De Gids. Jaargang 167

[p. 401]

Annet Mooij
Hollands folklore.
Nederland en de prostitutie

In 1997 wijdde het Historisch Museum in Apeldoorn een tentoonstelling aan de geschiedenis van de prostitutie. Een fascinerend onderwerp en een leerzame expositie. Toch is er weinig blijven hangen van de met zorg geselecteerde documenten, de attributen, de registratieboekjes, de spotprenten en de schilderijen, die allemaal het hunne vertelden over vier eeuwen van betaalde seks. Wat mij ervan is bijgebleven beperkt zich eigenlijk tot één object: een kleine nagebouwde kamer, waar je aan het einde van de tentoonstellingsroute tegenaan liep. Het was een kamer omsloten door drie wanden en een raam, met in het midden een barkruk, bekleed met een soort langharige namaakschapenvacht. Daarop kon je plaatsnemen. Terwijl je daar zat werden op de raamwand de beelden geprojecteerd die in de avondlijke uren normaal gesproken voor het raam van dit soort kamertjes te zien zijn. Het uitzicht van een raamprostituee: een stoet van baldadige toeristen, lallende kerels en zwijgende gluurders, een parade van geile blikken en obscene gebaren. De agressieve kracht van deze beelden maakte het moeilijk om te blijven zitten. Want dat was toch wat er voornamelijk te zien was: agressie, gedrenkt in alcohol, gemengd met lust.

Zo zien wij het niet graag. De werkelijkheid van de prostitutie wordt in Nederland liever wat rooskleuriger voorgesteld. Wij citeren dan onderzoek waaruit blijkt dat mannen die naar de hoeren gaan vooral op zoek zijn naar intimiteit en een luisterend oor. Aandoenlijk toch? Tegenover buitenlandse bezoekers presenteren wij onze prostitutie bij voorkeur als een vorm van folklore. Hollands vermaak, een beetje plat, dat wel, maar het is wel lachen om die dikke tieten en die vette cellulitisdijen. Deze vorm van vertier concentreert zich in het legendarische Amsterdamse Wallengebied, die ‘typisch Amsterdamse wijk’ in het centrum van de stad, die door de toeristenindustrie in alle toonaarden om zijn bijzondere sfeer wordt aangeprezen. En niet zonder succes. Jaar in jaar uit worden busladingen Engelse, Spaanse, Amerikaanse en Japanse toeristen

[p. 402]

losgelaten in Amsterdams befaamde red-light district om een paar uurtjes onbekommerd lol te beleven.

Ook het roemruchte Nederlandse prostitutiebeleid is welbeschouwd een vorm van folklore. Prostitutie hoort in het rijtje waarin ook drugs, euthanasie, abortus en het homohuwelijk thuishoren - stuk voor stuk beleidsterreinen waarop Nederland zich graag onderscheidt door een bijzondere en eigenzinnige koers. Wij pakken deze problemen anders aan dan andere landen. Hoon en onbegrip zijn ons deel, maar daar laten we ons niet door van de wijs brengen. Wel hebben we wat uit te leggen. Dat doen we dan ook graag, bijvoorbeeld op de website van het ministerie van Buitenlandse Zaken, waar onder het kopje ‘Welkom in Nederland’ het typisch Nederlandse beleid ten aanzien van deze ‘ethische onderwerpen’ uitgebreid wordt toegelicht.

Het uitbaten van een prostitutiebedrijf in Nederland was tot voor kort wettelijk verboden, maar in de praktijk werd dit op grote schaal door de vingers gezien. In het najaar van 2000 werd de letter van de wet aan de werkelijkheid aangepast en verdween het bordeelverbod uit het Wetboek van Strafrecht. Sindsdien geldt de prostitutie als een normale bedrijfstak en wordt vrijwillige prostitutie door meerderjarigen formeel als een vorm van arbeid beschouwd. Degenen die er werkzaam zijn, exploitanten en prostituees, hebben dezelfde rechten en plichten als andere werkgevers, werknemers en zelfstandigen. De verdere invulling van het prostitutiebeleid wordt overgelaten aan de gemeenten, die via de verstrekking van vergunningen kunnen bepalen waar seksinrichtingen zich mogen vestigen en aan welke eisen ze moeten voldoen op het gebied van inrichting, veiligheid, hygiënische voorzieningen en dergelijke.

