De Gids. Jaargang 168

[p. 561]

K. Schippers
Playeren

Mijn moeder maakt me wakker. ‘We zijn bevrijd,’ zegt ze. Ik hoor het om een uur of negen 's avonds en sta er niet voor op.

De volgende morgen loop ik samen met haar in het Rijksmuseum. We bekijken sombere mannen met baarden en eten mosselen in een café op de Weteringschans.

's Middags zie ik met mijn vrienden hoe pakketten uit vliegtuigen op het Hoofdwegland worden gegooid. Het is gevaarlijk om ernaartoe te rennen, al doen we dat wel. Wat zou erin zitten. Wittebrood misschien. Het smaakt naar cake, zei mijn moeder. We hebben het van de winter gegeten.

Het voedsel is een dag later bij de kruidenier. Je staat in de rij en een paar uur later proef je op de waranda voor het eerst spek. Ik moet braken en spuug alles uit.

Een vrouw wordt op een kar gesleurd. Twee verzetshelden scheren haar hoofd kaal en schilderen met rode menie een hakenkruis op haar hoofd.

Ik volg de groep. Ze bellen aan bij een huis, schuin tegenover mijn school, rennen naar boven, een regen van schoten, ze rennen weer terug. Er zit een Duitser in het huis van zijn vriendin. Hij schiet nu ook uit het raam, treft een voorbijganger, hij valt, baadt in het bloed.

Weer een dag later horen we dat er feest is op de Dam. Mijn vader is naar z'n werk, maar van mijn moeder mogen we gaan. Meneer Sluiter is vrij en die neemt een stuk of zes jongens mee. Dit is een feest waar het gevaar niet meer telt.

De tram rijdt allang niet meer. De laatste werd door een paard getrokken. Er is leer onder mijn kousen gestikt, gesneden uit een tas van mijn grootmoeder. Repen uit dezelfde tas zijn met spijkers in twee blokjes hout geslagen, maar die klossen heb ik niet aan.

Tintelende lentelucht. Mijn broer trekt Duitse richtingaanwijzers

[p. 562]

uit de grond, hij trapt ze uit elkaar en gooit de brokken om zich heen. Het is nog een heel stuk naar de Dam, rechtdoor lopen, altijd rechtdoor lopen.

Er is een eind aan gekomen en je weet niet eens precies aan wat. De zang van de Duitse soldaten, 's morgens vroeg, als je nog in bed ligt. Je kijkt door een kier in het gordijn, daar lopen ze, keurig in het gelid, rolletjes zwemgoed onder de arm, ‘und wir fahren gegen England’. Het is altijd zo geweest, ik weet niet beter, en nu zal dat er ineens niet meer zijn. Het lijkt me sterk.

We staan stil op een brug, de zes jongens en meneer Sluiter. Daar beneden drijft een vlot. Legergroene blikken zijn met brede oranje elastieken aan elkaar vastgemaakt.

‘Voedselblikken,’ zegt meneer Sluiter, ‘koekblikken van de Amerikanen’, en zoiets moet het wel zijn. Daar heb je er nog twee, een paar jongens roeien met bezems en nu kijk je vanboven in een paar donkere openingen zonder deksel. Het vlot verdwijnt onder de brug, dat ik er binnenkort vast ook op zal zitten, het vervult me met een diep geluk.

Dan zal m'n joodse oom ook wel niet meer komen logeren, hij is getrouwd met een zuster van mijn vader. 's Nachts slaapt hij soms onverwacht op mijn kamer, hij is er ineens, zonder dat ik het weet. Ik word er wakker van. Hij vertelt prachtig over een broek die moet worden opgeperst, altijd hetzelfde verhaal, tot ik weer slaap. Zijn familie werkt in een ander land en die zal nu wel gauw weer terugkomen. Wie moet mij dan dat verhaal over de opgeperste broek vertellen?

Op de Rozengracht wordt een vrouw kaalgeschoren. Dat hebben we al meegemaakt, we lopen door naar de Dam. Geen Duitse soldaat meer te zien. Van de zomer heb ik ze nog gesproken, toen we in Friesland bij een bakker logeerden, een neef van mijn vader. We waren er met een veewagen naartoe gereden, samen met drie varkens en een stuk of tien koeien.

