De Gids. Jaargang 170

[p. 507]

Boek I

[p. 509]

Tijs Goldschmidt
Hetzelfde doel wordt op verschillende manieren bereikt

Iedereen die wel eens rondkijkt in de Nederlandse salsa-scene kent het fenomeen: een schemerige dansvloer vol Surinamers, Antillianen, latino's en hier en daar een verdwaalde blanke man die zich hopeloos uitslooft. Hij hoopt te tonen dat ook hij, net als de gekleurde mannen, wel degelijk kan dansen. Deze danser die zich door New Yorkse stijlvarianten van de salsa heeft laten inspireren, werkt zich in het zweet, maar mist een eigenschap die de ware danser kenmerkt: soul. En juist omdat hij zich daarvan bewust is, heeft hij zich noodgedwongen op choreografische hoogstandjes gestort en maakt hij van alle dansers de meeste kilometers per avond. Hij heeft de ingewikkeldste figuren en choreografieën met grote vlijt ingestudeerd, hij vliegt van de ene kant van de dansvloer naar de andere en sleurt zijn partner in volle vaart mee. Het is niet anders dan een poging zijn gebrek aan soul te camoufleren door een overdaad aan technische verrichtingen. Hij mag daar af en toe succes mee hebben, toch moet hij regelmatig ondervinden dat vrouwelijke dansers er niet in trappen.

De salsatechneut danst zoals de vorige twee zinnen op elkaar volgen: de tekst hikt, de eerste zin vloeit niet soepel over in de tweede, terwijl het op zich geen slechte zinnen zijn. Het leest niet aangenaam, het danst niet lekker. En dansen moet wel ‘lekker’ zijn, anders ben je alleen maar een figurant op de dansvloer. Een salsiera die er desondanks mee instemt met deze kilometervreter te dansen doet dat - hoe dodelijk - omdat ze hem ‘aardig’ vindt. Liever zou ze haar kostbare tijd gebruiken om ‘klein’ te dansen met een man die wel soul heeft en die is opvallend vaak van Surinaamse of Antilliaanse afkomst. Een ontspannen danser, die zich niet voortdurend hoeft te bewijzen. Iemand bij wie het wel helemaal vanzelf lijkt te gaan. Zo'n partner valt natuurlijk verre te verkiezen boven een ‘Kaas’ met een gevarieerde trukendoos, al zal die af en toe ook heus zijn doel bereiken.

Deze stereotyperingen klinken als clichés en dat zijn het ook, want er zijn Surinamers en Antillianen bij de vleet die helemaal niet kunnen dansen, laat staan met soul. Alleen zullen zij zich niet snel aan de

[p. 510]

salsa wagen, of zijn ze daar, net als ikzelf, in een vroeg stadium weer mee opgehouden omdat ze het niet konden bijbenen. Ik heb nog even overwogen om over te stappen naar een salsaschool waar voornamelijk witten dansen, want ook die bestaan, maar daarop knapte ik af. Het ziet er echt niet uit. Sindsdien zit ik bij mijn oude salsaschool af en toe te kijken vanaf de kant en geniet daarvan meer dan van het dansen zelf. Zeker ook doordat ik wat zich afspeelt op de dansvloer beschouw met de blik van een gedragsbioloog. Er gebeurt van alles.

Zo valt al snel op dat de vrouwen hun ogen gesloten houden wanneer ze ‘intiem’ met een man dansen. En dat mannelijke dansers laatdunkend commentaar leveren zodra de danspartner van een ander haar ogen juist níét gesloten houdt. Het is onmiskenbaar een teken dat zo'n danser iets verkeerd doet en het impliceert tegelijkertijd dat er concurrentie plaatsvindt tussen de mannen om de vrouwelijke dansers. De dansvloer is niet minder dan een baltsarena, waar meedogenloze seksuele selectie plaatsvindt. Niet alleen kiezen de mannen hun partner zorgvuldig, de vrouwen zijn nog veel selectiever en houden het snel voor gezien als een man niet goed danst.

