De Gids. Jaargang 167

[p. 397]

Frank Ligtvoet
Waarom is de Nederlander niet eerlijk?

Che sembianze! Che vestiti!
Che figure! Che mustacchi!
Io non so se son Valacchi
O se Turchi son costor.
- W.A. Mozart en L. da Ponte, Così fan tutte
(Eerste akte, elfde scène)

Hij staat op Schiphol en voelt zich niet goed. Hij is een week in Nederland geweest en heeft met zijn collega's van de buitenlandredactie van de krant waarvoor hij als correspondent in New York werkt, overlegd hoe ze de presidentsverkiezingen dit najaar gaan verslaan. In deze paar dagen heeft hij gemerkt hoe hij de greep op wat er in Nederland gebeurt, heeft verloren. Het leek hem alsof er nog maar twee onderwerpen waren waarover in zijn krant geschreven werd: de fraude in het bedrijfsleven en de problemen met de integratie van islamitische immigranten. Hij heeft op zijn laatste avond steun gezocht bij een vrouwelijke collega en ze hebben lang en intensief met elkaar gesproken. Daarna heeft hij ‘met haar geslapen’, althans zo formuleert hij het. Moet hij dat straks zijn vrouw vertellen? Hij weet het niet. Een beetje dronken gerommel gisteren en een kater vanochtend. Niet wat je noemt een glorieuze seksuele escapade.

Hij heeft ingecheckt en wanneer hij door de douane is, komt hij terecht in een soort kashba. Overal om hem heen worden dingen verkocht, onnozele dingen met een air van luxe. De reizigers, gelokt door korting en kooplustig in het lichtzinnige uur voor vertrek, krijgen hun spullen in knalgele tasjes mee. Daarop staat de slagzin: See, Buy, Fly. Hij concentreert zich op het laatste woord: Fly, maar dan in de betekenis van wegvluchten. Weg van al die winkeltjes, van die gele tasjes, van deze visuele warboel, waarin hij nog net het bord kan ontdekken waarop de gate aangegeven staat waar zijn vliegtuig op hem wacht. Hij komt terecht op een lopende band die hem in de richting brengt van de pier voor intercontinentale vluchten. Links

[p. 398]

daarvan zet de commerciële chaos zich voort, maar rechts ervan ziet hij achter de grote ramen de Hollandse luchten in het Hollandse ochtendlicht. Mind your step, zegt een stem met Nederlands accent uit een luidspreker om hem te waarschuwen dat de band eindigt en dat hij weer zelf moet gaan lopen: Mind your step.

Bij de gate staat hij even in de rij voor de veiligheidscontrole: te dikke mensen die keurig wachten op hun beurt - dat zijn de Amerikanen - en onrustige mensen in kleurige windjacks - dat zijn de Nederlanders. Dan wordt hij naar een van de security guards gestuurd: een magere, blonde jongen. Hij kent de procedure: ja, ik heb mijn bagage zelf gepakt. Ja, mijn koffers waren steeds in mijn aanwezigheid. En nee, ik heb geen pakjes van vreemden aangenomen. Dan kijkt de security guard in zijn paspoort en daarna naar hem: ‘U woont in de Verenigde Staten?’ ‘Ja, in New York,’ zegt hij, voor hij wordt overvallen door de volgende vraag, die op dezelfde toon als alle andere wordt gesteld: ‘En vindt u dat leuk?’ Hij kijkt de jongen aan en zegt verbaasd: ‘Ja, ja, dat vind ik leuk.’ ‘Maar die Amerikanen,’ gaat de jongen door, ‘zijn die niet een beetje... niet een beetje oppervlakkig? Zo van “have a good day” en “how are you?”’ ‘Ik vind dat wel prettig,’ zegt hij neutraal. De ondervrager laat niet af: ‘Maar leer je ze ooit kennen? Je weet toch nooit wat je aan ze hebt.’ Hij zou wel willen zwijgen, maar kan het spreken niet laten: ‘Ik heb daar vrienden die ik écht ken.’ Dan stelt híj maar eens een vraag: ‘Ben je wel eens in Amerika geweest?’ ‘Nee,’ antwoordt de veiligheidsman, ‘en ik weet niet of ik daar zin in heb. Die Amerikanen, hè.’ Hij lacht vriendelijk en gebaart hem plaats te maken voor een volgende klant, een Texaan die uiterst opgewekt zegt: ‘Howyah'r doin', sir.’

Oppervlakkig, het zal wel, maar wat betekent het, vraagt hij zich af in de slurf naar het vliegtuig. Het betekent natuurlijk ‘niet diepgaand’ of ‘niet diepzinnig’, maar in persoonlijke contacten betekent het ‘onoprecht’, ‘niet eerlijk’. Hij realiseert zich: Nederlanders zijn tegenover elkaar eerlijk en niet alleen in contact met onbekenden, zoals de security guard. Hij herinnert zich, terwijl hij zich installeert in een stoel achter in het vliegtuig, dat een vriend uit Nederland in New York zou komen logeren. Ze hadden elkaar geschreven en gebeld, maar elkaar jaren niet gezien en hij verheugde zich op zijn komst. Hij keek net uit het raam naar het parkje voor het huis, toen de taxi voor de deur stopte; hij zag meteen dat zijn vriend moe was van de vlucht, dat hij zweette én dat hij fors was aangekomen. Toen hij de deur grijnzend opendeed, stond de vriend al op de stoep en zonder een moment te laten passeren waren diens eerste woorden:

[p. 399]

‘Jezus, wat ben jij grijs geworden.’ Was zijn vriend hem een slag voor geweest, vraagt hij zich af?