Günther en Heinz waren bij de bakker ingekwartierd. Hoe zou het met ze zijn? Ze lieten ons schieten met losse flodders, stompe oefenkogels met een lichtroze kleur.

Voor ons lopen veel mensen en achter ons zijn er ook steeds meer. Waar komen ze allemaal vandaan? Ze gaan naar de Dam, dat voel je, en toch is het net of er geen richting in hun benen zit, alle kanten kunnen ze op gaan, niemand schrijft het ze nog voor.

Overal hangen vlaggen, soms met een oranje wimpel. Bij ons

[p. 563]

thuis heeft mijn moeder ook de vlag uitgestoken. Ze heeft hem in de laatste oorlogsmaanden zelf gemaakt van opgespaard verbandgaas. Toen de vlag af was, hebben we twee stroken met potloden rood en blauw gekleurd, heel voorzichtig, anders ging de punt erdoorheen.

Er zit een speldje van een zwemclub op m'n bloes waarop mijn vader het rood-wit-blauw heeft geschilderd. Daar heb je de galerij, een overkapping die bestaat uit smeedijzer en glas. Je kunt er niet meer onderdoor, daar lopen te veel mensen.

In de verte zie je het paleis. Ik herken het, al heb ik het niet eens zo vaak gezien. Als we de Paleisstraat inslaan, wordt er ineens geschoten. Knallend hard, achter elkaar. Waar komt het vandaan? Een meter of veertig van ons af, zo schat je dat, misschien zijn ze op de Dam aan het schieten of uit het een of andere raam?

Er kan nu overal worden geschoten. We rennen terug, zover dat gaat. Ik let op het blauwe pak van meneer Sluiter en op de bloesjes van een paar jongens en dat is nog een heel werk. Steeds verdwijnen ze tussen de andere vluchtende mensen en even later verdwijnen ze achter de mensen die naar ons toe lopen, misschien hebben die de schoten nog niet gehoord.

Maar nu wel, pang, pang, ik bots tegen mannen en vrouwen op die langs me heen willen, achter me en voor me. De bevrijding, zo bang ben ik de hele oorlog nog niet geweest. Daar heb je het blauwe pak van meneer Sluiter tussen een paar ellebogen door. En dan is hij weer weg en dan komt hij weer terug en is hij weer weg.

Mijn broer is verdwenen. Mannen in een blauwe overal en met een helm op proberen met hun armen een soort orde in het publiek te zwaaien. Tevergeefs, nu gaat het juist alle kanten op. Ik kom uit West, ken het centrum niet goed en weet nog net de straat waar ik vandaan ben gekomen. Vlug die kant op, daar werd een kwartier geleden nog niet geschoten, misschien nu wel.

Ik ben bang en geniet tegelijk, omdat het er zo ontzettend op aankomt. Nieuwe schoten, maar nu zachter, ik loop in elk geval niet verkeerd. Er botsen nog meer mensen langs me heen, naar de Dam, en ik zou wel willen zeggen ‘niet daarnaartoe’, maar ik heb al m'n adem voor het rennen nodig. Sommigen zien ons de andere kant op lopen, ze draaien zich om en volgen ons, je merkt het omdat een man met een kaal hoofd me net voorbijging en nu alweer voor me loopt.

En dan kan ik eindelijk harder lopen. Hier is het minder druk. De hele Raadhuisstraat, de Rozengracht, m'n vrienden, meneer Sluiter, ze rennen voor me uit. Het schieten klinkt nu veel zachter, pas op, het kan ook hier gebeuren, je weet het maar nooit.

[p. 564]

Hoe ren je naar een buurt, naar een straat waar niet kan worden geschoten. We komen in de Jan van Galenstraat terecht, een heel eind uit mijn buurt, en pas nu loopt meneer Sluiter een portiek in en begint op een deur te rammen, we willen naar binnen, om een huis in te gaan, een kamer, waar geen schot je nog kan treffen.

