De Gids. Jaargang 170

[p. 815]

Jeroen Vullings
Over roem

Uit een recent interview met nederthrillerschrijfster Saskia Noort: ‘Ik kan hierover goed praten met Heleen van Royen, met wie ik in de klas heb gezeten op de School voor Journalistiek. We zijn elkaars gelijkwaardige klaagpalen. Want over wat je allemaal overkomt als je plotseling zó bekend wordt, kun je alleen met iemand praten die hetzelfde meemaakt. Dat deel ik met Heleen.’ Een regel vóór dit citaat rept ze van ‘roem’ en een paar alinea's verder passeert ‘succes’.

Helemaal volgens het boekje. Zo moet er in Nederland over roem gesproken worden. Alsof roem rampspoed is, onheil in je nek. Roem behelst dan altijd een gulle portie lijden en als het meezit ook een toefje heroïsche eenzaamheid, door het onbegrip voor de offers die bekendheid, populariteit, succes, faam nu eenmaal vragen. Bovendien valt door die toonzetting minder snel op dat je zélf over roem begint. Snoeven is tenslotte een doodzonde, in de ogen van de massa. Laat staan je monter van hen onderscheiden door een uitzonderlijke gave of gesteldheid. Dat talent is op de keper beschouwd onbelangrijk. Echt beroemd word je bij het grote publiek als het geld binnenstroomt, als je onderwerp wordt van de dagdromen van de gewone man over wat hij zelf allemaal zou verrichten met die duiten. Gewoon zijn is en blijft de code, en als dat niet lukt is uitgestalde treurnis een pre.

Nóg beter is het als anderen je roem bezingen. Ik heb er niet om gevraagd, zeg je dan. Of je zegt niks en gedraagt je bescheiden, want zo willen we het.

Vermoedelijk daarom was ik dit verhaal bijna begonnen met een andere zin: ‘Ooit is er een tijd geweest dat ik roem voor me weggelegd zag.’

Zo'n opening staat van meet af aan garant voor distantie en een vleug ironie. Het verhaal schrijft zich dan zelf, voortgestuwd door het anekdotische register.

Het probleem is alleen dat het onwaar is: ik mijmerde nooit over

[p. 816]

roem voor mezelf. Ik fantaseerde wel in de puberjaren over tijdelijke transformaties. Dan stelde ik mij juist voor dat ik een ander was, bij voorkeur een filmacteur of een literair personage uit zo'n dikke Russische of Franse negentiende-eeuwse roman. Er zat systeem in die karakters: altijd een held, nooit een sloeber, in de oorlog steevast een geallieerde - iemand die onbetwist roem verdient. Nooit nam ik een ander in vertrouwen over die fantasieën, dat was niet nodig, want ik had daarin merkwaardig genoeg weer aan mezelf genoeg.

Ik zou nu graag zeggen dat het overging, maar nee. Het werd steeds erger. Kwam daarbij de neiging om in gezelschap met strak gelaat verzonnen geschiedenissen op te dissen, net zo lang tot eindelijk iemand zou protesteren. Als ik terugkijk kan ik hoogstens zeggen dat ik mij gezien die strapatsen behoorlijk verveeld moet hebben.

Aan al dat gedoe kwam resoluut een eind toen ik in druk verscheen. Op mijn drieëntwintigste publiceerde ik mijn eerste literaire beschouwing, die ik abusievelijk essay noemde. Vijf jaar daarna mijn eerste recensie. Dat bracht rust in de tent. Geen dagdromen meer, zeker niet over roem. Vermoedelijk omdat ik mij nu over meer nieuw te betreden werelden te manifesteren had dan ik aankon.

Het is leuk als iemand je gelezen heeft, ook nog aangenaam getroffen is en dat ten slotte in zoetgevooisde bewoordingen laat merken. Bij voorkeur via een ingezonden brief, die kun je niet vaak genoeg ontvangen. Allemaal ijdelheid, ik geef het toe. Maar met roem heeft dat helemaal niks te maken.

Roem verwerf je als je grootse daden verricht, als je in de ogen van anderen angstaanjagend goed bent in wat je doet of als je veel beroemde mensen hebt gekend en daar lang genoeg over blijft vertellen.

Stilletjes vind ik een geslaagde recensie, eigenlijk íédere (eigen) recensie meer waard dan bijvoorbeeld de Zuiderzeewerken of het grotestedenbeleid van menig politicus, want ik heb geleerd dat je dat niet hardop mag zeggen. Daarbij gaat het niet aan jezelf te feliciteren met je scherpe inzichten of verbazingwekkend analytisch vermogen, zeker in vergelijking met wat een zwakkere gildebroeder ervan bakt in zijn recensiepraktijk. Als gezegd, dat moet een ander doen. Eén keer heb ik bij wijze van experiment de methode-Noort tijdens een forum toegepast: je geluk als vloek presenteren - met gemakkelijk succes. (Ik zei: ‘Het is verschríkkelijk dat je als criticus íéder boek dat je leest meteen gaat analyseren. Je kunt niet meer ontspannen.’)

