De Gids. Jaargang 168

[p. 892]

Frederik van Eeden
Waarom ik Multatuli nooit ontmoette

Beste Busken Huet,

je vraag verbaast me. Waarom ik Douwes Dekker nooit ontmoette? Heb jij daar dan nooit spijt van gehad? Je hielp hem aan geld door de armoelijer stukjes uit Duitse kranten te laten overschrijven voor ons Haarlemmer Dommerdje - leuk dat hij er soms wat uit zijn duim bij zoog! En hij hielp jou aan reisgeld door je bij Rochussen te introduceren - leuk dat je voor zijn kabinet nooit een vinger uitstak!

Nee, jij hebt mij niet voor hem gewaarschuwd. Maar anderen wel. Voor mij telden vooral de verhalen van mijn schoonvader Johannes van Vloten, die aanvankelijk een goede en gulle vriend van Dekker was en die, ondanks hun latere guerrilla-oorlog, altijd geld is blijven sturen naar zijn eerste vrouw totdat zij onder de rook van het Accademiamuseum in Venetië stierf. Haar zoon bedelde toen bij hem, en bij vele anderen, nog om geld voor de begrafenis maar nu ligt ze dan ook mooi op Sinte-Martha, het eiland waar Martha en ik onze huwelijksreis doorbrachten.

Nu was Van Vloten net zo'n pestkop als Dekker, maar hun verschillen van meningen konden de literatuur niet in omdat Dekker - ten rechte of ten onrechte, daarover verschil ik van mening met mijn huisvrouw - niet durfde, uit angst dat Vlootje over dat geld voor zijn verlaten vrouw zou beginnen.

De scherpste waarschuwing kreeg ik van bankier Wertheim, van het huis Gomperts & Wertheim, die de organisatie van het ‘pensioen’ voor de bejaarde Múlta-múlta-tuli op zich had genomen. Wertheim had van de erven van Jacob van Lennep het geld beloofd gekregen dat zij hadden ontvangen voor het auteursrecht op Max Havelaar. Dekker eiste dat die erven dat geld direct naar hem zouden sturen. Wertheim schrijft Dekker een beleefde brief dat hij dat zal proberen. Helaas - of een beetje expres, volgens zijn compagnon - stopte hij in die envelop ook het kladje van een brief die hij aan Quack schreef waarin de sneden ‘om hem te beletten verdere dwaasheden te doen’ en ‘on-

[p. 893]

danks mijzelve heb ik weer medelijden met hem’ voorkwamen. Geen wonder dat Dekker deze beledigingen in Idee 1034 smakelijk beantwoordt.

De waarschuwingen van deze twee literatoren heb ik in mijn oren geknoopt. Alle directe en indirecte pogingen, van de ook door mij bewonderde schrijver zelf, maar vooral van mijn familieleden, collega's en vrienden om ‘snel langs te komen, want we zitten hier gezellig te lunchen bij Les Éditeurs’, of om ‘morgen even in het Arnhems gemeentemuseum langs te wippen’, of ‘kom volgende week naar Amsterdam waar hij in Odeon een lezing komt houden - dan kunnen we in de bar van Schiller napraten’ hebben dan ook gefaald.

Ik heb met de schrijver gecorrespondeerd, altijd heel aardig, van beide kanten. Schreef hij bijvoorbeeld dat in een boek over Schwarzenstein nergens het woord ‘natuurwet’ voorkwam, dan stuurde ik een briefje met: ‘Kijk op pagina 96!’, waarvoor hij me dan weer hoffelijk bedankte. Hoewel hij zei de ‘kakebeenvermoeiende hardklankigheid’ van de taalgek Bilderdijk te verafschuwen, kreeg ik een alleraardigste, uitvoerige, brief van hem nadat ik de O-sprook ‘Colholms Roos’ van zijn vroeg overleden vriend Abraham des Amorie van der Hoeven enigszins had uitgebreid in een boek waarvoor men mij gerust ‘Puzzelprofessor’ mag noemen.

Ik had toen in november '81 wat anders aan mijn hoofd en reageerde kort maar dankbaar. Biograaf Van Straten meldt dat zijn held zwaar beledigd was omdat ik een visitekaartje met de titel ‘professor’ had gestuurd, maar dat kan niet waar zijn want zo'n kaartje heeft nooit bestaan. Vergeet niet dat ik een generatie jonger ben dan de droogstoppel Alfred Issendorf die er onophoudelijk van droomt professor te worden. Zestien jaren is Multatuli in overheidsdienst geweest. Hij is er op onhartelijke wijze door Duymaer van Twist uit gegooid en heeft daarna tweemaal zo lang lopen klagen over het gedrag van de excellentie.

