De Gids. Jaargang 169

[p. 478]

Elena Simons
Het museum voor problemen

am: Wat doe jij met je honderd miljoen?

es: Ik denk aan een museum van problemen. Want problemen zijn mijn fascinatie. Met een beetje geluk horen alle huidige problemen straks in het museum thuis. Dan zijn we vergeten dat we ons ooit druk maakten over integratie of over het klimaat of over de kloof met de politiek of wat dan ook. Of misschien lossen we wel het probleem op dat we het soms koud hebben op de bushalte, of dat er hondenpoep op de stoep ligt. Maar wat me vooral interessant lijkt is dat, als een probleem eenmaal is opgelost, je terug kunt gaan naar de tijd dat het er nog was. Dan krijg je echt die opluchting van: wow, dat is voorbij.

Privé heb ik dat ook. Ik heb een inpaklijst voor als ik op reis ga. De oudste lijst is nog van toen ik zestien was. Er staat onder andere op: huiswerk. Want op mijn zestiende moest ik op vakantie huiswerk meenemen. Het is erg fijn dat elke keer tegen te komen, want huiswerk is definitief verleden tijd. Ik heb ook geen vioolles meer, wat een opluchting. Een recenter voorbeeld is dat ik soms op een netwerkbijeenkomst kwam en het gevoel had: ze zullen me niet serieus nemen, ik moet me gaan invechten in met elkaar pratende groepjes volwassenen die het al gemaakt hebben. Tegenwoordig denk ik: ik ben succesvol, ik ga hier gewoon in mijn eentje staan en dan komt er wel iemand op míj af.

am: Ik begrijp dat er allerlei afdelingen in je museum zijn, van individuele tot wereldomspannende problemen.

[p. 479]

es: Als het een nationaal museum is, is het fijn als er nationale problemen in zitten. Hondenpoep is een kleine kwestie, maar wel een nationaal probleem. Het gaat me niet om privé-dingetjes. Ik gaf die laatste voorbeelden om aan te geven hoe fijn het is om eraan herinnerd te worden dat je ooit een probleem had. Dat gevoel wil ik in mijn museum weer tot leven wekken. Misschien kom je in een virtualrealitysituatie of wordt er met muziek en beelden gewerkt - als je maar steeds dat gevoel krijgt: o ja, toen wisten we niet hoe we met immigranten moesten omgaan. Of toen hoorden we over de klimaatproblematiek en dat was zo groot en abstract en onbevatbaar dat we ons heel erg schuldig voelden als we in het vliegtuig stapten, terwijl we tegelijk iets hadden van: iedereen doet het. Daardoor kwamen we toen niet verder. En dat je in het museum terugkijkend weet hoe je er wel verder in bent gekomen. Dat geeft een almachtig gevoel.

am: Het zal ook hoopgevend zijn, want tegen die tijd zijn er ongetwijfeld weer veel nieuwe problemen waarvan je denkt: hoe komen we hier ooit uit?

es: Het museum voor problemen zal ongetwijfeld lang van waarde blijven.

am: Je denkt niet dat het een museum van mediahypes wordt?

es: Hoezo?

am: Ik noem maar wat. Eind jaren tachtig was incest een groot probleem in Nederland. Je kwam het overal tegen in kranten, op tv, in tijdschriften. En toen was het opeens verdwenen, maar zag men overal pedofielen. Het was voortaan levensgevaarlijk je kind op straat te laten spelen. Dat is nu ook weer grotendeels over.

es: Je bedoelt dat alle problemen uiteindelijk schijnproblemen blijken te zijn? Dus dat wij straks van het klimaat zeggen: o, dat was maar een mediahype... Maar het lijkt me niks als het alleen maar een museum van mediahypes zou zijn. Het moet een mengsel wor-

[p. 480]

den. Van sommige dingen zeg je achteraf: waar hebben we ons nu helemaal druk over gemaakt? En daardoor ook: waar maken we ons nú helemaal druk over? Maar van andere dingen zeg je: toen wisten we ons er geen raad mee en nu hebben we het uit de wereld geholpen. Het heeft veel inspanning gekost, maar we konden het toch.

am: Wie bepaalt of iets een probleem is? Zijn dat wetenschappers of politici of journalisten die een probleem op de agenda zetten, of zijn het de bureaus die een peiling onder de bevolking houden en constateren dat bijvoorbeeld integratie een probleem is, of werkt het anders? Als er geen peilingen werden gehouden, zouden er dan geen of heel andere problemen zijn?

es: Je mag ervan uitgaan dat de mens een symbolisch wezen is en dat hetgeen wij tegen elkaar zeggen, direct of via een medium, voor ons werkelijkheid is. Daarom steken mensen die een tekening zien ambassades in de fik, en als iemand mijn fotoalbum zou verbranden, kan ik die persoon ook wel vermoorden. Het grootste deel van onze werkelijkheid is symbolisch. Je loopt de hele dag na te denken. Je zit met al die woorden en zinnen en concepten die door je hoofd draaien. En daarmee bepaal je, of dat bepaalt - want het gaat twee kanten op - of je boos bent of vrolijk, of zenuwachtig of blij.