De Vereniging Nederlandse Gemeenten heeft modelverordeningen opgesteld die gemeenten als voorbeeld kunnen nemen bij de ontwikkeling van een lokaal prostitutiebeleid. Om ook de exploitanten in de goede richting te stimuleren is er een speciale kwaliteitsgarantie voor de seksindustrie ontwikkeld, het certificaat ‘Erotikeur’. In relaxbedrijven met dit stempel treft men het scharrelvlees van de prostitutiebranche, men wordt hier gegarandeerd veilig, hygiënisch en discreet bediend door vrouwen die geen slachtoffer zijn van dwang, uitbuiting of vrouwenhandel. Dan zijn er nog de klanten. Om hen te informeren over de gewenste omgangsvormen heeft het Prostitutie Informatie Centrum een handleiding opgesteld, ‘De zeven regels voor een goed contact’. Volgt men die, dan begeeft men zich schoon en fris gewassen ten bordele. Daar aangekomen maakt men duidelijke afspraken over de te verrichten handelingen, de

[p. 403]

prijs en de tijd. Safe sex is de norm, daarover wordt niet gediscussieerd. Als blijkt dat het niet klikt of dat een van beide partijen zich niet op zijn of haar gemak voelt, kan het contact door beide partijen te allen tijde worden verbroken. Dat is ieders goed recht. Het is verstandig om van tevoren te bespreken hoe men in die situatie handelt. ‘Maak in zo'n geval zeker geen kwetsende opmerkingen.’ Om te voorkomen dat de klant zich achteraf bekocht voelt, is het belangrijk ‘bepaalde informatie’ van tevoren te verstrekken, bijvoorbeeld over de snelheid waarmee men pleegt klaar te komen. Dan kan daar rekening mee worden gehouden en voorkomt men teleurstelling. Wie toch het idee heeft dat hij geen waar voor zijn geld heeft gekregen, mag niet verwachten zijn geld terug te krijgen. Dat is in de prostitutiebranche zeer ongebruikelijk. Vermijd conflicten. Ontstaan ze toch, ‘laat het dan voor wat het is en ga rustig uit elkaar’. De omgang tussen prostituee en klant kenmerkt zich kortom door groot wederzijds respect - in menig huwelijk zou men er nog een voorbeeld aan kunnen nemen.

Helaas valt niet de volledige prostitutiebranche in gekeurmerkte bedrijven onder te brengen. Er is ook nog illegale straatprostitutie; ongeveer 5 procent van de circa twintigduizend prostituees die er naar schatting in Nederland werkzaam zijn, heeft de straat als werkterrein. Dat geeft natuurlijk overlast, maar ook daar is in Nederland een oplossing voor bedacht: de tippelzone, nog zo'n folkloristische eigenaardigheid. De tippelzone is een speciaal aangewezen locatie waar (veelal verslaafde) straatprostituees in de nachtelijke uren mogen werken. Veel gemeenten hebben een tippelzone, meestal ergens op een verlaten bedrijventerrein aan de rand van de stad. Ook de gemeente Amsterdam creëerde in 1997 een eigen ‘werkplek’ voor verslaafde prostituees in het westelijk havengebied. Voor de prostituees is het er relatief veilig. De kans om in elkaar geslagen te worden of ergens zonder geld de auto uit gegooid te worden, is in elk geval kleiner. Op de tippelzone is iets van politietoezicht en er is een huiskamer waar de vrouwen terecht kunnen voor condooms en schone naalden, voor koffie en een warme douche, en om even te pauzeren. De tippelzone dient uiteraard ook het gemak van de klant. Hij hoeft niet langer per auto de stad af te struinen, maar koerst linea recta af op zijn bestemming, pikt de vrouw van zijn keuze op bij een soort bushokje en rijdt vervolgens door naar de naastgelegen afwerkplek, bestaande uit parkeerplaatsen die door tussenschotten van elkaar gescheiden zijn. ‘En de fietsers dan,’ vraagt men zich in Nederland nu verontwaardigd af, ‘hebben die hier soms geen recht op?’ Jazeker wel. De gemeente kan haar welda-