Onschuldige eerlijkheden die zich ontpoppen als sociale grofheden? Ze kunnen geen kwaad, denkt hij eerst, maar als het vliegtuig vaart maakt en de reizigers voor ze zeven uur monotoon gebrom ingaan even laat voelen wat vliegen is, dringen zich nieuwe anekdotes op. Eerst laat hij zich afleiden door de spanning van dit moment. Pas wanneer het miezerige maaltje met het plastic bestek en het plastic glaasje wijn - a hair from the dog that bit him - is uitgedeeld, schieten hem de twee anekdotes van een vriend, een andere vriend die altijd business class vliegt, weer te binnen.

‘Ik zit op de eerste rij en naast me zit een man die blijkbaar voor die Nederlandse vliegtuigmaatschappij werkt, want hij kent alle stewardessen aan boord. Als we landen gaat een van hen in zo'n opklapstoeltje zitten en doet haar veiligheidsriemen om. Er ontstaat een gesprek tussen de man en de stewardess en zij laat zich op een gegeven moment ontvallen: “Waarom zouden die business-class-mensen zo'n speciale service nodig hebben. Ze hebben die tickets toch niet zelf betaald? Het gaat toch allemaal op kosten van de zaak?” Het interesseerde ze niks dat ik het allemaal kon verstaan.’

Hij rilt even als hij het verhaal voor zijn geestesoog als in een bioscoop heeft afgespeeld. En meteen begint de tweede film van zijn vriend te draaien.

‘Een stewardess komt het gangpad in gelopen met de armen op de rug. “Meneer Van den Bergh?” zegt ze streng. Een oudere man voor me zegt onzeker “Ja?” “Bent u niks kwijt?” “Niet dat ik weet,” zegt meneer Van den Bergh. “Kijkt u nog eens goed,” dringt de dame aan, “mist u geen papieren?” Hij reikt naar voren en grijpt naar een tas onder de stoel voor hem waarin hij zenuwachtig begint te rommelen. Dan komen de armen achter de rug vandaan en ze toont een paspoort. “Vonden we voor in het vliegtuig! Volgende keer beter oppassen, meneer Van den Bergh.” “Dank u,” zegt het slachtoffer bedremmeld en de stewardess loopt in lichte triomf weg.’

Wanneer de berg steeds wegzwevend plastic afval eindelijk wordt afgehaald, bestelt hij nog een flesje wijn. Kort daarop volgt het karretje met taxfreeproducten voor de idioten die er nog steeds niet genoeg van hebben. Waarom ergert hij zich daar toch zo aan? Hij had toch heel kalm langs die winkeltjes op Schiphol kunnen lopen en kunnen denken: goed voor de Nederlandse economie, of iets anders zinledigs. Is het niet gewoon handel, eerlijke handel? Hij is er niet gerust op, helemaal niet gerust.

Ik moet me niet zo opwinden, spreekt hij zichzelf toe, maar de

[p. 400]

wijn en de hoge vlucht hebben zijn hersenen op toeren gebracht. Al dat Nederlandse eerlijkheidsgedoe, draait het in zijn hoofd, iedereen zegt maar wat hem voor de mond komt. Eerlijk zijn, zeggen wat je denkt, de Nederlandse volksheld Pim Fortuyn maakte er volkspolitiek van. Was de beer daarna niet los? Liet niet een andere populistische politicus wat later in de Hollandse lucht een nieuw, tot dan toe onuitspreekbaar woord opklinken: kut-Marokkanen? Kut-Marokkanen? Een eerlijk woord? Hij schaamt zich... voor dat woord... o, wat schaamt hij zich ervoor... schaamte... schande... even doemt het ontwakende gezicht van zijn collega op... en dan dommelt hij weg. Mind your step, hoort hij in zijn halfslaap in het gebrom van de vliegtuigmotoren, mind your step.

Het is middag als hij terug in New York is. Reizen met een vliegtuig is niet goed voor de ziel, zeker niet voor een verkaterde ziel. Zittend op zijn eigen bank met het vertrouwde uitzicht op het park, glimlacht hij over zijn gepieker over de eerlijkheid van de Nederlanders. Wat een onzin allemaal, valt hem met grote helderheid te binnen, Nederlanders zijn helemaal niet eerlijk - of niet niet eerlijk for that matter. Ze zijn niet anders dan anderen, Amerikanen bijvoorbeeld. Hij haalt zich de anekdotes weer voor de geest. Misschien hechten ze in vergelijking met die Amerikanen minder aan omgangsvormen, hebben ze slechtere manieren? Hij kijkt naar buiten, ziet tevreden de toppen van de bomen en hij besluit zijn vrouw niets van zijn escapade te vertellen. Zo'n kleinigheid. Verdomme, denkt hij opgelucht, ik had op Schiphol iets voor haar moeten kopen. De Marokkanen zijn niet uit zijn vliegtuigslaapje ontwaakt.