De Gids. Jaargang 167

[p. 23]

Frans van Zoelen
De wraak van de Dhaulagiri

1

Ik had haar voor het eerst ontmoet in de Chelsea and Westminster Library. Iedere eerste zaterdagochtend van de maand leerde zij daar kinderen op tophits moderne danspasjes te maken. Het evenement werd gesponsord door Dillon's, een boekhandelsketen die een filiaal had in de bibliotheek. De hal van het gebouw waar in de nok Allen Jones' plastieken als mobiles langzaam ronddraaiden, was tjokvol kindertjes die populaire bewegingen maakten op aanwijzing van de beroemde choreografe. Zonder dat ik haar had opgemerkt was ik langs het kleurige kluwen van soepel bewegende lijfjes gelopen.

Ik ontdekte haar pas toen zij als een lenig dier het podium verliet en er een siddering door het filiaal van Dillon's Art leek te gaan. Nooit eerder had ik Vrouw-met-perfecte-pasvormen in vlees en bloed gezien, iemand die zo uit de lijst van Allen Jones' gelijknamige schilderij gestapt leek te zijn.

Zij had woord gehouden en was zelfs iets eerder op onze afspraak verschenen. In plaats van Pizza on the Park binnen te gaan, was zij op de bank voor het restaurant gaan zitten. Zij had er een beetje verkleumd uitgezien.

‘Eigenlijk dacht ik vanochtend: daar heb je weer zo iemand die wil bewijzen dat hij o-zo-van-kunst-bezeten is.’ Het was het eerste dat zij zei nadat we aan ons tafeltje waren gaan zitten. ‘Staan te popelen om aan mij te vragen of ik misschien voor Allen Jones' Vrouw-met-perfecte-pasvormen model heb gestaan! God, wat haat ik ze!’

Zij had haar menukaart neergelegd en speelde met het bestek. Ik zag dat haar lange dikke haar wegviel tussen haar huid en een kraag van vezelig kunstbont.

‘Jíj bent toch niet iemand die in mij alleen maar het beroemdste schilderij van Allen Jones ziet?’

Ik wilde antwoorden dat ik het werk van Allen Jones niet zo goed kende, en nog nooit had gehoord van dat schilderij. Maar zelfs ie-

[p. 24]

mand die zich oppervlakkig in Allen Jones had verdiept, moest wel eens een reproductie van Vrouw-met-perfecte-pasvormen, Jones' beroemdste schilderij, hebben gezien. En iedereen die dat schilderij kende, kon in haar toch moeilijk anders dan het levende model van Vrouw-met-perfecte-pasvormen zien?

Ineens leek het onderwerp haar een gril.

‘Ik heb onthouden hoe je heet. Betekent Djesper iets in het Nederlands?’

‘Ik denk dat mijn ouders die naam eerder vanwege de klank dan in verband met een betekenis hebben gekozen. Mijn oudere broer noemden ze Cesper. Casper en Jasper. Cesper en Djesper.’ En altijd was ik zo voorbeeldig om het niet meteen op tafel te leggen, niet te zeggen dat mijn broer zo had geheten. Want het zou snel genoeg komen. En als het niet vlug genoeg ging, vroeg men mij op de man af of ik misschien familie was van de Goslinks, de bekende Nederlandse bergbeklimmersfamilie.

2

Er ging geen dag voorbij dat ik er niet aan dacht. Aan hoe mijn broer Casper Goslink meer dan tien jaar geleden om het leven kwam bij het afdalen van de Dhaulagiri. De dag waarop hij en zijn medeklimmer Marcel Odijk de 8167 meter hoge top bereikten via de nooit eerder beklommen noordelijke route.

De Dhaulagiri is qua hoogte de zevende maar in moeilijkheidsgraad de eerste onder de veertien 8000'ers. De noordelijke route van de Dhaulagiri is volgens de schaal van Messner zelfs het zwaarste klimtraject ter wereld. Die route was de laatste uitdaging op het gebied van high mountaineering en schreeuwde er aan het einde van het vorige millennium om bedwongen te worden.

De noordelijke wand die blootstaat aan stormen die genadeloos vanuit Tibet komen aanjakkeren, is van een ongekende schoonheid. Vanaf de laatste gletsjer op 7300 meter gaat de gepolijste wand loodrecht omhoog. Op 7800 meter zit de knik die de wand al die tijd onneembaar heeft gemaakt. Op dat punt helt het laatste deel van de wand in een hoek van 95 graden voorover tot een hoogte van 8000 meter, waarna nog een stugge 200 meter tot aan de top resteert. Het was niet zozeer vanwege zijn technische moeilijkheidsgraad dat de knikwand nooit eerder beklommen was. Het probleem school erin dat, bij gebreke van een plek voor een laatste bivak, de afstand te groot was om in één klimdag te overbruggen.

De stereoscopische foto's van de noordelijke wand werden mij

[p. 25]

pas na veel soebatten door de Royal Geographic Society ter beschikking gesteld. Ze waren gemaakt door een Britse verkenningsexpeditie in de jaren zestig van de vorige eeuw. Op een van de foto's ontdekte ik dat de wand toch lang zo gaaf niet was. Op ongeveer 100 meter onder de knik leek er een uitsparing te zijn. Klein, maar groot genoeg om een laatste bivak te herbergen. Hierdoor kon de aanval op de wand in twee etappes verlopen. Maar net zo belangrijk was het om van die schuilplaats na de beklimming gebruik te maken. Om daar vroeg in bivak te gaan in plaats van in een euforische stemming af te dalen tot in de gletsjer, waar het na zonsondergang levensgevaarlijk zou zijn.

