De Gids. Jaargang 167

[p. 653]

Fouad Laroui
De blauwe pyjama

1

Mehdi zit op het internaat van het Franse lyceum in Casablanca. Het is vrijdagmiddag en het kerstweekend begint. Dit jaar valt eerste kerstdag op een zondag. De school is drie dagen dicht. Mehdi is elf jaar en wacht met de andere leerlingen in het kamertje van de conciërge. Interne leerlingen mogen het lyceum niet alleen verlaten en daarom wachten zij op hun ouders die hen komen ophalen. Met tussenpozen komen de ouders het kamertje binnen, sommige lachen en praten, andere zijn gehaast en weinig spraakzaam; maar allemaal wensen zij de conciërge een gelukkig kerstfeest. Mohammed, de conciërge, is ongewoon vriendelijk. Sommigen stoppen hem iets in de hand. Hij neemt het met een brede lach aan.

Eén voor één gaan de jongens met hun familie mee. De achterblijvers kijken ongeduldig door het raam naar de voorbijrijdende auto's. Als ze de Simca of de Taunus van hun vader herkennen, springen ze op en schreeuwen het uit van blijdschap. Mehdi is de enige die niet door het raam naar buiten kijkt.

Alle interne leerlingen zijn nu vertrokken. Mehdi durft de conciërge niet aan te kijken. Die lacht helemaal niet meer. Hij kijkt steeds vaker op zijn horloge. Hij kijkt naar de jongen met een blik waarin geen spoortje vriendelijkheid meer te ontdekken valt.

Mehdi weet dat zijn moeder hem niet zal komen halen. De directeur heeft hem een paar dagen geleden in zijn kantoor geroepen en hem gevraagd zijn ouders te bellen om hen eraan te helpen herinneren dat hij het kerstweekend opgehaald moet worden. Vanaf de eerste schooldag is hij ieder weekend op het internaat gebleven, samen met wat andere kinderen, maar nooit met dezelfde. Iedereen heeft wel gemerkt dat niemand zich om dit kind lijkt te bekommeren. Maar dit is een bijzonder weekend en het is niet toegestaan dat er iemand op het internaat achterblijft.

‘Heb je je ouders al gebeld?’

De vorige avond had de directeur onverwacht voor hem gestaan.

[p. 654]

Geheel overrompeld had Mehdi ja geknikt. De man was tevreden weer weggegaan.

Maar Mehdi had niemand gebeld. Zijn moeder heeft niet eens telefoon en ze gaat nooit naar buiten. 't Lijkt wel een soort ziekte die ze plotseling heeft gekregen. Vanaf de dag dat hij intern was geworden op het lyceum heeft hij niets meer van haar of van zijn broers en zussen gehoord. Maar hoe moet hij dat aan de directeur uitleggen?

Het wordt donker. De conciërge is inmiddels ongeduldig en geïrriteerd geraakt en hij heeft de heer Bernard, de directeur die nog in zijn kantoor zat, gehaald. De heer Bernard kijkt Mehdi met gefronste wenkbrauwen aan, zijn haar zit in de war, zijn das scheef, en naast hem staat de conciërge. De twee mannen buigen zich over de jongen heen, die strak naar de grond blijft staren. Na een beetje doorvragen snappen ze ten slotte hoe de vork in de steel zit: het is vrijdagavond en ze zitten hier met een jongen opgescheept die niet zal worden opgehaald. Wat moeten ze doen? Ze blijven hem strak aankijken in de hoop dat hij vanzelf in het niets zal oplossen. Dat gebeurt niet en Mehdi is er nog steeds. Heel klein, met neergeslagen ogen, maar hij zit daar wel degelijk.

Plotseling heeft de conciërge een lumineuze inval.

‘Wie is je beste vriend?’

Meneer Bernard die direct heeft begrepen waar hij op uit is knikt enthousiast. Hij kan zich er helemaal in vinden.

‘Ja, ja, wie is je beste vriend?’

