibliotheken en musea vol vitrines met vlinders - hoe tijd en ruimte krimpen in mijn verbeelding als ik aan verre vlinders dacht; een hilarische expeditie met een stotterende en alcoholische Zwitserse vlindergeleerde door Midden-Amerikaanse regenwouden; de vangst van de vlinder, de terugtocht naar Nederland en mijn arrestatie en berechting als eco-criminele smokkelaar.

In het verhaal over de Spurina, maar vooral in de gebezigde stijl herkennen we dan de persoon van de schrijver. Mijn schelmachtige roekeloosheid, of juist mijn flegmatieke en introverte inslag. Mijn passie voor het handwerk van de wetenschap of mijn scherpe oog voor de wrange en kolderieke absurditeiten die de menselijke omgang met de natuur kenmerken.

De lezer hoopt dat het persoonlijke geen doel op zich is. En de vlinder niet louter een vehikel voor het opdissen van geestige en mooie details uit mijn privéleven. Of het zoveelste bewijs van mijn superieure intelligentie, moed, morele voortreffelijkheid en uitzonderlijke gevoeligheid. Dan zou ik als zanger het lied misbruiken en mezelf bewonderen in de spiegel die mijn onderwerp is geworden. De lezer wil

[p. 887]

de zanger en zichzelf herkennen in het lied. En het lied vlees, bloed en leven horen krijgen dankzij de zang. Maar uiteindelijk gaat het niet om de zanger noch om het lied. Het gaat om datgene wat de gebeurtenis van het gezongen lied teweeg kan brengen bij de luisteraars. De sjamaan in het berevel wordt de beer.

Een mooi idee. Alleen zit ik inmiddels opgescheept met Spurina, dat in korrels van drie millimeter doorsnee geleverd kan worden en behulpzaam is bij het verbeteren van de kwaliteit van de hoeven. De hoeven hebben namelijk nogal te lijden onder de vochtige bodem of de roostervloeren van de meeste moderne stallen. Daarom heeft Spurina een hoog gehalte biotine en zink, aangevuld met de werkzame stoffen uit biergist. Dat hebben de dieren ook wel nodig als je bedenkt hoeveel mineralen en sporenelementen onttrokken worden aan het lichaam door de alsmaar stijgende melkproductie.

Hier doet zich het probleem voor van de onwaarschijnlijkheid. Die is er eigenlijk altijd, maar bij mineraalvoeder is die opvallender dan bij vlinders. Niet de onwaarschijnlijkheid van de Spurina zelf. Die is gewoon net als Phosera, Hevita, Calcivit en Carolina te koop op de Duitse markt voor mineraalveevoeder. De onwaarschijnlijkheid van een stuk tekst waarin mijn persoonlijke taal de interface vormt tussen de feiten, gegevens en ervaringen waaruit de werkelijkheid van Spurina bestaat en datgene wat je van een essay verwacht: dat er op een overtuigende wijze gevoelens, denkbeelden en inzichten geformuleerd worden die herkenbaar en nieuw tegelijk zijn voor de lezer. Je bent een zanger en je moet zeggen: het volgende lied gaat over Spurina, het zinkhoudende mineraalvoeder voor melkvee. Vervolgens raakt het lied je publiek in het hart, er opent zich een nieuwe wereld in hun hoofden. Dat is niet onmogelijk, het is onwaarschijnlijk.

De oplossing van het probleem van de onwaarschijnlijkheid is om van het onderwerp een kapstok te maken. De feiten en gegevens omtrent de Spurina zijn er alleen als decor, metafoor of rekwisiet in een uiteenzetting waarin ik bijvoorbeeld mijn worsteling weergeef los te komen uit het benauwende familieleven op een Duits boerenbedrijf. De Spurina is het breekpunt tussen mij en mijn vader. Omdat ik bijvoorbeeld vind dat je de koeien wat meer met rust moet laten en gewoon moet zorgen voor wat drogere ondergrond en prettiger stalbodems om hun hoeven gezond te houden en tevreden moet zijn met niet meer eindeloos groeiende melkopbrengsten. Maar dat wil mijn vader niet horen. Ik kan hem domweg niet uitleggen dat het mooiste aan het boerenleven onzichtbaar en zelfs vernietigd wordt door de industriële logica waarvan de Spurina dan een symbool wordt. Daarin ligt de noodzaak het essay te schrijven. En ik doe dat met zoveel empa-

[p. 888]

thie voor mijn vaders standpunt, maar ook met zoveel woede over mijn eigen onmacht en de schijnbaar gevoelloze koppigheid van mijn vader, met zulke treffende beelden van de verzorging van koeien en hun hoeven en vooral met zoveel treffende formuleringen van de verscheurdheid die ik als boerenzoon en schrijver in de grote stad voel, dat de lezer het essay over dit mineraalvoeder met een glimlach en een brok in de keel uitleest. Berevel wordt beer.

