De Gids. Jaargang 167

[p. 433]

Frans W. Saris
Over het misverstand dat Nederland een kennisland moet worden

Wij leven van de handel en van ons aardgas. Wij maken bijna niks. Wij wonen aan zee, dus wij stropen of kopen, verschepen en verhandelen, vooral spullen van anderen. Wij varen overal heen, de namen van Hollandse dorpen en steden zijn te vinden langs de kusten van de wereldzeeën. Toch bouwden we geen imperium, geen wereldrijk. Wij drijven slechts handel, wij maken winst, we verrijken onszelf. Dat gaat al eeuwen zo. Daarom begonnen wij zo laat, in het midden van de negentiende eeuw, aan de industriële revolutie. Die hadden we niet nodig, die paste niet bij ons. Wij waren verladers van hout, kolen, ijzererts en andere grondstoffen die Europa in of uit moesten. Begin vorige eeuw kwam daar de olie bij, zo werd Rotterdam de grootste haven van de wereld en ‘mainport’ van Europa. Het is pas na de Tweede Wereldoorlog dat bij die haven ook een chemische industrie van de grond kwam. Met het onafhankelijk worden van Indonesië gingen weliswaar aanzienlijke oliebronnen verloren, maar kort daarop vonden wij een gigantische gasbel in eigen land. Zo zijn we thans, hoewel geen lid van opec, toch een van de belangrijkste leveranciers van gas van heel Europa. Door gasexporten spekken wij onze schatkist en blijft onze betalingsbalans in evenwicht, ondanks onze geweldige import, want wij produceren weinig en kopen vrijwel alles in het buitenland.

Maar wat gaat er gebeuren als transport door de lucht het wint van de weg en het water? Het is niet waarschijnlijk dat Schiphol de functie van ‘mainport’ kan overnemen van Rotterdam. De luchthavens van Londen, Parijs en Frankfurt zullen die van Amsterdam overvleugelen en dus verliest Nederland zijn strategische positie. Daartegen helpt hsl noch Betuwelijn, en onze vrachtwagens evenmin. Het wordt erger, want wij zijn verslaafd aan het gas en al hebben wij door nieuwe vondsten nu nog net zoveel gas in voorraad als in het begin, onze bel raakt toch eens op. Straks hebben we ook geen grondstoffen meer om te verhandelen. Dan heeft dit dichtbevolkte

[p. 434]

landje alleen nog zijn eigen hersencellen.

Nederland zou een ‘brainport’ moeten worden. In Lissabon hebben de eu-landen afgesproken dat Europa in 2010 de grootste kenniseconomie van de wereld zou moeten zijn, vóór de vs, Japan en China. Vervolgens heeft Nederland zichzelf ten doel gesteld tot de top te behoren van de kenniseconomie van Europa. Die plek zou ons niet zomaar toekomen, er is een grote inhaalslag nodig, in de afgelopen jaren is dramatisch bezuinigd op onderwijs en onderzoek. De uitgaven zijn niet alleen gedaald omdat de geboortegolf door ons onderwijssysteem heen is, in de afgelopen regeerperiodes zijn de onderwijsuitgaven per student gehalveerd. Onze aardgasbaten zullen geïnvesteerd moeten worden in de kennisinfrastructuur van ons land. Om dit te helpen realiseren heeft onze premier zichzelf aan het hoofd gesteld van het zogenaamde Innovatieplatform. De onderwijsparticipatie moet omhoog, de uitval omlaag, de aansluiting met het hoger onderwijs moet verbeteren, het onderzoek moet meer aansluiten bij de behoeften van het bedrijfsleven, dat moet weer meer innovatief worden, er zouden veel meer nieuwe kennisintensieve bedrijven moeten komen, hetgeen moet leiden tot nieuwe werkgelegenheid, de arbeidsparticipatie en de pensioenleeftijd moeten omhoog en dat terwijl uit een recente enquête zou blijken dat tweederde van alle Nederlanders ernaar verlangt te kunnen stoppen met werken. Nederland zou een kennisland moeten worden en wat daarvoor nodig is lijkt een ware cultuuromslag.

Lijkt, want de feiten zijn anders. Zojuist zijn de Wetenschaps- en Technologie-indicatoren 2003 gepubliceerd (zie www.cwts.nl). Een samenvatting van de belangrijkste conclusies:

•	Het Nederlandse onderzoeksbestel presteert naar internationale maatstaven uitstekend, zowel ten aanzien van de productie van wetenschappelijke onderzoeksartikelen in vakbladen, de productiviteit per onderzoeker als de internationale wetenschappelijke impact van die publicaties. Nederland bezet nog steeds de derde positie in de wereld qua impact. De productiviteit stijgt meer dan die in de overige eu-landen.
•	De universitaire sector is de grootste kennisleverancier, maar de hoge citatie-impact van het Nederlandse onderzoek is ook de verdienste van niet-universitaire onderzoeksinstellingen en bedrijven.
•	Medische en levenswetenschappen, aardwetenschappen, wiskunde en natuurwetenschappen, ingenieurswetenschappen, sociale wetenschappen, geesteswetenschappen, alle produceren veel geciteerd onderzoek. Kampioen is het fom-Instituut voor Atoom-

[p. 435]

	en Molecuulfysica, gevolgd door het Nederlands Kanker Instituut en het Slotervaartziekenhuis, Philips komt op de vierde plaats.
•	Internationale samenwerking genereert hogere impactscores en Nederland verhandelt zijn kennis beter op de internationale kennismarkt dan de andere eu-landen.
•	Volgens het Europese Octrooi Bureau hoort Nederland met tweehonderdvijftig octrooien per inwoner ruim boven het Europese gemiddelde en tot de top-vier van de wereld. Telt men het aantal octrooien per onderzoeker, dan is Nederland koploper. Nederlandse kennisinstellingen leveren een gemiddeld aantal nieuwe spin-offs en start-ups.

Het is dus een misverstand dat Nederland een kennisland moet worden, wij zijn het al. Nederland is ‘brainport’ van Europa. Ons land is niet groter dan New Jersey, en die staat heeft niet zoveel kennisintensieve multinationals als wij, denk aan Philips, Shell, Unilever, dsm en akzo-Nobel. Wie een pentium in zijn computer heeft, weet vaak niet dat die chip gemaakt is met apparatuur van asm. Dit Nederlandse bedrijf is in nog geen vijfentwintig jaar uit de grond gestampt en inmiddels qua beurswaarde groter dan Heineken. Dankzij Wageningen en de bollenstreek zijn wij na de vs de grootste exporteur van ‘agroproducten’ ter wereld. Onze chemische industrie is helemaal omgeturnd van bulk naar ‘fine-chemicals’. Dé pil komt van Organon, toch? En onze hoge levensverwachting van de medische zorg. Maar we willen het niet weten. Wij zijn niet trots op onze ontdekkers, wij belonen niet wat goed gaat, dat redt zichzelf wel. Wij zijn zozeer voor gelijkheid dat wij de verliezers extra subsidies geven ten koste van de winnaars, en dus loont het te klagen en te zeuren, in dit land.