De Gids. Jaargang 170

[p. 710]

Atte Jongstra
Over oude gebruiken

Il faut cultiver son jardin.
Voltaire

Er bestaat zoiets als de smooth look. Het is een overtuiging, a way of life. Nederlandse smooth-belijders hebben zich verenigd in de ‘The Smoothies Club’ (tsc), een onderdeel van ‘World of the Nudest Nudist’ (wnn). Men geeft een ledenlijst uit, organiseert maandelijkse activiteiten voor de zachte, gladde, haarloze mens, en publiceert het clubblad Bloter dan Bloot: ‘Zeer succesvol ook zijn de naturistencruises in Kroatië, die elke zomer worden georganiseerd. Verder houden we ons bezig met de import en export van naturisten-tijdschriften, -boeken en -video's.’

Dat klinkt als een gezond, modern bedrijf, gerund door gedreven medewerkers. Duidelijk geïnspireerd door het ideaal van een wereld waar wellicht wetten in de weg staan, maar beslist geen haren.¹

Voordat ik er vragen over krijg: ik ben geen jongen van bloter dan bloot. Het kan daarbij lang duren voordat men mij op smooth-cruise in Kroatië aantreft. Niet zozeer omdat ik me niet naakt aan den volke zou durven vertonen, zo verschrikkelijk preuts ben ik niet. Maar stel, men is op vakantie en men heeft een hekel aan kleding. Waar de portemonnee gelaten, en al die andere dingen die men meestal bij zich draagt? Van tasjes of voorzieningen als kluisjes ben ik niet zozeer een liefhebber. Daarbij is er de zon. Men gaat voor niets anders naar Kroatië, zeker als naturist, en voor een vitiligo-lijder² als ik is de zon de ergste vijand. Smoothies zijn dus duidelijk andere mensen dan ik.

‘U eh... scheert zich dus óók niet van onderen?’
Párdon?

Genitaal scheren,³ Kroatië. Ik herinner me een bijzonder onzonnige film over vier studenten die op vakantie naar de Balkan gaan. Ze ko-

1 't Hair, dat natuur aan ieder gaf,/ Zo 't hem niet haagt het moet'er af (Jan Luyken)

2 Vitiligo (niet besmettelijk) is een aandoening waarbij de huid en haar pigment verliezen en er melkwitte plekken van verschillende grootte en vorm ontstaan. Behalve een medisch probleem is vitiligo vooral een belangrijk sociaal-psychologisch probleem. Patiënten praten hier onderling graag over. Zo ontbrak ook ik niet op de zesde ontmoetingsdag van de Landelijke Vereniging voor Vitiligo Patiënten Nederland, die plaatsvond op 9 juni 2007 en was georganiseerd door het Steunpunt Vlaanderen te Aalst. Gastspreker was een Zambiaan, die oogde als een Dalmatiër. Samen met enkele nieuw gemaakte Vlaamse vrienden heb ik op de knieën de Here gedankt dat wij van het blanke ras waren.

3 De schaem-schoe moet uytghetrocken zijn. (Erasmus)

[p. 711]

men een stelletje lustmeisjes tegen. Daar hadden ze op gehoopt. Een van de jongens roept in de trein derwaarts al: ‘I even shaved my balls!’

De lustmeisjes blijken echter banden te onderhouden met georganiseerde duisterlingen, die SM-freaks van het ergste soort in staat stellen bedoelde studenten diep onderhuids te knippen en te scheren. De lustmeisjes lokken de slachtoffers, die worden gegijzeld. Verkleed als chirurg gaat men vervolgens op ze los. Je ziet voorhamers op knieschijven neerkomen, machineboren in schouderbladen verdwijnen, pistoolnietjes in oogbollen, alles buiten elke medische indicatie om. Kroatië, ik moet er niet aan denken.

Maar als men het per se wil weten: ‘Even I shaved my balls!’

Het is lang geleden, maar toch. Ik probeerde er mijn vriendin van toen mee te plezieren - geen haren in de weg bij het mondelinge werk. Van haar kant mocht ze er ook best iets aan doen, vond ik. Ze was een flink begroeide vrouw, en zoals het oude woord wil: in mijn geval is Venus veel actiever als er geen haar in het spel is.⁴

In dit verband moet ik denken aan de Engelse kunstcriticus, schrijver en dichter John Ruskin (1819-1900), die grote moeite had met het uitzicht op de Mons Veneris⁵ van zijn echtgenote Effie Gray. Over Ruskins enorme huiver op het stuk van lijfgemeenschap is veel geschreven. Zijn huwelijk werd om die huiver na zes jaar opgeheven. Ruskin had geen vinger naar de arme Effie uitgestoken. Als oorzaak wordt door Ruskins biografe Mary Luytens aangewezen dat de arme kunstcriticus via de Griekse beeldhouwkunst dusdanig vertrouwd was geraakt met de vrouw als smooth verschijning, dat de aanschouwing van Effies centrale driehoek hem geschokt deed afzien van elke verdere benadering.⁶ Schaamhaarfobie dus. Een andere biograaf (John Batchelor) oppert dat Ruskins probleem van olfactorische aard was. Effie zou niet lekker hebben geroken.