Nu lijkt het net alsof Spurina een kanaal voor een special effect is. Een bühne waar een stunt plaatsvindt en een illusie wordt opgeroepen die geestesoog, hart en verstand overrompelt en begoochelt. Dat is ook zo, maar er is van meer sprake dan een effect. Zelfs het meest poëtische en autobiografische essay heeft idealiter een onderzoekende component. De schrijver is, hoe impliciet of ironisch hij dat ook formuleert, eropuit verslag te doen van zijn pogingen iets te begrijpen van de persoon, het dier, het voorwerp of verschijnsel dat zijn onderwerp is. Dat doet hij op eigen gezag en op een persoonlijke toon, maar hij zoekt aansluiting bij verre van particuliere kwesties. Bij werkelijke gebeurtenissen en echte mensen. Spurina is geen fictie! En toch vinden veel essays juist hun kracht in de exemplarische werking die de beelden en formuleringen hebben, los van de personen en levens die in het geding zijn. Denk aan Voltaire's vurige verdediging van de burger die geen eerlijk proces kreeg en dreigde onschuldig terechtgesteld te worden, alleen omdat hij een afwijkende levensbeschouwing erop na hield. Of Zola's J'accuse in de zaak Dreyfus.

Een onderzoek doen, ordening zoeken, kwesties ontrafelen en daarin een interventie doen. Ook dat maakt deel uit van wat een essay doet. Dus mogen we niet meer om de hete brij heendraaien: er speelt altijd iets didactisch mee in de geschiedenis van Spurina, en behalve iets uitgelegd of beweerd wordt er niet zelden een levensles, een moraal meegesmokkeld. Spurina is ook een embleem. Een beeld, dat door de stijl waarin het wordt opgevoerd en de interpretatie die erop volgt een bewering, ja een waarheid verbeeldt. Spurina bijvoorbeeld is een belachelijk mooie jongen in renaissancistisch Toscane. Geen losbol, maar een serieuze en deugdzame knaap. Radeloos werd hij van de uitwerking van zijn schoonheid. Altijd geflirt, in ieder gezelschap wel mannen of vrouwen die dubbelzinnige opmerkingen maakten. Of erger. Ongewenste intimiteiten! Van beiderlei kunne!

Niets kon hij ondernemen of zijn aanwezigheid werd teruggebracht tot die van lustobject. Terwijl hij serieus wil worden genomen om zijn, eh, (we weten niet of Spurina erg slim, geestig, vindingrijk, muzikaal, goed met zijn handen, verbaal begaafd of sportief was. Je zou zeggen van niet, als hij zich zo bekreunde om het gewauwel en ge-

[p. 889]

kwijl over zijn schoonheid, maar goed. Laten we aannemen dat hij, deugdzaam als hij was, wilde worden gewaardeerd als een lief, gezellig, goedhartig en vroom persoon). Blijkbaar hadden de mensen in de kringen waarin hij verkeerde daar geen begrip of respect voor. Hij was gewoon te spectaculair lekker en hot en moest vooral niet klagen over iets wat God hem cadeau had gedaan.

Over Spurina's eigen driftleven weten we niets, maar een pretje kan het niet zijn geweest. Dat blijkt uit de maatregel die hij nam om een einde te maken aan het hinderlijke en wellicht ook verleidelijke geile gedoe. Hij nam een mes en veranderde zijn mooie smoeltje in een bief tartaar, een vleessalade. Blijkbaar in de volle overtuiging dat hij in ethisch opzicht de betrekkingen met zijn naasten drastisch en voorgoed had verbeterd.

Een uitstekend voorbeeld van iemand die te beroerd is om een vak te leren en morele superioriteit wil ontlenen aan het slachtofferschap. Een zuurpruim bovendien die anderen het plezier in de schoonheid van het menselijk lichaam wil ontnemen. Een ondankbare hond, een slapjanus of een psychiatrisch geval. Het enige positieve aan zijn terroristische daad is dat hij iets doet voor de emancipatie van de erotische interesse voor de verminkte medemens. Je zou er ook nog een geval van zwarte humor in kunnen zien of een bewijs dat schoonheid dom maakt. Berevel wordt beer en de beer bromt een wijze les.