Mehdi heeft geen vrienden. Hij doet alsof hij nadenkt. Hij ziet een rij gezichten voor zich, Bernard, Juan, Hamid en anderen die hem stuk voor stuk uitlachen, hun tong uitsteken of hem een schop verkopen. Hij doet zijn ogen dicht. De twee mannen lijken hun geduld te verliezen.

‘Nou? We hebben je iets gevraagd!’

Zijn hart krimpt ineen van angst. Een naam ontsnapt als vanzelf uit zijn mond: ‘Denis Berger.’

Hij heeft nooit zelfs maar met deze Denis gepraat, het is een jongen uit een andere klas, maar hij is altijd gefascineerd geweest door diens blonde haar. Stroblond, zijdeachtig, steil. Hij kan er maar niet genoeg van krijgen naar dat haar te kijken. Nog nooit had hij zoiets moois gezien.

De directeur pakt de telefoon, vraagt het nummer van de familie Berger aan de conciërge en belt. Algauw is hij druk in gesprek met meneer Berger. Het kost hem de nodige moeite de situatie uit te leggen, maar ten slotte verschijnt er een brede glimlach op zijn gezicht en put hij zich uit in bedankjes.

[p. 655]

Het is geregeld. De elfjarige Mehdi zal de kerstdagen in het gezelschap van christenen doorbrengen die hij in de verste verte niet kent. Hij weet niet of hij moet lachen of moet huilen.

2

De directeur heeft zijn autosleutels aan de conciërge gegeven en hem gevraagd Mehdi naar de Bergers te brengen, in een wijk van Casablanca die de Polo heet. Mohammed lijkt gehaast en in een slecht humeur. Hij zet de jongen aan de voet van een heuvel uit de auto en legt hem met grote gebaren uit welke kant hij op moet. Hij doet dat expres in het Arabisch nu hij niet meer in het lyceum van de Fransen is. Mehdi begrijpt nauwelijks wat er tegen hem gezegd wordt, maar hij knikt. Hij is bang bij het idee helemaal alleen die heuvel op te moeten, maar nog banger zich de woede van deze zo geïrriteerde man op de hals te halen. Wat hij begrepen heeft is dat hij naar nummer 21 in de Dordognestraat moet. Dordognestraat 21, Dordognestraat 21, Dordognestraat 21.

Het probleem is dat alle straten het jaar ervoor een andere naam hebben gekregen. Ook de Dordognestraat. Hij weet niet welke. Lahsen M'hidistraat, leest hij, Ferhat Hachadstraat, Abbas el Fassistraat, maar wat hebben die te maken met de Dordogne?

Het wordt steeds donkerder.

Hij staat tegen een boom geleund, beeft van angst en staat op het punt in tranen uit te barsten. Een man, weggedoken in een bruine djellaba komt langzaam op hem af. Hij buigt zich naar het kind toe en zegt iets. Mehdi begrijpt niet wat de man van hem wil. Hij kan alleen maar uitbrengen: ‘Dordognestraat, de Dordognestraat...’

De man pakt zijn hand zonder iets te zeggen en trekt hem vastberaden een klein donker steegje in. Verlamd van angst volgt Mehdi hem terwijl hij vecht tegen zijn tranen. Het steegje komt uit op een bredere, iets beter verlichte straat.

‘Nimiro? Nimiro?’

‘Eenentwintig,’ antwoordt het kind.

De man kijkt verbaasd. Hij ziet een hoopje zand liggen en rommelt er met zijn vinger in. Hij schrijft een, twee, drie en stopt dan. Mehdi steekt er daarna zijn vinger in en tekent een bibberende 21. De djellaba neemt hem mee naar een grote poort en belt aan. Als Mehdi zijn beschermengel wil bedanken is hij al in de nacht verdwenen.

[p. 656]

3

De poort gaat open. Daar staat meneer Berger, een en al glimlach. Naast hem staat Denis, ernstig en met enigszins gefronste wenkbrauwen. Achter hen, op de treden die naar de voordeur leiden, staat mevrouw Berger, de moeder van Denis. Ook zij kijkt ernstig.