[p. 404]

Afwerkplek aan de Theemsweg (Amsterdam)

den moeilijk beperken tot de bevoorrechte groep van autobezitters. Voor (brom)fietsers zijn op de tippelzone dan ook speciale faciliteiten aangelegd.

Is het niet uitstekend geregeld allemaal? Je zou bijna gaan denken dat er met de prostitutie in Nederland echt wat bijzonders aan de hand is en dat andere landen van onze aanpak nog heel wat zouden kunnen opsteken. Dat nu is een misverstand. De branche is weinig vatbaar voor de goede bedoelingen die de Nederlandse benadering van ‘ethische onderwerpen’ kenmerken. Het is hier met de prostitutie dan ook net zo gesteld als elders. Iedere couleur locale is eruit verdwenen. De Wallen mogen in de toeristische beeldvorming nog zo hard worden aangeprezen als een karakteristiek Amsterdams uitgaansgebied, de buurt heeft niets eigens of authentieks meer en onderscheidt zich al lang niet meer van de toeristische seksbuurten in andere grote steden: dezelfde Aziatische, Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse vrouwen, dezelfde soort clubs, dezelfde liveshows, dezelfde seksshops, dezelfde pornotheken, dezelfde schreeuwerige ne-

[p. 405]

onreclame en dezelfde buitenlandse toeristen. Alleen tref je elders misschien wat meer Nederlanders aan. Het enige typisch Amsterdamse dat er nog op de Wallen is te zien, zijn de scharminkelige Surinaamse junks die er op iedere steeghoek samenklonteren.

De legalisering die vanuit het buitenland met gefronste wenkbrauwen of regelrechte afkeuring wordt gadegeslagen, heeft de prostitutie in Nederland vooralsnog geen eigen karakter gegeven. Dezelfde misstanden die de bedrijfstak overal beheersen, heersen ook hier. De legale, transparante seksindustrie die ons wordt voorgespiegeld, waarin vrouwen zelfstandig of in loondienst op vrijwillige basis hun beroep uitoefenen, gewoon als ieder ander, en waarin alle partijen zakelijk doch respectvol met elkaar omgaan, gloort nog altijd ergens ver weg aan de horizon. Veel gemeentelijke initiatieven komen in het geheel niet van de grond. Zo zijn in Rotterdam na een lange voorbereiding de plannen voor een gemeentelijk eroscentrum van de baan. De gemeente had een instelling voor ogen voorzien van vijftig werkkamers, maar slechts twaalf kandidaten meldden zich - te weinig om de zaak rendabel te runnen. Een deel van de prostituees wil niet legaal werken omdat ze zwart meer kunnen verdienen en geen zin hebben in gedoe met de belastingdienst, een ander deel kan niet legaal werken omdat ze illegaal in Nederland verblijven.

Zo ook kon de Amsterdamse tippelzone zich de afgelopen jaren, ondanks het politietoezicht, ontwikkelen tot een centrum van criminaliteit en vrouwenhandel. Verslaafde prostituees, voor wie de voorziening oorspronkelijk was bedoeld, waren er nauwelijks nog te vinden. Hun plaats werd ingenomen door volkomen rechteloze vrouwen die hier illegaal verbleven, voor het grootste deel afkomstig uit Oost-Europa. In het najaar van 2003 erkende de gemeente het failliet en werd de Amsterdamse tippelzone gesloten. Er worden tegenwoordig motorrijlessen gegeven. Men kan er heel goed slalommen tussen de schotten en rondjes rijden om de fietsenhokken.