De Gids. Jaargang 167

[p. 339]

Hedy d'Ancona
Nederland: moederland

De Poolse journalist die mij interviewt in het kader van de nabije toetreding van zijn land tot de Europese Unie, zegt verbijsterd te zijn over de stagnatie van het emancipatieproces in Nederland. Hoe komt het toch dat je hier nauwelijks vrouwen tegenkomt op hoge posities, terwijl dat in Polen stukken gewoner is? Hij noemt voorbeelden: de president van de Poolse Centrale Bank, directies van ziekenhuizen of de voormalige minister van Buitenlandse Zaken. Kom daar eens om in het veel welvarender en in veel opzichten progressiever Nederland - een land waar vrouwen veel succesvoller waren in het verkrijgen van reproductieve rechten en seksuele zelfbeschikking dan in het zijne. De legalisering van abortus en de optimale toegankelijkheid van anticonceptiva, waaronder de pil, maakten het de Nederlandse vrouw mogelijk om het toeval uit haar leven te bannen. Waarom laat ze dan de mogelijkheid om een carrière te plannen onbenut? Terwijl de Poolse vrouwen hun aanwezigheid in alle regionen van het openbare leven veroverden binnen een context die vrouwen - in seksueel opzicht - nauwelijks vrijheden toestond. Een situatie die getypeerd wordt door het bekende gezegde dat een ongeslagen paard en een ongeslagen vrouw wild blijven.

Hoe dan ook, zij galoppeerden tijdens de Tweede Wereldoorlog massaal het arbeidsproces in en keerden, anders dan in de Verenigde Staten, na afloop daarvan niet terug naar huis en haard, waardoor zij zich permanent op de arbeidsmarkt nestelden. In Nederland werd pas in de laatste vijfentwintig jaar van de vorige eeuw afgerekend met de grote achterstanden die vrouwen ten opzichte van mannen hadden. Door de inzet van vrouwen zelf verdween de ongelijke onderwijsparticipatie, werd het verrichten van betaald werk geaccepteerd en kwam er wetgeving op het terrein van gelijke behandeling in het arbeidsproces en de sociale zekerheid. Daarnaast werd het, zoals vermeld, vrouwen mogelijk gemaakt te beslissen of en wanneer ze kinderen zouden krijgen, en ten slotte werd het bui-

[p. 340]

tenshuis werken van moeders enigszins gefaciliteerd door het creëren van kinderopvang, de invoering van deeltijdwerk, de verlenging van het zwangerschapsverlof en de voorzichtige introductie van bepaalde vormen van zorgverlof. Kortom, in enkele decennia werden veel van de eisen van de feministische beweging van welleer ingewilligd.

Een reden voor de huidige minister van Sociale Zaken, tevens belast met het emancipatiebeleid, om - nog niet eens op de helft van zijn regeerperiode - al van de daken te schreeuwen dat in een volgend kabinet de emancipatieportefeuille wel kan worden opgedoekt. Een opvatting die op pijnlijke wijze manifesteert dat het de minister ontbreekt aan toekomstidealen en historisch besef. Want het ging de feministen van welleer niet alleen om het inhalen van de achterstand, maar bovenal om het veranderen van de samenleving op een zodanige manier dat al het werk - het betaalde en het onbetaalde -, alle activiteiten in de openbare en privé-sfeer, eerlijk over beide seksen verdeeld zou worden. Dit alles vanuit het idee dat mannen en vrouwen, via de politiek en het bestuur, via de wetenschap en het bedrijfsleven, de samenleving zouden moeten gaan vormgeven. En daar is dus niets van terechtgekomen bij ons in Nederland. In de top van het bedrijfsleven vindt men nog geen 2 procent vrouwen, in die van de universiteiten 5 procent, evenals in de hogere regionen van de ambtenarij, en in de politieke organen treft men ongeveer 30 procent vrouwen aan.

Nergens in de wereld is een conflictloze combinatie van werk buitenshuis en zorg binnenshuis bereikt, maar alleen in Nederland vertonen de vrouwen extreem conflictvermijdend gedrag door af te zien van een beroepscarrière. Tweederde van de buitenshuis werkende vrouwen verricht parttime werk; het onbetaalde werk, de zorg voor de kinderen en hulpbehoevenden, wordt voor 80 procent door vrouwen opgeknapt. Nederland is het bastion van de mannelijke kostwinner gebleven.

Verklaringen voor die uitzonderlijke situatie worden niet alleen gezocht in een traditionele moederschapscultuur en een ‘mannelijke’ bedrijfscultuur, maar ook in een gebrek aan werkambitie.

Onderzoek naar dat laatste laat inderdaad zien dat Nederlandse vrouwen minder graag een toppositie bekleden en minder geneigd zijn om hun gezin wat tekort te doen om carrière te maken. In vergelijking met hun zusters uit de Europese Unie hechten ze weinig waarde aan een baan met goede promotiekansen en aan het idee dat je iets kunt bereiken in je baan.

Maar dergelijke antwoorden staan natuurlijk niet los van heer-

[p. 341]

sende opvattingen over moederschap en worden beïnvloed door de ontoereikendheid van voorzieningen die taken van werkende moeders verlichten.

In veel andere landen, waaronder Polen, is het verlof na de geboorte van een kind aanzienlijk langer, terwijl de opvang van kinderen daarna veel beter geregeld is - doordat er voldoende crèches zijn, kleuters op jongere leeftijd naar school moeten (zoals in Frankrijk) of de naschoolse opvang beter geregeld is.

Het is voor Nederlandse mannen buitengewoon comfortabel dat ze carrière en gezin kunnen combineren door een foto van vrouw en kinderen op hun bureau te zetten. En eveneens gemakkelijk dat vrouwen hun ambities vergeten zodra ze moeder worden. En zolang het vooral mannen zijn die hun stempel drukken op maatschappelijke veranderingen, is het niet aannemelijk dat ze zich binnen afzienbare termijn dat comfort zullen ontzeggen.