De Gids. Jaargang 169

[p. 64]

Betsy Udink
Paris kuaför

Nedenini hemen söylemek zordu ama Ankara'daki başı açık kadınların çok bakımlı, çok şık ve doğrusu, çok kadınsı göründüklerini hemen fark ettim. Saçları Hollandalı kadınlarınkinden çok daha gür ve uzundu. Kırlaşmış kafa hemen hemen hiç görmedim. Saçlardaki bu farkın, Türkiye'de günesin daha çok parlamasına, bizde ise asırlar boyu süren yağmura bağlı olduğunu düşünüyordum. Şunu da düşünmek mümkün: böyle doğuyorlar, zarafet onların kanında var.

Hayran kaldığım simsiyah parlak saçclı, iyi bir şirketin yöneticisi konumundaki genç bir kadından, tüm bu görünüşün onların yaradılışından gelmediğini öğrendim. Çalışan Türk kadınları, dedi, haftada mutlaka en az iki kere kuaföre gidip saçlarını ve tırnaklarını yaptırırlar. Ve şimdi artık ben de üç-dört günde bir kuaföre gidiyorum; Filistin caddesindeki Parıs Kuaför'e. Orada yolunup, fönlenip, fırçalanıyorsun ve cilalanıyorsun. Ve bir saat sonra saçlar modelli, tırnaklar kırmız, kollar, bacaklar ve dudak ustu tüysüz, kendini hemen fark edilir hissederek tekrar çalışma masanın başında ya da kasanın arkasında oturuyor buluyorsun. Eğer hiç Türkiye'ye gitmediyseniz, bu ülkede hayatin bazen ne kadar şahane olduğunu asla bilemezsiniz.

Paris Kuaför'de bir saat içinde neler olup bittiği asla tahmin edilemez. Bakın şimdi bana neler yapılıyor: Cenan bir kumaş parçasını ayak parmaklarımın arasına yılankavi yerleştirdi, tırnaklarımı kesti, törpüledi, oje sürdü ve ayaklarıma terlikler geçirdi. Bu terlikler sonra atılacak, çünkü temizlik önde geliyor. Geçenlerde ben buradayken, Sağlık Bakanlığı'ndan bir kadın gelmiş kuaförde çalışanların hepsinin kollarına iğne yapmış, pamuklu kulak temizleme çubuklarıyla onların burunlarının içini temizleyerek çıkanları cam bir tübe koymuştu. Bir ayağım bitip sıra diğer ayağıma geldiğinde, Cenan, tıpkı ahırdaki ineğe biraz kenara çekilmesi için karnına hafifçe vurulduğu gibi, dizime hafif bir şaplak vuruyordu. Ellerim üzerinde

[p. 65]

çalısan ise Gül: tırnak dibi etleri alınıyor, ellere masaj yapılıyor, parmaklar esneklik kazansın diye kuvvetle çekiliyor. Gül ve Cenan alçak taburelerde oturuyorlar. İki kızın tepesinde ise iki adam şaçlarımla uğraşıyorlar, üçüncü bir adam ise şeyrediyor. Türkiye'de saç erkek, tırnaklar ise kadın işi.

Erkekler, bunu ben de gördüm, üç kategoriye ayrılıyorlar. En üst kategori otuzlu yaşlarda olanlardan oluşuyor. Burada onlardan üç kişi var: aynı zamanda usta olan dükkan sahipleri, bunlar her gün, Paris Kuaför'ün diğer tüm çalışanlarının aksine siyah pantolon beyaz gömlekten oluşan üniformayı değil farklı giyiniyorlar. İkinci kategoride yirmili yaşlardakiler var: erkek hizmetliler. Bunlar da iki alt gruba ayrılıyorlar: Saç boyayanlar, tarayanlar ve saça sekil verenler ama bir fon makinesini asla eline almayanlar. Bir de yukarıda yapılanları yapmanın yanı sıra elinde sıcak hava üfleyen fon makinesini kolunu kaldırarak ustası için tepeden tutanlar. Üçüncü kategoride, onlu yastakiler var. Bunlar öğrenciler ya da daha genel söylenirse, her işe koşanlar. Bir grup daha var ki, bunlar hiç bir kategoriye dahil olmayan saç yıkayan kızlar, sabah sekizden aksam sekize kadar, haftada tam altı gün.

Türk kuaföründe fönleme tam bir gorev bölümüyle yapılıyor. Ustalar fon makinesini asla ellerine almıyorlar. Bunu daima daha alt seviyedeki biri elinde tutuyor. Hakan, usta ve oranın müdürü, saçımın bir tutamını alıp yuvarlak bir fırçanın etrafına doluyor, Hakkı, öğrenci, henüz sırası gelmemiş olan saçları bir elinin parmakları arasında tutuyor (dünyanın her yerinde ıslak saçları pensler tutar). Diğer elinde ise kurutucu var. Simdi sağ kolu biraz kıvrılmış ve üfleyen fon makinesini, tıpkı filmlerdeki adamların silahlarını tuttukları gibi, omzunda dinlendiriyor. Saç tutamı fırçadan çıkartılmaya başladığı anda fon makinesini oraya yönlendirip kurutuyor. Hakkı'nın çok dikkatli olması gerek. Aynı zamanda sıcak havanın üflediği yöne de dikkat etmek zorunda. Eğer çıkan havayı fırçanın üzerine çok dik tutarsa, kafamın derisi yanabilir. Yıllar süren bu saç kurutuculuk deneyiyle zamanla saçı ve kafa derisini yakmamayı öğrenecek.