Tijdens het kijken naar de dansvloer kreeg ik onwillekeurig associaties met het baltsgedrag van kemphanen die in het voorjaar, zodra ze uit Afrika in Friesland zijn teruggekeerd, uit alle macht proberen een gunstige plek in de baltsarena te verwerven. Een centraal gebiedje waar buitenproportioneel veel hennen op afkomen die bereid zijn zich te laten bevruchten. Behalve deze krachtige mannetjes met een schitterend verenkleed, komen er bij deze vogels ook minder sterke, maar daarom niet minder vitale, ‘satellietmannetjes’ voor. Zij zouden er nooit in slagen een begeerde plek in de baltsarena te veroveren en proberen dat niet eens. Desondanks slagen ze er regelmatig in om hennen te bevruchten. Zodra de territoriale kemphanen even niet opletten, grijpen ze hun kans en bestijgen een ‘shoppende’ hen. Deze satellietmannetjes, door biologen wel sneaky fuckers genoemd, omdat ze bevruchtingen stelen, verschillen genetisch van de territoriale mannetjes. Het is echt een ander slag, als satellietman word je geboren en je blijft het levenslang. Door een alternatieve voortplantingsstrategie te volgen bereiken de satellieten uiteindelijk hetzelfde doel als de territoriale kemphanen. Hun voortplantingssucces hoeft er zelfs niets minder om te zijn en dat is tenslotte het enige dat in de evolutie telt. De verhouding tussen de territorialen (meestal meer dan vijfentachtig procent) en de satellieten is, zoals dat in vaktaal heet, ‘evolutionair stabiel’. Er is geen plaats voor relatief meer territorialen, maar net zomin voor relatief meer satellieten. Er kunnen tijdelijke schommelingen voorkomen in de aantallen territorialen ten opzichte van de satellie-

[p. 511]

ten, toch zullen ze uiteindelijk steeds weer naar dezelfde verhouding evolueren.

Onlangs werd er nog een derde type hanen ontdekt die aan hun uiterlijk als zodanig nauwelijks te herkennen zijn, want ze lijken sprekend op hennen. Het verrassende van deze hanen die als hennen vermomd zijn is dat hun inwendige testes twee en een half keer zo zwaar zijn als die van de territoriale hanen.^* Ook van hen wordt vermoed dat zij sneakers zijn die copulaties weten ‘te stelen’. Bij mannelijke kemphanen komen dus drie alternatieve voortplantingsstrategieën voor die genetisch vastliggen. Zonder promiscue salsadansers nu direct te willen vergelijken met territoriale hanen, satellieten of als vrouwen vermomde sneaky fuckers, kan deze achtergrondkennis wel degelijk helpen om de verwikkelingen op de dansvloer beter te begrijpen.

Het contrast tussen het geringe aantal witte mannen en de overvloed aan zwarte kon haast niet sterker zijn. Maar ook het verschil tussen de vrijwel afwezige Surinaamse en Antilliaanse vrouwen en de talrijke blanke vrouwen loopt in het oog. Wat is hier aan de hand? Wat ligt er aan deze merkwaardige getalsverhoudingen ten grondslag? Je wilt niet in categorieën denken, maar hier kun je er nauwelijks omheen. Zijn de mannelijke, zwarte dansers vrijgezel, hebben ze witte vrouwen, of zijn hun eigen vrouwen wel gekleurd, maar mogen ze niet mee uit? Een belangrijke factor die de merkwaardige getalsverhoudingen mede verklaart, zou de fatale aantrekkingskracht kunnen zijn die een soepele, zwarte danser op blanke vrouwen heeft. Vaak zijn deze ‘witte meisjes’ hoogopgeleid, onafhankelijk, en omstreeks veertig jaar oud. Ze zijn pas met salsa begonnen nadat ze de leeftijd om naar de disco te gaan ruimschoots waren ontstegen. Maar ze houden van dansen en hebben nog altijd zin om uit te gaan. Vraag je hun waarom ze zich met zoveel overgave in deze scene te storten, dan noemen ze steevast eerst het plezier in de dans. Ze worden er vrolijk van, het geeft een goede vorm van energie.