Meneer Berger geeft Mehdi een hand die hij slapjes drukt.

‘Nou, ik ben blij dat ik de beste vriend van mijn zoon leer kennen...’

Ze gaan alle drie naar binnen. Mevrouw Berger heeft hem geen hand gegeven. Ze is een stap opzij gegaan om hen door te laten waarna ze heel snel, bijna hollend verdwijnt naar wat waarschijnlijk de keuken is. Onder het waakzaam oog van zijn vader vraagt Denis Mehdi of hij meegaat naar zijn kamer. Daar laat hij hem zijn verzameling stripboeken zien. De twee jongens zijn beiden algauw verdiept in een stripboek.

Na een uurtje worden ze geroepen voor het avondeten. Mehdi is blij dat hij het huis heeft gevonden. Binnen is het warm en prettig. Hij ruikt de typische geur van de Fransen. Die herkent hij feilloos. Het is een mengeling van boenwas en bijenwas, heel anders dan de geuren van kruiden in de Marokkaanse huizen.

Langzaam maar zeker begint hij zich steeds onbehaaglijker te voelen. Hij kijkt om zich heen. Hij is eraan gewend dat volwassenen hem vragen stellen, maar de moeder van Denis vraagt hem niets. Soms laat ze haar grijze ogen (of zijn ze blauw? Hij is daar nog niet helemaal uit) op hem rusten. Hij weet ook niet of ze bedroefd of verbaasd is. En Denis zit wat in zijn aardappelen te prikken, graaft geultjes voor de saus, snijdt zijn vlees in kleine stukjes, maar kijkt niet op. Alleen Denis' vader probeert de conversatie opgewekt gaande te houden. Hij vertelt wat er allemaal gebeurt in het bedrijf waarvan hij directeur is, praat over de bewaker die zo naïef is en over de secretaresse die ondanks zijn aanmerkingen toch kauwgom blijft kauwen. Hoewel de Bergers al heel wat jaren in Marokko wonen blijven veel dingen nog nieuw of vreemd voor hen. Dan vertelt de vader over de kerstfeesten uit zijn jeugd, de sneeuw, de kerstboom, de sinaasappel die hij cadeau kreeg, wat toen een klein wonder was, terwijl je ze hier in overvloed van de grond kan oprapen. Zijn vrouw, zijn zoon en de kleine indringer luisteren naar hem, maar niemand zegt iets.

De maaltijd is afgelopen. Mehdi valt om van de slaap. Zonder te weten hoe, is hij in de kamer van Denis beland, met zijn ogen al halfdicht. Daar merkt hij dat hij vergeten is zijn pyjama in zijn

[p. 657]

koffertje te doen. Hij schaamt zich dood en vertelt Denis wat er aan de hand is; Denis haalt zijn schouders op, trekt een la open en geeft hem een effen blauwe pyjama met een of ander geel logo.

Hij had het nog niet gezien, maar er staat een stapelbed in de kamer van Denis. Net als in het internaat. Hij wacht tot Denis terug is van het tandenpoetsen en staat voor de twee bedden, in zijn mooie blauwe pyjama, terwijl hij zich afvraagt in welk bed Denis altijd slaapt. Plotseling hoort hij een kreet achter zich. Hij draait zich snel om. De moeder van Denis staat in de deuropening met haar hand voor haar mond en opengesperde ogen, alsof zij naar een griezelfilm kijkt. Ze keert zich abrupt om en verdwijnt. Mehdi hoort haar met Denis praten in de badkamer. Hij heeft de indruk dat ze snikt, maar waarom zou ze moeten huilen? Hij heeft haar niets gedaan. Het lijkt of Denis haar iets antwoordt, maar zijn moeder valt hem in de rede. Nu schreeuwt ze bijna.

Denis komt terug. Zonder iets te zeggen doet hij een la open en geeft Mehdi een andere pyjama.

‘Je moet een andere aan,’ zegt hij.

Mehdi heeft eindelijk de moed iets te zeggen. Hij mompelt: ‘Maar waarom?’