Rest mijn omgang met beroemde personen als laatste strohalm in de jacht op roem. Maar wat is beroemd vandaag de dag? Zeven jaar geleden liep ik met Connie Palmen een restaurant binnen en alle koppen draaiden zich in haar richting. Dan ben je beroemd, ja. Al moet ik

[p. 817]

er wel bij zeggen dat het restaurant zich naast haar huis bevindt en dat ze daar vaak kwam, waardoor de door mij geregistreerde mate van beroemdheid die van een willekeurige stamgast kan zijn.

Echt beroemd, ik vertel niks nieuws, ben je als je op de televisie komt. Ik heb wel eens een handtekening aan scholieren mogen uitdelen omdat ik destijds naast een gtst-actrice woonde. Dat vonden ze op mij afstralen. Verder ken ik geen televisiepersoonlijkheden; schrijvers tellen als bekend op dat medium niet mee. Af en toe verschijn ik zelf op een commerciële zender om wat over boeken te roepen. Op de Vrij Nederland-redactie kijkt niemand, maar mijn mondhygiëniste alsmede een leider van de naschoolse opvang van mijn dochter herkennen me, telkens weer. Naar aanleiding daarvan vroeg een klasgenootje van haar mij hoe het is om zo ongelooflijk beroemd te zijn, want dat beoogt hij ook zo snel mogelijk. Waarmee? Dondert niet wat - that's the spirit.

Wordt het nog wat, tussen die roem en mij? Denk het niet. Vind ik dat erg? Welnee.

Want echte roem, die ik eenmaal als toeschouwer moest verduren, is niet plezant. Echte roem stemt ongemakkelijk, bezit een dreiging. Je moet stevig in je schoenen staan om je in de nabijheid van echte roem niet ondergeschikt, serviel en daardoor juist bizar te gaan gedragen. Rocksterren hoeven nooit drugs te kopen, luidt de mare. Dat doen degenen die hun idolen willen behagen wel voor ze, ook als ze geen signaal hebben ontvangen dat zulks de bedoeling is. Ik las ooit over een band die in de kleedkamer standaard een eettafel bezaaid met spekkies krijgt. Waar ook ter wereld, die zoetwaar dient aangerukt. Stel ik mij sindsdien de hel voor, dan denk ik aan die kleedkamer. Hoe komt zoiets? Waarschijnlijk hadden de muzikanten ooit, na het lurken aan een joint of wat, acute behoefte aan suiker en verrek, daar lag een zakje spekkies.

Degene met wie ik in Boekarest op een middag in een restaurant zat, was de zoon van een magnaat. Ik had hem de avond ervoor ontmoet op een feestje bij een stokoude oom van mijn echtgenote. De magnaat bleek diens aangetrouwde neef of de aangetrouwde neef van zijn vrouw, of van de zus van zijn vrouw. Dat ligt soms ingewikkeld. Aan het eind van de avond had ik, hoe gaat dat, ja gezegd op de uitnodiging van de zoon van de magnaat voor een lunch in een zaak met een Frans klinkende naam.

‘Niet doen. Dat is een maffiatent van Nicky Smeerpoets,’ had de oude oom nog gezegd. Maar juist die naam - wie heet er nou Smeerpoets? - van de corrupte minister die kennelijk restaurants bezat, zorgde ervoor dat ik ging.

[p. 818]

Mijn gesprekspartner had het hoogste woord. Alleen had ik de avond ervoor niet doorgehad dat hij naast een paar mtv-oneliners vooral Roemeens, Russisch en Arabisch sprak, dus mijn deelname aan het gesprek bestond uit veelvuldig knikken, een wenkbrauw optrekken en af en toe een - maar nooit dezelfde - vinger heffen. Onderwijl keek ik mijn ogen uit.

Nooit heb ik obers zo nerveus gezien en zo gedreven zien knipmessen. Op een gegeven ogenblik belandde er een vlieg op de tafel - we aten op het terras - en met excuses waar geen eind aan leek te komen, werden alle gerechten vervangen, het damast en tafelzilver, de bloemen, het tafelkleed, zelfs het antieke tapijt waarop we zaten.

Het was, modern gezegd, geen relaxed etentje: iedereen kwam dag zeggen, van een geblondeerde televisieomroepster, schaars gekleed, tot een kleine colonne parlementsleden. Met almaar dat gespannen, licht hinnikende lachen. De zoon stond voor niemand op.

Bij het nagerecht werd het potsierlijk. Kennelijk was het besef dat mijn tafelgenoot met alle egards behandeld moest worden, in de keuken zo loodzwaar opgevat dat onze wens om een toetje te delen, de zenuwen tot voorbij het menselijk verdraaglijke had doen opgieren. Er werden drie tafels bijgeschoven en we kregen welgeteld drieëndertig desserts. Voor het geval onze keuze niet naar wens was.

Met de dessertwijn kwamen we helemaal in een Kosturica-film terecht. ‘Alles werd vochtig,’ zoals de dichter Arie van den Berg eens ter samenvatting zei.

Tot op de dag van vandaag heb ik geen idee wie de magnatenzoon was, zelfs niet hoe en waarin hij fortuin vergaard had. Ook de oude oom bij wie ik opheldering ging vragen, bleef mij het antwoord schuldig. ‘Die man kan niks. Hij is beroemd omdat hij beroemd is,’ zei hij, ‘Kon jíj hem verstaan?’