De Gids. Jaargang 170

[p. 678]

Wanda Reisel
Over de ongelijkheid onder de mensen

Afgezien van voor de hand liggende verschillen als lengte, haarkleur en het feit dat een persoon schone dan wel vuile nagels heeft, is er nogal veel ongelijkheid onder mensen. Maar omdat wij een spelende mens zijn, dat wil zeggen begiftigd met verbeelding en empathie, kunnen wij goed doen alsof wij die ongelijkheid niet zien. Dat veinzen is natuurlijk een vorm van liegen. En omdat wij ons ook graag verkleden of voor een ander uitgeven (wat ook een vorm van liegen is) kunnen wij die ongelijkheid heel kundig ‘wegspelen’.

Ons instinct of onze intuïtie, of hoe je dat prachtige vermogen ook wilt noemen, zegt ons vaak iets voor: ‘De naderende persoon is mij onsympathiek of ruikt onaangenaam’ of: ‘Pas op, is gevaarlijk’. Uit allerlei signalen die ik hier verder niet ga opsommen wordt dat duidelijk, ieder voor zich weet wel waar ik op doel. Of iemand bruin of blond haar heeft, blauwe of groene ogen, dik of dun is, dat zijn nog gelijkwaardige verschillen. Een anorectisch fotomodel kan evenveel walging oproepen als een monsterlijk dik figuur die twee stoelen nodig heeft om op iedere zitting een bil kwijt te kunnen. Zowel de lobbige Venus van Willendorff als de fotomodelslanke Venus van Milo wordt vereerd. In het openbaar spreken wij nooit van die opvallende ongelijkheden, alleen diep in de krochten van onze privévertrekken smiespelen we en lachen in onze kussens heimelijk onze lach.

Spreek je echter over schoonheid dan kom je op het aalgladde maar uitdagende terrein van de splijtende en dus echt pijnlijke ongelijkheid.

Dat een lelijk iemand minder kansen heeft in onze maatschappij moge duidelijk zijn. Als kind worden zij al gepest door andere kinderen en later mogen lelijkerds en sterk gedeformeerde mensen gewoon niet meedoen in ons arbeidsproces. Zij zijn te veel het onderwerp van roddel en achterklap en vertragen hiermee het werk, een vorm van professioneel ramptoerisme dus. Op het toneel is een wet van kracht die het verbiedt kinderen, honden & dwergen naast professionele ac-

[p. 679]

teurs te laten optreden, omdat de eerstgenoemden de aandacht van de acteurs wegtrekken. Maar werkt de gedeformeerde (of afzichtelijk lelijke persoon) alleen en thuis, dan heeft hij weinig te vrezen. Een geniale natuurkundige als Stephen Hawking, ziek, verlamd en lelijk maar geniaal, mag in onze maatschappij wel werken, zolang het maar thuis is. Wij horen via de televisie wel eens zijn metalieke robotstem uit een kastje vol techniek. Ook heeft hij andere vernuftige hulpstukken tot zijn beschikking zodat hier in plaats van deformatie eigenlijk sprake is van innovatie, wat weer te bewonderen valt. Hawking stijgt dus in onze achting omdat hij geniaal is (mooi van binnen) en hij bovendien de knoppen van zijn moeilijke apparatuur weet te bedienen (toch handig). Hij is bijkans buitenaards en daarmee een beetje goddelijk... Bijkomend saillant detail is dat hij zijn zelfopofferende vrouw en zoete kinderen de deur heeft gewezen om met zijn seksueel aantrekkelijkere verpleegster te trouwen; dit wordt hem, na een opgetrokken wenkbrauw (‘Mag een lelijke gehandicapte als hij iemand die hem zo lang verzorgd heeft zoiets eigenlijk wel aandoen? Vinden wij dat moreel acceptabel?’) door ons vergeven. Zijn heilige genialiteit vergoelijkt alles. Wij, de mensheid, hebben zijn inzichten immers hard nodig, dus kijken wij dwars door zijn lelijkheid én zijn mogelijk morele fouten heen een stralend universum in. Zijn lelijkheid is zelfs de voorwaarde voor zijn heiligheid en slechts wie daaraan voorbijgaat die is het waard het licht van zijn genie te aanschouwen...

Zo hebben we in het voorafgaande in één klap lelijkheid (of schoonheid) & intelligentie aangemerkt als bronnen van grote ongelijkheid.