Een gek dus, die Ruskin? Elke Indiër zou hem groot gelijk hebben gegeven. Volgens veel Indiërs is schaamhaar onrein. Vooral vrouwen in de vruchtbare leeftijd⁷ moeten het zien kwijt te raken en in voorlichtingsblaadjes staan altijd vragen over welke de veiligste vorm is: harsen, knippen, of scheren. Maar dat het weg moet, daar is iedereen het over eens. Een niche in dit verband vormt Korea. Daar komt een kale vrouw niet aan de bak. Om die reden zijn er klinieken in het leven geroepen, die de vrouw aan beharing kunnen helpen. Ook in Nederland zijn dergelijke klinieken geopend, maar die werken de andere kant op.⁸

4 Het haar is het rijkste ornament van de vrouw. (Luther)

5 Over de hoogte van deze berg verschillen de bronnen. In het vers ‘Voor natuuronderzoekers’ in Deftige en ondeftige Luimen mijner Muze (1868) door de verder anonieme Joseph is het slechts een heuvel: ‘Men vond er aan den noorderwal een heuvel staan met struiken...’ Van begroeiing is wel sprake.

6 In The Worm in the Bud (1969) schrijft Ronald Pearsall dat ‘er een proefschrift zou kunnen worden geschreven over de invloed van schaamhaar op het Victoriaanse sexuele denken.’

7 Voor weduwen in India geldt het omgekeerde: zij moeten eenmalig het hoofd kaal scheren, maar mogen nooit meer iets aan het schaamhaar doen.

8 Het verschijnsel ‘de schaamkapper bij u thuis’ dreigt uit de tijd te raken. Tegenwoordig zijn er laserklinieken, waar men ongewenste begroeiing voor de lange termijn kan doen verwijderen. Dit is mogelijk te Schimmert (L), Hooge Mierde (B), Oranjewoud (F), Roermond (L), Bergschenhoek (ZH), Wapenveld (O).

[p. 712]

De schaamhaarkwestie. De pubieke beharing staat tegenwoordig erg in de belangstelling. Het grote publiek, gestuurd door commercie en journalistiek (die graag elke kwestie als ‘nieuw’ aanprijst, de scoop wordt er immers groter door) denkt dus al gauw dat het revolutionaire schaamstreekontwikkelingen betreft. Niets is minder waar.

De Romeinen haalden pek uit het Zuid-Italiaanse Brutium, omdat dit zich het best leende voor het waxen van schaam- en okselhaar. Over de Grieken lazen we al, in verband met Ruskin.

Mijn stelling is deze: integrale schaamhaarverwijdering is geen nieuwerwetsigheid, het behoort tot de zeer oude gebruiken van de mens.

Volgens Julius Caesar in De Bello Gallico schoren de Britten ‘elk deel van hun lichaam, behalve hoofd en bovenlip’. De Franse schrijver en dichter François Beroalde de Verville suggereert in Le Moyen de parvenir (1610) dat de zestiende-eeuwse Franse vrouw haar schaamte onthaarde. Al heb ik begrepen dat onder invloed van de Franse zwartekousen-koningin Catherina de Medici (1547-1589), die haar hofdames het scheermes ontzegde, de ontharing een dip heeft gekend. Het zou tot Queen Victoria (1837-1901) duren, alvorens het echt ‘uit’ raakte. Ik heb op zijn minst één ongedateerde, maar Victoriaanse bron om dit laatste te onderbouwen: het anonieme geschrift The Way of a Man With a Maid. Afgezien van de titel (integraal afkomstig uit Spreuken 30:19) een bijzonder geestig sado-erotisch geschrift. We kunnen er de invloed van de preutse koningin Victoria op de schaamhaarmode in vinden:

Lady Betty moest in haar beste dagen een simpelweg schitterende vrouw zijn geweest, maar zelfs ondanks haar huidige vlezige overvloed was ze nog steeds in staat elke man in vervoering te brengen.

Volgt een beschrijving van genoemde overvloed.