‘Omdat het nou eenmaal moet,’ antwoordt Denis bokkig.

Mehdi ligt nu in het bovenste bed.

‘Jij slaapt boven, ik neem altijd het onderste bed,’ zei Denis.

Mehdi heeft nu een gele pyjama aan met witte strepen. Hij haat de moeder van Denis. Waarom mag hij van haar niet de mooie blauwe pyjama aan? Omdat ze racistisch is, beslist hij. Hij weet niet goed wat dat betekent, maar het verklaart alles en prompt valt hij in slaap.

4

Als hij wakker wordt schijnt de zon door de dunne gordijnen. Het onderste bed is leeg. Door het raam kan Mehdi Denis en zijn moeder zien zitten in de tuin. Hij weet niet goed wat hij moet doen.

Hij gaat maar naar beneden. Hij voelt zich niet op zijn plaats en wacht in de eetkamer op wat er gaat gebeuren. Na een tijdje komt mevrouw Berger uit de tuin naar binnen. Ze blijft plotseling staan en deinst terug. Een paar tellen later komt Denis hollend binnen en trekt hem mee naar de keuken. Daar staat een grote kom koffie met melk en croissantjes voor hem klaar. Mehdi is dol op croissants, maar het gedrag van Denis' moeder maakt hem treurig. Waarom is

[p. 658]

ze zo gemeen? Ze heeft toch van die mooie ogen. En net zulk haar als Denis: blond en steil en zijdezacht.

Meneer Berger komt thuis met tassen, dozen en pakjes. Mevrouw Berger pakt de tassen en verdwijnt in de keuken.

De middag gaat traag voorbij en Mehdi verveelt zich een beetje. Hij leest, gaat verlegen de tuin in, bekijkt de vele boeken in huis. Op aansporing van meneer Berger gaat hij pingpongen met Denis, maar die is veel te goed voor hem.

Terwijl hij in de tuin aan het tafeltennissen is vangt hij flarden op van een gesprek in de keuken tussen meneer en mevrouw Berger. De vader antwoordt de moeder die alsmaar ‘dat kan toch niet, dat kan toch niet...’ zegt: ‘Maar dat heb ik je gisteren al gezegd, ik zweer dat het waar is, zijn ouders zijn hem niet komen halen.’

Mehdi slaat woedend het balletje weg om maar niets meer te hoeven horen.

Maar hij kan er niets aan doen dat hij mevrouw Berger nog een keer, als een koppig kind, hetzelfde zinnetje hoort zeggen: ‘Dat kan toch niet...’

Daarna hoort hij haar huilen.

Nou ja!!! Is die vrouw altijd aan het snotteren?

Het is avond. Het diner staat op tafel. Precies wat Mehdi had gehoopt. Gebraden kalkoen, een beetje roodachtige puree en een heerlijk romige kersttaart. Een echt Franse kerst, net als in de boeken. Hij proeft van de kalkoen, daarna van de puree. Hé, die is zoet. Hij stoot Denis met z'n elleboog aan en wijst op de puree.

Denis mompelt: ‘We hebben altijd zoete aardappels als we kalkoen eten. Vanwege...’

Hij maakt zijn zin niet af. Ze eten zwijgend verder. Zo nu en dan probeert de vader de spanning te doorbreken. Hij schenkt zichzelf wijn in, hij is de enige die drinkt, zijn glas is nooit leeg. Hij stelt wat vragen aan Mehdi, die kort antwoordt, precies zoals zijn moeder het hem heeft geleerd.

‘Zeg niets als je niets gevraagd wordt.’

Op een gegeven moment vraagt de vader hem wat zijn lievelingsvak op school is.

‘Geschiedenis.’

De vader draait zich om naar de moeder. Ze kijken elkaar verbaasd aan.

Mehdi voelt een soort ergernis in zich opkomen. Wat is daar nu weer zo raar aan?