Als heel veel mensen elke dag lopen te vinden dat integratie een probleem is, dan is het een probleem. Volgens mij denken ze daar echt aan en niet alleen maar op het moment dat er een peiling wordt gehouden. Integratie heeft het gehaald als maatschappelijk probleem. Je kunt niet zeggen dat het alleen maar schijn is. De ophef zorgt ervoor dat Marokkaanse jongens minder makkelijk aan een baan komen en dat een klein percentage van hen 't zo radicaal onder elkaar gaan zoeken dat ze een aanslag willen plegen. Zodra mensen daar weer over horen, zijn ze nog meer tegen moslims, et cetera. Nu valt het op zich allemaal mee natuurlijk, en ik hoop dat dat zo blijft. Maar je loopt het risico dat het uit de hand loopt.

Bij het klimaatprobleem heb ik ook wel eens twijfels. Wat zijn onze bronnen precies? Het ene na het andere artikel verschijnt waarin staat dat er onder wetenschappers bijna geen controverse meer heerst over de kwestie. Maar al die artikelen die ik - lees en die

[p. 481]

ik ook gráág lees omdat ik houd van dat probleem - zijn geschreven door mensen die ook houden van het probleem en die kijken naar wetenschappers die ook weer houden van het klimaatprobleem. Wetenschappers die graag over iets belangrijks wetenschap bedrijven. Misschien is er eigenlijk weinig aan de hand.

am: Waarom houd je zo van het klimaatprobleem? Is het alleen maar een kwestie van persoonlijke voorkeur? Je vindt het een interessant probleem en je denkt: daar gaan we nog een hele tijd mee te maken krijgen.

es: Het heeft de aantrekkingskracht van de doem. Ik zit in een netwerk waar we informatie over het klimaatprobleem uitwisselen en waar we natuurlijk ook naar oplossingen toe werken. Dan komt er bijvoorbeeld een bericht uit Amerika binnen dat iemand heeft opgevangen, bijvoorbeeld dat de permafrost op de toendra aan het smelten is en dat er nu methaan uit die moerassen naar boven borrelt. Dan voelen wij ons als de eersten die doorhebben hoe erg het allemaal aan het worden is. Je voelt je echt trillen van: shit, dit is big stuff. Maar die trilling heeft wat. Je voelt je waardevol omdat jij het probleem als clubje al ziet. En dat wij degenen zijn die daar tenminste iets aan gaan doen. Het is ook fijn om zo'n stuk te lezen... Of je ziet een grafiek met een totaal uit de hand gelopen kromming van de CO2 in de atmosfeer, nadat die 165 duizend jaar stabiel was. Dan denk ik: ha! Dat verzamel ik dan en daar kan ik anderen weer mee gaan indoctrineren. Pas als het echt spannend wordt, heeft het z'n aantrekking om je erin te werpen, om er wat mee te gaan doen. Het is gewoon spannend.

am: En dramatisch.

es: Vroeger voelde ik me er schuldig over dat ik van problemen hield. Dat hoort toch niet. Die dingen zijn slecht. Maar daar ben ik op een gegeven moment overheen gekomen. Bill Clinton heeft eens gezegd dat het hem speet dat hij niet in tijden president was toen het wat slechter ging, omdat hij de kwaliteit had om met grotere problemen om te gaan dan er in zijn tijd waren. Toen ik dat hoorde, be-

[p. 482]

dacht ik dat het heel nuttig is dat er mensen zijn die van problemen houden en er ook wat mee kunnen. Die heb je nodig in de samenleving. Op veel mensen hebben problemen een verlammend effect. Anderen worden er juist actief van. Het brengt wel een verantwoordelijkheid met zich mee, want als je te veel aan één probleem hecht, ga je het onbewust instandhouden. Dus je moet flexibel zijn als je zo'n type persoonlijkheid hebt. Mocht probleem x of y de wereld uit zijn, dan ga ik wel weer iets anders doen. Daardoor kun je werkelijk naar een oplossing toe werken, zonder dat je je bestaansrecht verliest.

am: Je wilt geen politica worden?

es: Nee. Ik vind het niet leuk om dikke dossiers te lezen. Ik vind het niet leuk om aan één stuk door te vergaderen. Het is bovendien niet zo'n snelle manier om verschil te maken. Volgens mij kun je van buitenaf en door gericht op het juiste moment met het juiste middel in te steken, meer omwentelingen veroorzaken.

am: Ook de wetenschap trekt je dan niet aan? Het is toch de wetenschap die de klimaatsverandering op de agenda heeft gezet. Die dat heeft ontdekt.

es: Dat is fijn voor ze. Maar daar hebben ze mij blijkbaar niet voor nodig, daar ligt het gat niet. En ik zoek echt naar het gat. Ik zoek waar ik met wat ik het liefste doe, het grootst mogelijke gat kan vullen.

(De vragen stelde Arjen Mulder.)