Maar wat onze ogen vooral trok was het haar dat rond haar kut groeide. Ik geloof niet dat ik ooit zo'n enorm oppervlak waarnam - een etensbord had het niet kunnen bedekken! Het leek ergens van tussen Lady Betty's benen te ontspringen en lag als een zo dikke deken over haar kut dat de spleet volledig onzichtbaar was. Het strekte zich uit over haar kruis en onderbuik en reikte tot de navel - dicht gekruld.

[p. 713]

En dan komt de veelzeggende smaakconclusie:

Gewoon een prachtig gezicht!

Ik ben nu iets te haastig door de geschiedenis van de schaamontharing gebeend, excuus. We mogen immers niet voorbijgaan aan de achttiende-eeuwse Beggar's Benison Club, een Schotse vereniging van aristo bad boys. De volgende anekdote verklaart de naam:

De beschermheilige van de Club was een bedelmeisje dat Koning James v over een rivier had gedragen. Hij beloonde haar voor deze dienst met een gouden munt, wat haar tot de volgende heilwens bracht: May Prick nor Purse never fail you.

In pubiek verband is de hoger gesitueerde tak van de Beggar's Benison Club echter interessanter. Deze Wig Club koesterde een bizarre rariteit: een pruik gemaakt van schaamhaar, geoogst bij de uiteenlopende maîtresses van Koning Karel ii. In de bloemrijke Wig-spraak heette dit one renowned Wig worn by the Sovereign composed of the Privy-hairs of Royal courtezans.⁹

In verband met oude gebruiken is deze bijzondere minuut uit de geschiedenis van Wig Club verwarrend. Wat immers moeten we er uit opmaken in verband met schaamhaarmode? Om een pruik te krijgen moet er eerst haar zijn - pas als het graan hoog op de akker staat is het tijd voor de oogst. En wat prefereerde Karel ii? Ik ben er nog niet uit.

We kunnen intussen vaststellen dat in onze moderne tijden zeer oude gebruiken in ere zijn hersteld. De bandeloze begroeiing der dolle Mina's heeft - god zij dank - het mes weer gevonden. De vrouw is teruggekeerd tot het Pek van Brutium, om het zo eens uit te drukken.

Natuurlijk zijn er, die in dit verband onmiddellijk beginnen over het obscene van een schaamsteek die je smooth kunt noemen. Een citaat van Marcuse lijkt hier afdoende antwoord te bieden:

Obsceen is niet het beeld van een naakte vrouw die haar geschoren schaamte toont, maar dat van een volledig geklede generaal die zijn medailles laat zien, hem opgespeld na een aanvalsoorlog.

Ik had nog graag aandacht besteed aan het onvergetelijke artikel dat de Duitse fysioloog Eschricht in 1837 in Müller's Archiv für Anatomie und Physiologie publiceerde: ‘Über die Richtung der Haare am mensch - lichen Körper’. In dat stuk buigt Eschricht zich onder meer over de looprichting van het schaamhaar bij de vrouw. Conclusie: het is de clitoris waar alle haren zich naar buigen.

9 Zie hierover: David Stevensons The Beggar's Benison Sex Clubs Of Enlightenment Scotland And Their Rituals (2001).

[p. 714]

Maar het heeft weinig zin je met zulke hairy business bezig te houden als er geen haar is. We zijn de laatste jaren immers teruggekeerd in de kale schoot der oudste geschiedenis.

De arme Ruskin!¹⁰ Te vroeg geboren, of te laat, hoe dan ook ontijdig. Al die eeuwen had hij zijn Effie vurig kunnen beminnen, behalve in zijn eigen tijd. Mijn hart breekt als ik er aan denk.

De kale, historische schoot. Is die nu echt terug? Naar ik op internet lees tobben we nog steeds met overgangsvormen. Residuen als ‘het hartje’, een Braziliaans streepje (‘de landingsbaan’), een Europees ‘bosje op de heuvel’, of de V van Victorie. Op www.vaginavrienden.be las ik:

De moderne beautysalon heeft voor alle ontwerpen wel een sjabloontje in huis. Of je neemt zelf de tondeuse plus bijbehorende sjabloontjes ter hand, waarbij je tijdelijk rode bultjes, ontstoken haarvaatjes en ondraaglijke jeuk op de koop toeneemt.

Rest mij nog de naam te vermelden van de variant, waarbij de klassieke radicale ontharing plaatsvindt. Die heet de ‘Hollywood’. Een twintigste-eeuwse benaming voor een gewoonte die al bestaat sinds de wind van de wolken waait en de boom groeit. Wat Luther ook beweerde: Venus is veel actiever als er geen haar in het spel is. Daar hoef je echt geen lid van The Smoothies Club voor te zijn.

10 Zie ook Martin Kilmers behartigenswaardige bijdrage aan The Journal of Hellenic Studies (1982), getiteld ‘Genital Phobia and Depilation’.