[p. 659]

Het is nacht. De twee jongens liggen in bed. Mevrouw Berger komt de slaapkamer in en gaat naar Denis toe. Ze geeft hem een kus op zijn wang en wenst hem welterusten. Daarna buigt ze zich over Mehdi heen, die doet alsof hij slaapt. In het donker kan hij haar ogen niet zien, maar hij ruikt haar parfum. Zij aait hem zacht over zijn haar.

Hé, is ze dan toch niet racistisch?

Plotseling voelt hij iets nats op zijn voorhoofd. Nou zeg! Het is een traan. Er wordt nu op hem gehuild! Met die Fransen maak je toch van alles mee. Hij durft de traan niet meteen weg te vegen, hij wacht tot de moeder van Denis weg is voor hij ook maar de geringste beweging maakt.

Mehdi is nu veel te opgewonden. Het parfum van mevrouw Berger houdt hem bezig. Hij kan niet meer slapen. Na een tijdje gaat hij heel zachtjes zijn bed uit, de boom bekijken. Daarna doolt hij wat door het huis. Op goed geluk doet hij een deur open. Het is het kantoor van Denis' vader. Op zijn bureau staan wat foto's. Hij bekijkt ze een tijdje en gaat dan weer terug naar bed.

5

De volgende dag bij het ontbijt gebeurt er een wonder. Mevrouw Berger lacht naar Mehdi, aait hem weer over z'n haar, geeft hem melk, warme chocolademelk en croissantjes. Ze praat met hem, vraagt hem van alles en nog wat. En dan bukt ze zich om zijn schoenveters vast te maken.

Meneer Berger heeft de auto uit de garage gereden. Hij brengt de twee jongens terug naar school.

Op het moment dat ze de auto in stappen, bedenkt Mehdi zich. Hij doet alsof hij iets is vergeten en rent naar boven, maar in plaats van Denis' kamer gaat hij het kantoor van meneer Berger binnen. Iets houdt hem bezig. Een foto, die hij de vorige avond op zijn nachtelijke tocht heeft gezien.

Hij ziet 'm direct op het bureau. Hij is vast in een chalet genomen: alles is van hout, zelfs de muren. Twee jongens poseren samen voor een grote schuifpui die uitkomt op een terras. Buiten zie je een berglandschap. Ze hebben de armen om elkaar heen geslagen. Mehdi kijkt aandachtiger. Een van de jongens is Denis. Maar de andere? Dat is ook Denis! Hij lijkt tenminste als twee druppels water op hem. Mehdi begrijpt er niets van. Hij draait de foto om. Hij leest twee woorden, twee namen met viltstift geschreven:

Denis en Pascal, wintervakantie. Daarachter een datum. Afgelo-

[p. 660]

pen februari.

Wie is die Pascal? Waar is hij?

Mehdi bekijkt de foto heel precies. Alsof die een geheim moet prijsgeven. Hij bekijkt nauwkeurig de gezichten. Nu ziet hij een bijna onzichtbaar verschil. Links staat Denis, rechts Pascal. Zijn dubbelganger. Zijn tweelingbroer.

Pascal die zoete aardappelen wilde bij de kalkoen. Pascal wiens lievelingsvak geschiedenis was. Pascal die er niet meer is.

Mehdi bekijkt de foto.

De twee jongens zijn vast net wakker, ze zijn nog in pyjama. Ze hebben dezelfde pyjama aan. Tenminste bijna. Het is grappig, de kleuren zijn net andersom. De ene is geel met een blauw logo, de andere is blauw met een geel logo erop.

Pascal heeft de blauwe pyjama met het gele logo aan.

Mehdi gaat weer naar beneden, helemaal in de war. Net als meneer Berger wil wegrijden, geeft zijn vrouw hem een teken. Wacht even! Ze gaat weer naar binnen. Even later komt ze terug met een pakje dat ze naast Mehdi neerlegt.

Ze fluistert in zijn oor: ‘Je mag hem hebben.’

Op weg naar school kijkt Mehdi even in het pakje. Heel snel, zodat niemand het ziet. Hij kan zijn ogen niet geloven. Het is de blauwe pyjama.