Een dag later verzamelen we handtekeningen van Engelsen en Canadezen. ‘Buffalo Bill’, schrijven ze soms in mijn schrift. Ze hebben sigaretten uitgedeeld en het moeten zoveel pakjes zijn dat er ineens een nieuw spel ontstaat: playeren. Je speelt het met de doosjes. De voorkant scheur je in tweeën, dan heb je twee helften en die moet je tijdens het spelen weer bij elkaar zien te krijgen.

Neem bijvoorbeeld het merk Players zelf. Daarop staat een matroos met een ringbaard en een reddingsboei. Je scheurt het plaatje doormidden. De jongens zijn aan het spelen en leggen steeds de helft van een merk op de stapel. Als je nu de goede andere helft bijpast, is de hele stapel van jou.

We spelen het wekenlang. Soms heb je niks, maar als het meezit wordt je voorraad enorm. Three Castles met die paardjes, de kameel van Camel, die spreekt vanzelf, Chesterfield bestaat alleen uit letters en dan de palmbomen, piramides en al die andere doormidden gescheurde plaatjes, ze staan in je geheugen gegrift.

In het Olympisch Stadion zien we een voetbalwedstrijd tussen het Nederlands elftal en de Royal Navy. Het binnentrio Rijvers-Wilkes-Lenstra maakt onze bevrijders met 10-1 in. Vrienden van mijn ouders hebben een grammofoon en zijn aan een van de eerste Amerikaanse platen gekomen.

O give me land
lots of land and

Wat draait de naald schitterend in de groef, we kijken van heel dichtbij naar dit wonder.

the starry sky above
don't fence me in

Je neus raakt bijna het zwarte schellak, dat je hier nu altijd naar kunt luisteren, zulke vrolijke muziek. Lachen en zingen, croonen heet dat, 't is net of de zanger en de zangeressen niets anders aan hun hoofd hebben.

[p. 565]

Ik sta met de iets oudere zoon van de vrienden op de waranda. We hebben net geplayerd. Hij won. Achter ons zingen Bing Crosby en The Andrews Sisters door.

‘Er is een bom gevallen,’ zegt de jongen. Hij heeft een verzameling granaatscherven met een zilvergrijze kleur.

‘Alweer?’ vraag ik gretig en kijk naar de lucht. Misschien kun je de bommenwerper nog zien. Mijn vader en ik zagen vanaf ons balkon in de verte op een dag een brandend vliegtuig naar beneden storten. Het was een prachtig gezicht.

‘Een hele grote bom, niet normaal,’ gaat hij door.

‘Waar dan?’ vraag ik. Aan onze hemel is niets te zien.

‘Helemaal in Japan,’ zegt hij en loopt weer naar The Andrews Sisters toe.

's Avonds laat gaan we naar huis. De hemel is met sterren bedekt. Het eind van een snikhete dag in augustus. Er is verder niemand op straat. De echo van onze voetstappen. Je hoeft niet meer op tijd binnen te zijn. Geen Duitser om er nog op te letten.

‘Er is een bom gevallen in Japan,’ zeg ik tegen mijn vader als we de brug overgaan.

‘Dat weet ik.’

‘Het is toch vrede,’ zegt m'n moeder.

Mijn vader zegt dat het een speciale bom is. Je kunt er niet voor weglopen.

‘Niet als voor het schieten op de Dam?’ vraag ik.

‘Dat kan van alle kanten komen.’

‘En dit dan?’

Hij staat stil. ‘Van één kant,’ hij wijst omhoog, ‘en dan is alles weg.’

‘Alles?’ vraag ik.

‘Ja, dan brandt alles weg.’

‘Misschien is het niet waar,’ zegt mijn moeder.

Ik houd de Players in mijn zak heel stevig vast. Het is wel waar, dat weet ik. Geen schoten van alle kanten, als op de Dam en van de Duitser die nog in het huis van zijn vriendin zat, geen granaatscherven. Nee, het begint nu pas goed, een bom die alles wegbrandt. Wat een vuurgloed moet dat zijn. Mijn vader heeft het vast in De Waarheid gelezen, boven de strip van Jochem Jofel.