Je vraagt me naar de polemiek tussen hem en mij. Ik weet niet of we van polemiek mogen spreken. Ik besprak een boek van hem voor de Volkskrant. Mijn voorwaarde was dat ze het artikel met een zak geld per koerier naar zijn buitenlandse adres zouden sturen, zodat hij na een week kon antwoorden. Dat antwoord was in zijn bekende forse stijl geschreven, maar hij gaf toe dat mijn hoofdbezwaren geldig waren. Op pietepeuterigheden ging hij uitgebreid en foutief in. Het ging bijvoorbeeld om de h in het woord ‘gemüthlich’, waarvan hij beweerde dat-ie daar uit moest. Ik zocht dat woord op in het Duitse woordenboek dat Grimm in 1853 was begonnen. In het deel uit 1897

[p. 894]

staat gemüthlich mèt een h in citaten van Gustav Freytag (1816-1895). Hij antwoordde: ‘Als hij met mij van mening verschilt hoe een Duits woord in 1881 gespeld had moeten worden, gaat hij in een woordenboek uit 1853 kijken’!

Hij was zo verrukkelijk eigenwijs dat hij niet op de hoogte was van woorden die sinds zijn vrijwillig vertrek uit Nederland in zwang waren gekomen. Zo misvatte hij het werkwoord ‘scannen’ als: nauwkeurig lezen. Het is prachtig dat na zijn dood de uitgave van zijn verzameld werk ter hand zal geworden genomen door dezelfde dame die naar zijn zeggen zulke koeien van fouten had gemaakt in haar editie van Max Havelaar.

Een keer heb ik hem er in laten lopen. Mijn vriend Vosmaer ging een weekend naar hem toe en ik vroeg hem de Volkskrant van vrijdag mee te nemen. Daarin schreef ik een belachelijk stukje hoe ik de betekenis van een woord, ik meen het woord ‘calengeren’, niet kon vinden in de bibliotheek van het Bunge-huis, waar ik werkte, omdat daar wel Russische, Engelse en Italiaanse woordenboeken stonden, maar geen behoorlijk Nederlands woordenboek - dat lag namelijk in het P.C. Hooft-huis. Mijn polemische vijand liep er met open ogen in en schreef in de Nieuwe Rotterdammer een hele pagina vol over hoe dom ik wel was!

Later heb ik nog een keer zo'n val gezet, maar het schip De Harmonie, dat is genoemd naar de Bataviaanse sociëteit De Harmonie, moet hem via zijn en mijn vriend baron van Plettenberg een waarschuwing gebracht hebben. Of hij had mij gewoon dóór.

In dezelfde Nieuwe Rot schreef onlangs de beruchte Heideggeriaan Hooimaker dat onze schrijver-in-ballingschap zo prachtig kon polemiseren. Hij noemde met name het boekje Malle Frederik, waarin een door die krant geweigerd stuk was afgedrukt. Ik schreef een piepklein briefje naar Hooimaker met de vraag om één enkel argument tegen mij uit dat boekje te vertonen waar hij het mee eens was. Hooimaker repliceerde met het aanhalen van ‘bijstandsvader, puzzelprofessor’, met de toevoeging dat het hier zijns inziens niet om een geldig argument ging. Daar had ik nu juist om gevraagd.

Ik ben natuurlijk vereerd dat mijn naam in de literatuurgeschiedenis is gevestigd als uitgescholdene, maar ik hoop dat er van hem (en van mij zei hij bescheiden) ook een meer serieuze herinnering bewaard zal blijven.

Heb je die Weense dokter Freud al eens ontmoet? Hij werkt in de Salpêtrière en is volgens mij een genie. Zeg tegen Gideon dat hij het taalkunde-college van de Zwitser De Saussure moet gaan volgen, geen professor maar wel geniaal. Let ook op onze landgenoot Louis

[p. 895]

Couperus die ergens bij jou in de Rue de l'Université logeert.

Schrok je van mijn wijze van spellen? Ik wil van die dubbele ee's en oo's af en van de sch's en van de naamvals-ennen, kortom: dichter bij de spreektaal komen. Heus, als je er een heel boek in leest, weet je niet beter of het hoort zoo.

Je, Frederik

sleutel
Multatuli	Hermans
Fr. van Eeden	H. Brandt Corstius
Cd. Busken Huet	W. Otterspeer
A.C. Wertheim	H. Gomperts
Johannes van Vloten	Adriaan Morriën
C. Vosmaer	H. Verschuyl
Schwarzenstein	Wittgenstein
Duymaer van Twist	Minister De Koning
Baron van Plettenberg	Jaco Groot
Hooimaker	Heumakers
biograaf H. van Straten	biograaf H. van Straten