De Gids. Jaargang 170

[p. 747]

Boek II

[p. 749]

P.F. Thomése
Over de onbestendigheid van ons handelen

Ik zat beneden rustig de krant te lezen, toen boven mij de studeerkamer instortte. Het een had met het ander weinig van doen, vandaar dat ik de donderende klap boven mijn hoofd neutraal onderging. Het was een kabaal dat ik niet wist te duiden, laat staan dat ik het met mijzelf en mijn rustige leespositie in verband kon brengen.

Mijn hele, zo harmonieuze omgeving had zo op het oog geen enkele overeenkomst met de onverklaarbare gebeurtenis hierboven. Had ik me deze ongeregeldheid niet gewoon verbeeld?

Verbaasd luisterde ik naar de aanzwellende stilte die zich met alle macht uit de onzichtbare ravage tevoorschijn zweeg. Het liefst stelde ik me voor dat de werkelijkheid gewoon doorging met ademen zodat ik tevreden zou kunnen vaststellen dat er weer eens niets aan de hand was geweest. En geduldig wachtte ik het moment af dat ik verder kon gaan met het lezen van de krant, met nieuws dat mij goddank niet persoonlijk aanging.

Terwijl ik eigenlijk daarboven hoorde te zitten werken, dacht ik ook nog, en ik stelde me de afgezonderde ruimte voor als een heilige, serene plek, een ommuurde kloostertuin, waar de rupsen van het geheugen de fraaiste vlinders tevoorschijn toverden.

Tegelijk begon het bewustzijn als een gek toepasselijke vormen van onheil te produceren, voorstellingen van brandende vliegtuigen, weggeblazen steunmuren, exploderende ramen, die stuk voor stuk beter pasten bij de krant die voor me lag dan bij mijn eigen, vertrouwde huis, waarvan het vredige beeld niet kapot te krijgen was.

Er gaat een verlammende werking uit van zaken die niet kloppen. Je wilt ervanaf. Doorstrepen, uitwissen. Foutje en weer verder. Er is een sterke neiging tot negeren. Doen is hoofdzakelijk doen alsof er niets aan de hand is.

Is niet de kern van handelen erop gericht de werkelijkheid af te dekken met zelfopgelegde rituelen? Handelend optreden. Iemand die handelt, treedt op. Neemt een rol aan. Zat ik ook niet dáárom de krant te lezen: niet om de wereld te leren kennen, maar om haar níét

[p. 750]

te leren kennen, om te spélen dat ik me in haar verdiepte?

Door mijn treuzelende houding openbaarde zich een toestand waarin de gebeurtenis, hoewel hij werkelijk gebeurd moest zijn, op mijn tussenkomst wachtte alvorens hij plaats kon gaan vinden. Laat maar rustig wachten, werd er in mij gedacht.

Een ander in mij, die zich al die tijd stil had gehouden, was ondertussen met grote passen de trap op gesneld. Mijn kinderen, is er iets met mijn kinderen? De kinderen waren op de crèche ondergebracht, dat was die ander zeker even vergeten. In zijn gedachten lagen zij boven te slapen. Zijn ongerustheid richtte zich dus op een loze en willekeurige ruimte, terwijl de ruimte waarin zij zich werkelijk bevonden op dat moment voor hem niet eens bestond.

Kinderen gered, enkel door ze in het bewustzijn te verplaatsen van het ene compartiment naar het andere.

Wat zich niet meer zo gemakkelijk liet verplaatsen was de chaos in de kamer ernaast. Die ontstond ter plekke, nu ik er getuige van was, alsof hij braaf gewacht had op mijn komst. Pas op het moment waarop je je een gebeurtenis toe-eigent (het is mijn boekenkast die hier is omgevallen) ontstaat het probleem van handelen/ingrijpen en moet je, zoals het heet, iets doen.

Ik ben nooit zo'n toe-eigenaar geweest, ik houd de mogelijkheden liever in stand.

Wie handelt, dicht zich een rol in de gebeurtenis toe. Veroorzaker, oplosser. Dirigent van het orkest der causaliteiten. Heer en meester over de beperkingen. Inkorter, afknipper. Tot het punt wordt bereikt van: zo is het en niet anders. Wie handelt, verkleint de wereld, reduceert haar tot een formaat dat hij het zijne noemt: zijn eigen formaat. Doen is een vorm van denken die beperkt.

‘Wat sta je daar te dromen?’

Inderdaad stond ik daar maar te staan, in de deuropening. Het mij toegeworpen probleem toonde zich zo onoverzichtelijk groot dat ik het liever onaangeraakt zou laten.

Waarom kon dat eigenlijk niet? Het was een mooie berg boeken geworden, ik zag er de onverwachtste exemplaren uit opdoemen en wat de chaos mij beloofde was een telkens nieuw gezichtspunt, een oneindige toegang tot het ongekende, want niets toonde zich in zijn vaste verband.

Ik stapte naar binnen en viste een boek uit de menigte, verloor mij in een passage en vergat waar ik mij bevond, verdween in de ontzaglijke ruimte van de tekst.

Toch moest ik mij mijzelf herinneren alsook het probleem dat ik mij had toegeëigend, buiten mijn wil, buiten mijn schuld, door toeval

[p. 751]

eigenlijk. Als ik niet naar boven was gesneld, als ik de boeken niet had aangeschaft, als ik mij kortom alsnog zou weten los te denken uit de keten van zelfverzonnen causaliteiten kon ik in alle vrijheid verder zwemmen in een tekst waar ik niets mee te maken had, waarin ik mij bevond en niet bevond, waar ik aanwezig was en afwezig.

Helaas waren er anderen aanwezig die mij op hún wijze bedacht hadden en die mij voor het probleem verantwoordelijk hielden, een van de aanwezigen noemde zich mijn vrouw, een ander stelde zich voor als mijn timmerman. En dus nam degene die zij mij noemden, de rol op zich die zij hem graag zagen spelen, waarbij hij aanwijzingen gaf die lachend werden genegeerd en waarbij de boeken en de planken op totaal onherkenbare wijze weer in de oude toestand werden teruggebracht.

En al snel kon ik me niet meer voorstellen dat het was gebeurd. Dat wát was gebeurd? Waar hebben we het eigenlijk over? Zelfs de krant van de volgende dag vermeldde niets.