De Gids. Jaargang 170

[p. 727]

A.L. Snijders
Over een gezegde van Caesar

Aut Caesar aut nullus, alles of niets. Een zwemmer die tien jaar lang acht uur per dag traint en ten slotte een duizendste seconde eerder aantikt dan iemand uit Australië - hij heeft alles. Of een duizendste later - hij heeft niets. En daar wordt duizend keer ernstig over gepraat op de televisie door stevige sportcommentators, die daarvoor 400.000 euro per jaar ontvangen uit de algemene middelen. Dat is weliswaar minder dan het salaris van de falende bestuurders van pcm, maar die genieten dan ook meer maatschappelijk aanzien. Ik weet niet of Caesar zelf die spreuk heeft bedacht of dat het Cesare Borgia was, maar dat doet er niet toe, het gaat om het verheerlijken van de compromisloze hardheid en wat daaruit voortkomt.

Ik voel niet veel voor hard en groot, ik prefereer klein en raar. Vooral dat laatste. Ooit was ik lid van een sollicitatiecommissie. We zochten een personeelschef. De in onze ogen beste kandidaat maakte tijdens het gesprek een vreemde wending. Toen de voorzitter hem vroeg wat zijn motivatie nu eigenlijk was om bij ons bedrijf te solliciteren, antwoordde hij ‘geld’. Dat klonk bot, hij had beter wat idealistischer kunnen zijn, de voorzitter trok zijn wenkbrauwen op. De man herhaalde ‘geld’, en voegde eraan toe dat hij natuurlijk liever hossend over de heuvels reed, maar dat hij nu eenmaal geld moest verdienen. De voorzitter vroeg wat die heuvels ermee te maken hadden. De man zei dat het ook de linnenwagen mocht zijn of de eenzame boot. De voorzitter vroeg hem om een toelichting. De man vertelde dat hij nog in de ban was van het gedicht dat hij kort tevoren had gelezen, Zang van de terugkeer naar huis, geschreven door Tao Qian, ook wel genoemd Yuanming, die leefde van 365 tot 427. Het begint met een stuk proza waarmee de dichter uitlegt in welke omstandigheden hij het gedicht geschreven heeft. Hij was een arme keuterboer die de monden van zijn talrijke kroost nauwelijks kon vullen. Het land was onrustig en hij wilde liever niet ver van huis gaan om wat geld te verdienen. Maar gelukkig kwam er een baantje vrij in een nabije stad en hij werd be-

[p. 728]

stuursambtenaar. Na een paar dagen krijgt hij echter al heimwee. En dan schrijft hij:

Waarom? Mijn aard en wezen zijn zoals ze van nature zijn en hebben zich niet aangepast door vorming en tucht: hoe fel de koude en honger ook zijn, het maakt me ziek om mijn eigen ik te verloochenen. Kwam ik mijn verplichtingen na, dan was dat steeds als eigen slaaf van mond en maag. Wanhopend was ik daarom aangedaan, diep beschaamd jegens mijn levenslange idealen.

Hij verleent zichzelf na negentig dagen ontslag en gaat terug. In november van het jaar 405 schrijft hij het gedicht - het heet Naar huis terug!

Er staan prachtige regels in. Bijvoorbeeld:

De boeren vertellen me dat de lente nadert:

er zal werk te doen zijn op de westelijke akkers.

Soms bestel ik de linnenwagen,

dan weer roei ik de eenzame boot:

En ik waag me in het woud om de bergbeek te volgen,

en ik rij hossend over de heuvels.

In de volgende vergadering stelt de voorzitter voor deze kandidaat aan te nemen. Dit gebeurt, de directie stelt hem aan. Hij doet het niet slecht, maar tijdens een vergadering komt hij toch weer met een Chinees. Hij heet Zhang Zi, is een meester van het taoïsme en leefde in de vierde eeuw voor Christus. Hij leest voor:

Graaf Huan was een boek aan het lezen in de zaal, en Pian de wagenmaker was daarbuiten bezig een wiel te hakken. Zijn hamer en beitel opzijleggend liep hij de zaal binnen, en vroeg aan graaf Huan: ‘Mag ik vragen wat u daar leest?’
‘De woorden van wijze mannen.’
‘Leven die wijze mannen nog?’
‘Ze zijn reeds gestorven.’
‘Dan is wat u leest niets anders dan de stront van de mensen van vroeger!’
‘Hoe waagt een wagenmaker het een oordeel te vellen over de boeken die ik, vorst, lees? Als je een goede reden kunt geven, dan is het goed; zo niet, dan is het met je gedaan!’
‘Uw dienaar,’ zei Pian de wagenmaker, ‘beziet de dingen vanuit zijn eigen ambacht. Wanneer je een wiel hakt en je maakt het ruim,

[p. 729]

dan past het makkelijk op de as maar gaat het wobbelen. Maak je het nauw, dan krijg je problemen als de as er niet in gaat. Niet te ruim en ook niet te nauw, dat moet je in je hart aanvoelen, en dan krijg je het in je vingers. Ergens zit er daar een kunstvaardigheid die je niet met woorden kunt uitdrukken. Zelfs aan mijn eigen zoon kan uw dienaar dat niet voordoen, en mijn zoon kan het ook niet van uw dienaar leren. En daarom is het dat ik op meer dan zeventigjarige leeftijd, als oude man, hier nog steeds wielen sta te hakken. De mensen van toen zijn gestorven samen met de dingen die ze niet konden overdragen, en hieruit volgt dat wat u in uw boeken leest niets anders is dan de stront van de mensen van vroeger.’

Iemand vraagt wat toch de betekenis is van deze verhalen. Hij zegt: ‘Ze vormen een tegenwicht voor het door mij verfoeide Aut Caesar aut nullus. Ik peil van een veilige afstand hoe diep het water is, en als ik merk dat het te diep voor mij is om op die plaats het wed te doorwaden, blijf ik op de oever staan.’