Salsa is een erotische verleidingsdans en dat hele ritueel van flirten, van aantrekken en afstoten, van langzaam tot elkaar komen, kan een subtiel en opwindend spel zijn. Je overgeven aan zo'n danser, erop vertrouwen dat het allemaal goed zal komen, weten dat híj er ook de volgende keer weer voor zorgen zal dat je de ruimte krijgt om te draaien, vinden veel van deze vrijgevochten vrouwen misschien niet steeds even gemakkelijk, maar juist daarom erg spannend. De zwarte dansers leiden vanzelfsprekend, het is een absolute noodzaak dat een vrouw zich daaraan overgeeft. En, vertelde een van deze ‘witte meisjes’ eens: ‘Overgave is een belangrijk ingrediënt van de vrouwelijke seksualiteit, al zijn wij geëmancipeerde, witte vrouwen wel eens vergeten hoe je die rol ook alweer speelde.’

* J. Jukema en T. Piersma, 2005. ‘Permanent female mimics in a lekking shorebird’, Biology Letters, The Royal Society.

[p. 512]

Mondriaan was dol op dansen en had veel belangstelling van vrouwen. Die belangstelling was, helaas voor hen, niet wederzijds. Hij danste natuurlijk wel met ze, maar vond vrouwen te veel ‘puur natuur’, zoals bloemen of bomen. Hij kon daar verder niets mee. Hoe valt dat te rijmen met het voorgaande? Hoe zou Mondriaan, die onder andere de tango en foxtrot danste, het ervan af hebben gebracht op deze salsadansvloer? Ik vrees dat de salsiera's hem bot zouden weigeren, want hij schijnt zich als een houten Klaas over de dansvloer te hebben bewogen ‘alsof hij een corset droeg’. Een bekende van hem vertelde eens dat ‘dans voor hem vermoedelijk een opbouw van spanningen betekende, zoals hij dit in zijn doeken deed met lijnen en kleuren. Het horizontaal-verticaal van zijn schilderijen zette hij al dansend om in bewegingen haaks-op-elkaar. Als een tot leven gewekte automaat schoof hij over de dansvloer.’

Salsa is niet de enige muziek die tijdens deze avonden wordt gedraaid. Opzwepende salsanummers worden afgewisseld met rustiger meringue. Daar is ook veel eenvoudiger op te dansen. Het is meer een kwestie van schommelen en ritmisch wiebelen. Je hoeft niet veel meer te doen dan maat houden en je bewegingen accentueren.

Vooral de overgangen van salsa naar deze meringue zijn onthullend. Want ineens blijkt dat er, behalve witte mannen, latino's, Surinamers en Antillianen, nóg een categorie te onderscheiden valt: de donkergekleurde dansers, in de kracht van hun leven, die illegaal in Nederland verblijven.

Hun diepste verlangen is niet een vrouw te veroveren, maar een verblijfsvergunning te bemachtigen. Eén manier om die te krijgen is frustrerende gesprekken te voeren op het gemeentehuis, eindeloos formulieren in te vullen, en vooral de ene na de andere inburgeringscursus te doen. Het is de weg die de meesten van hen gedwongen zijn te volgen, maar er bestaat een andere mogelijkheid om hetzelfde doel te bereiken. Tenminste als je dansen kan. Dansers onder de illegalen spreken graag de taal waarmee zij zich in Nederland het best uitdrukken: die van hun lichaam. Zodra er een salsanummer is afgelopen en er meringue wordt gedraaid, komen ze in actie. Ze beseffen dat de meringue meer mogelijkheden biedt om close te dansen en lijken er actief op uit te zijn een vrouw te binden. Zou het zo kunnen zijn dat zij met alle expressiemogelijkheden en soul waarover zij beschikken dansen voor een verblijfsvergunning?