Zo is een uit een stoffig foliant opgediepte anekdote over een labiele Italiaanse adonis een stel potige morele uitspraken te destilleren. Spurina staat voor niets, het is een wondermiddel. Dat blijkt ook in het geval van de jurk die ik hier aan een kleerhanger naast me heb. Het is een smakeloos geval van glanzende kunststof en met veel glitterdecoratie. Hij is lang en zwart en van boven erg bloot. Ik heb hem gekregen van Kari Coleman, een Amerikaanse actrice die dit gewaad droeg toen ze - verder nog uitgerust met veel make-up en een Cleopatra-pruik - optrad als helderziende en medium in de Penn & Teller Sin City Spectacular Variety Show in Las Vegas. Niet omdat ze geen rol in een film kon krijgen, maar als undercover-scepticus en mythe-kraker. In een uitgebreid verslag voor een website tegen bijgeloof, kwakzalverij en spiritisme vertelt ze hoe ze na een korte cursus met tarotkaarten en handlezen groot succes had in de Las Vegas-shows. Haar klanten waren ervan overtuigd dat ze werkelijk helderziend was. Zelf beschrijft ze gedetailleerd hoe ze haar succes ontleende aan basale mensenkennis, het wegcharmeren van weerstand en het goed oppikken van de verbale en non-verbale reacties van haar klanten.

De jurk komt in haar artikel ook ter sprake. Na een sessie waarin ze een aantal mensen blij maakte met de illusie dat ze contact hadden

[p. 890]

met een overleden familielid, neemt ze haar slachtoffers een voor een apart en licht ze in dat ze toneel heeft gespeeld. Dat is een emotionele bedoening. Ze huilt erbij en zegt dat ze het niet heeft gedaan om ze uit te lachen of te kwetsen, maar om aan te tonen hoe makkelijk er misbruik te maken is van rouwende mensen. Zijzelf had dat pas nog ervaren na de dood van haar grootje. Ze had alleen gebruikgemaakt van haar eigen ervaringen en een paar simpele gesprekstechnieken. Zonder uitzondering vergaven de klanten haar en prezen haar om haar initiatief. Ze zagen in dat ze er alleen voorstonden en dat met gene zijde geen telecommunicatie mogelijk is.

Tijdens die gesprekken had Coleman het bij vlagen enorm benauwd. Van de zenuwen en van de warmte. De jurk namelijk was een verstikkend geval met een forse ingebouwde push-up bh van schuimrubber. In Las Vegas hoort een décolleté als een canyon tot de attributen van een helderziende. Voor die jurk met de borstverheffende maar ook thermische werking, die Coleman naar eigen zeggen met haar zweet doordrenkte, bestaat een technische term. Het is een Spurina-jurk.

Bij Livius lezen we dat de waarzegger Spurina voor Caesar een schaap offerde en ontdekte dat het geen hart had. Wij zouden zeggen, een knappe truc van een vingervlugge waarzegger. Maar zo ging dat in Rome niet. Een heel slecht voorteken, bromde Spurina, die zo'n deskundige waarzegger was dat hij poerend in het schapenkarkas de Romeinse dictator specifiek kon waarschuwen voor de 15e maart. Caesar lachte de man uit en werd op de bewuste datum zoals bekend met 23 dolkstoten vermoord.

Spurina is het woord voor het beer worden van het berevel, het helderziend worden van de beer, de wijze les die de beer bromt en het weer jurk worden van de beer. In die jurk ontdekken we dan de 22-jarige Viktorija Spurina, de lieftallige Letse vertaalster die werkzaam is voor de Europese Unie.

[p. 891]

Haar wijze les is: ‘Ik ben zowel optimistisch als realistisch over Europa.’ En in het Europa Panel waar ze deel van uitmaakt samen met Peter Langh, Gerry Harris, Marcel de Vries, Tom O'Sullivan en Joachim Korte-Bernard, pleit ze voor werkelijk vrij verkeer van personen uit de nieuwe lidstaten. Want daaraan schort het, alle mooie beloften ten spijt.

Ik ben een vlinder. Ik ben een zinkhoudend mineraalvoeder voor melkkoeien. Ik ben een zelfmutilerende Toscaanse Brad Pit. Ik ben de warme, wulpse jurk van een sceptische helderziende. Ik ben een Romeinse waarzegger. Ik ben een jonge Letse vertaalster in Riga. Ik hoop dat al de dingen die ik ben elkaar wederzijds verhelderen. Ik schaam me eerlijk gezegd een beetje. Maar het is zo.