Bu ne büyük bir keyif. Önceden randevuya hiç gerek yok, çünkü, içeri dalıveren müşterilere yardımcı olacak yeterli sayıda personel her zaman var. Her zaman ve zahmetsiz, hiç yorulmadan sacların yıkanıyor, biçim veriliyor, ellerinin bakımı yapılıyor. Artık evde aynanın önünde yukarı kalkmış kollarla bir yandan fırçayı tutup diğer yandan fön çekmeye çalışmaya paydos, ve tabı ojeyi döküp saçmaya

[p. 66]

ve hatta oje sürüldükten bir gün sonra bozuluveren tırnaklara da paydos.

Türkiye'de senin isteğini yerine getirmek için etrafında koşuşturan bir çok kişi olan bir kuaförde olmak insanın gönlünü çalıyor. Hollanda'da, Türkiye'de bir kuaförde bir saat geçirmenin nasıl yüce bir şey olduğunu hiç bilemezsin. Siyah bir garson önlüğü giymiş bir delikanlı var, onun adı da Hakan. Bu Hakan'ın tek işi bütün gün müşterilere kurabiye ya da tatlı bir şeyle birlikte çay ve kahve ikram etmek. İçeri girdiğimde ‘Hoş geldiniz’ der. Oturduğumda ise ‘Nasılsınız?’ diye sorar. Eğer sac kurutucusu uğuldamaya başlamışsa ne içmek istediğimi bilmek ister. Bunun için elinin başparmağını çaydanlık ucu gibi yaparak ağzına götürür, böylece, onu duyamıyorsam bile ne sorduğunu anlamış olurum. Doğduğum ve gecen ay tekrar gittiğim Eefde'de de, Achterhoek'da bir güzellik salonunda da böyle pamuklar içinde yatarak kendimi yeniden yaratmayı isterdim. Ama orası çok başkaydı, bir kere daha pahalıydı ve daha kötüydü. Türk berberinde, manikür, pedikür ve tüm şıklık hepsi için ödediğin para, aynı şeyler için Hollanda'da ödeyeceğinin beşte biri bile değildi. Bütün personel çok nazik bir tonda konuşuyor. Saçlarımı yapmakta olan usta kuaför Hakan, hizmetçilerden birine seslendi: ‘Hüseyin Bey!’. Aynada dudaklarının hareketini ve başını o delikanlıya doğru çevirdiğini görmeseydim hiç anlamazdım. Gayet kibar bir tonla istedi. Delikanlının daha kalın bir fırça alıp getirmesi gerekiyordu. Delikanlı bunu gözlerini tavana dikmeksizin ve patronun ricasını alaycı bir tarzda tekrarlamaksızın yapıyor. Bunu eski kafalı bulabilirsiniz ya da nezaketi riyakar bulabilir, delikanlılarının içinden birbirini yumruklamak geçtiğini ya da her şeyi iyi bir bahşiş için yaptıklarını düşünebilirsiniz. Ama saygı hayatı daha hoş, daha estetik kılar, tıpkı bir buket çiçeğin bir odayı bir anda çok hoş yapabileceği gibi. Birbirine nazik davranmak günlük yasama parlaklık ve şıklık getirir. Onlar Hüseyin Bey, Hakkı Bey ve Hakan Bey, Gül Hanım, Cenan Hanım ve Melahat Hanım. Yukarıdakiler aşağıdakilerı ‘Bey’ ve ‘Hanım’ olarak çağırır, aşağıdakiler de yukarıdakileri aynı. Ve kimse ‘haı’ ya da ‘Neı’ demez, ‘Efendimı’ der. ‘Efendim’ Osmanlı zamanında ‘Bey’ demekmiş. Bugün bu kelime telefon çalıp da açıldığında söylenir ya da eğer karşıdakinin sorusu anlaşılmamışsa, bu kadın bile olsa, sorunun tekrar edilmesi için de bu kelime kullanılır. Salonda hiç sulu konuşulmaz ve personel da kendi arasında tatsız şakalar yapmaz. Göz temasından olabildiğince sakınılır, böylece kuaföre gitmek aşırı samimiyet olan ve herkesin gelişigüzel konuştuğu bir sosyal ziyaret olmaktan kurtarılmış olur.

[p. 67]

Burada keşfettiğin başka bir hoşluk ise, çalışanların boynuna siyah bir iple asılmış, üzerinde adları yazılı siyah plastik kartlar. Üç usta kuaför dışında hepsinde var. Adlar hesap öderken çok işe yarıyor. Gerçi kasaya ödüyorsun, nakit ödersen daha ucuz oluyor. Ama saç yıkama ve kurutma, tırnak cilası sonuçlarından memnuniyetini göstermek için, sana yardımcı olan herkese bahşişi veriyorsun. Türk kadınları bunun için bir kolaylık bulmuşlar: mantolarını giydikten sonra bir kez daha salona gelerek saçına ya da tırnaklarına bir şey yapmış olanların ceplerine bir miktar para koyuyorlar. Yumuşak bir tonda da ‘çok teşekkürler’ diyorlar. Ve tırnakları yapan kız ya da fönü yapan delikanlı yürekten ‘İyi günler’ diye karşılık veriyor. Bu kısa diyalog sırasında da müşteri bir kaç metal parayı, bazen 5 liralık kağıt parayı çalışanın pantolon ya da etek cebine koyuyor. Ben bu sanatı icra edemeyeceğime göre yaka kartlarının kolaylığından yararlanıyorum. Çünkü kasasının yanında, cam bir kavanozun içinde ancak bir bahşişi alacak küçüklükte mini zarflar var. Bu zarfların üzerine bahşişi vermek istediğinin adını yazıyorsun. Bugün beş zarf yazıyorum: Melahat Hanım, Hakan Bey, kahveci çocuk, Gül Hanım, Cenan Hanım ve Hakkı Bey için...