Dan naderen we wat andere heikele punten van ongelijkheid: die van talent, intelligentie & afkomst. ‘Quod licet Iovi, non licet bovi’, zeiden de Romeinen al: wat aan Zeus is toegestaan is nog niet aan een rund toegestaan. Heel cru gezegd: een loodgieter is nog geen chirurg, al hebben beide beroepen raakvlakken. Na de Lange Mars door de Instituties, hartje Parijs, mei 1968, waarbij op hoge toon gelijkheid geëist werd op de universitaire opleidingen, ter ontplooiing van het intellect van alle standen, en tegelijk ook maar hogere lonen voor arbeiders in de fabrieken, konden gedoodverfde loodgieters ineens chirurgen worden, mits ze er hard voor studeerden en de minzame blikken van hun vaderlijke ‘proffen’ trotseerden. Ambitie en een gelooide huid gaan vaak samen in de strijd om succes. Maar de studerende kinderen van de welgestelde bourgeoisie, studenten die in Quartier Latin een harde maar uitgekiende barricadenoorlog voerden om zo de Unief de Papa een kopje kleiner te maken, stonden misschien, zoals boze tongen nu

[p. 680]

beweren, uit verveling bovenop die barricades, anderzijds toch ook uit het werkelijk goed doorvoelde motief van overvloed voor slechts één klasse, van ongelijkheid, van onnodig praal- en machtsvertoon, van uitbundig geld verdienen dat een allesverslindende en uitbuitende economie in stand hield waar zwakkeren niet aan bod kwamen. In ieder geval daagden die welgestelde studenten hun strikte en zelfvoldane papa's en de autoriteiten uit. Maar in hun achterhoofd wisten ze ook met zekerheid: ‘al worden wij gearresteerd, ook al straft men ons, wij zullen onze plek in de maatschappij wel vinden’. Met hun intelligentie en opleiding zouden zij hun brood toch wel op de plank krijgen, met hun verbale begaafdheid, hun vitamine R(elaties), tja, door hun ‘papa's’ zouden zij, als het moest, er wel komen. Dus welk risico liepen zij eigenlijk? Een steen tegen het hoofd? Of een slag met de bullenpees? Maar ook dat zou helen tussen de fris gesteven lakens van het ziekenhuis. Niet dat ze zich daar zo van bewust waren. Nee, idealen beheersten hun doen en laten, niet de veilige bedding waaruit ze voortkwamen en die voor even in mist gehuld was.

Na de nature komt onvermijdelijk de nurture: of je wieg in een onverwarmde keuken of in een behaaglijk eigen kamertje met olijke tinkeltjes stond, of de borst van je moeder zacht en romig was of koud en vol kloven. Of je suikerwater of volle chocolademelk te drinken kreeg, particulier of ziekenfonds verzekerd was, daar begint het verschil. Dus, kunnen we stellen, intelligentie, talent en afkomst werken, ongewild, een zekere ongelijkheid in de hand.

Afgezien nog van het vermogen lief te hebben of geliefd te zijn, dat ook ongelijk verdeeld is onder mensen, is aanleg voor het bedrijven van seks een taboe dat onder de mensen heerst, omdat de één de ander bijvoorbeeld in een handomdraai kan laten klaarkomen maar een ander daar, door bijvoorbeeld knulligheid, helemaal niet toe in staat is. Er wordt niet hardop over gesproken maar ook dat is een onrechtvaardige ongelijkheid onder de mensen. En ook bij een sollicitatie, waar men juist gelijke kansen zou verwachten door opleiding en werkervaring, zijn fysieke aantrekkingskracht, geschoren benen, sensuele lipwelvingen, pronte borsten, knisperende bakkebaarden, ja, pure geiligheid de grote ongelijkmakers.

Intelligentie, schoonheid, talent, afkomst en fysieke aantrekkingskracht hebben we hier dus als bron van ongelijkheid genoegzaam behandeld.

Zeus en een rund zijn onvergelijkbaar, zegt men. Hoewel Zeus wel weer gemakkelijk de gedaante van een rund kan aannemen, is dat voor het rund in kwestie onmogelijk. Zeus is de ultieme homo ludens,

[p. 681]

hij, de playboy, kan zijn gang gaan met de Venus van Milo of de Willendorff, de discuswerper of de doornuittrekkende jongeling. Hij kan het rund van ‘barbe à cue’ aan het spit rijgen als hij wil. Omdat hij knap is en alles weet. Omdat hij een God is.

En omdat wij maar gewone stervelingen zijn, zijn wij in de loop der eeuwen heimelijk en wijselijk van onze ongelijkheid gaan houden omdat ze, als een furie of een tiran, ondanks alles toch het zout in de pap is; omdat het deep down heerlijk is om te trappen naar onder en zalig te likken naar boven. Omdat wij mensen zijn en nu eenmaal het liefst op de rug van onze naaste rijden, hem of haar graag knevelen en met de schenen aanvuren: Hophop! Vooruit willen wij!

De gelijkheid zou ons maar in slaap sussen. Weg ermee! De ongelijkheid, die zet ons aan tot grootse daden! Slapen kunnen we wel als we dood zijn.