Mijn laatste herinnering aan Casper is het moment waarop ik hem als afscheidscadeau mijn talisman gaf. Het was een jaren daarvoor door hem aan mij toegestuurde ansichtkaart. De door het Museum Ludwig in Keulen uitgegeven reproductie van Allen Jones' schilderij Vrouw-met-perfecte-pasvormen had ik laten plastificeren. Niets anders dan die afbeelding kon mijn angsten bedwingen.

Tot het moment waarop ik Casper de ansichtkaart gaf, had hij niet geweten dat ik hem altijd bij mij droeg. Wat ons verbond was de nuchterheid om het klimmen te zien als een organisatievraagstuk. Een opvatting waarmee je het geluk in eigen hand houdt omdat ongelukken in de bergen nu eenmaal altijd door menselijke beoordelingsfouten worden veroorzaakt, en zelden door het toeval. We konden daar uren over praten.

Allen Jones' Vrouw-met-perfecte-pasvormen gaf ik aan Casper vlak voor zijn vertrek. Het meest vooruitgeschoven bivak was opgeslagen op Herzog's Returning Point aan de voet van de gletsjer op 7000 meter. In stilte genoten we van het uitzicht op Elbow Valley met de jungles van rododendrons ver beneden ons die van een sprookjesachtige schoonheid waren.

Toen Casper en Marcel die ochtend alleen verder gingen, werd ik door hoogteziekte gedwongen terug te gaan naar Tukucha, het dorp aan de voet van de berg.

Vanuit hun perfecte uitgangspositie bereikten Casper en Marcel de top in twee klimdagen. Tijdens de afdaling weken zij af van mijn plan. Simpelweg omdat ze zich ertoe lieten verleiden de gletsjer af te dalen in schemerlicht. Zij konden het geduld niet opbrengen dat uit te stellen tot de volgende dag, en vroeg in bivak te gaan in de door mij ontdekte uitsparing in de wand.

Casper verongelukte en werd opgeslokt door de Dhaulagiri. Hij stortte in een peilloos diepe gletsjerspleet. Het was onmogelijk om zijn lichaam te vinden.

[p. 26]

Dagelijks nog speel ik met de gedachte dat hij in leven was toen hij op de bodem van de ijsspleet belandde. Hoe hij de volgende dag hoog boven zich een streepje blauwe lucht zag verschijnen, in de volle zekerheid dat het de laatste keer was dat hij het licht zag worden.

Marcel Odijk was krankzinnig toen hij de voet van de berg bereikte. Hij is dat tot op de dag van vandaag. De lokale bewoners zijn nog steeds van mening dat hij, net als mijn broer, is gestraft door de Dhaulagiri. Gestraft omdat ze zijn laatste eer afnamen, zich aanmatigden de top via de nooit eerder gevolgde noordelijke rug te kunnen bedwingen. Sindsdien weigeren de bewoners medewerking aan het beklimmen van de Dhaulagiri via de noordelijke route.

Als ik in Nederland was, zocht ik Marcel Odijk op. Ik moest dat zorgvuldig plannen om zijn ouders, die hem bijna dagelijks bezochten, te ontlopen. Zij haten mij, de bedenker van die noodlottige klimtocht, zoals de engelen Gods de satan haten.

Marcel Odijk was opgenomen in Huize Dovenia. Het verzorgingstehuis staat in Rotterdam, in de buurt waar Casper en ik zijn opgegroeid. Marcels vlasblonde haar was altijd jongensachtig lang. Het piekerige, sluike kapsel hing voor zijn gezicht en verborg zijn ogen. Op heldere momenten maakte hij telkens een korte ruk met zijn hoofd om zijn haar achterover te gooien. Je zag dan zijn starende ogen waaruit de angst nooit helemaal verdwenen was.

Als ik het geluk had dat ik Marcel op zo'n helder moment trof, dwong ik hem te vertellen over mijn broers laatste levensdag. Vanaf het ogenblik dat ze wakker werden om aan de klim van het laatste deel van de knikwand te beginnen, tot aan het moment op de top waar zij gloriedronken van geluk moeten zijn geweest. Vervolgens over de snelle afdaling langs de noordelijke bergwand in de geëlektrificeerde lucht waarbij de bliksem links en rechts van hen inslaat. En dan het moment waarop zij de fatale beslissing namen om af te wijken van mijn schema. In plaats van vroeg rust te houden om de volgende dag uitgerust en in helder licht verder te gaan, lieten zij zich het ijslabyrint inlokken om er in de nacht door een lawine verrast te worden.

Ik moest dat stiekem doen, buiten gehoorafstand van Jort of Ewald, zijn verzorgers. Zij hadden mij verboden met Marcel over de Dhau te praten. De herinnering dreef hem terug in een staat van diepe angst. Pas nadat hij zich op de grond had geworpen om zich in een foetushouding te wentelen, sloop ik weg om in het Kralingse Bos schreeuwend van de bomen een verklaring te eisen. Woedend omdat Marcel mij nog steeds het antwoord schuldig bleef op de

[p. 27]

vraag waarom zij mijn aanwijzingen toen het erop aankwam, in de wind hadden geslagen.

3

Angie had het vaak over voorwerpen alsof ze een ziel hadden. Maar soms vergeleek ze levende zielen met een dood voorwerp, wat ik opmerkelijker vond. Ineens sprak zij dan over Dashley, Felicity of Roxanne, zangeressen voor wie zij exclusieve danspasjes ontwierp, als uitgewoonde soldatenlaarsjes of nu al sleets geworden cd'tjes.

Ook op de leigrijze dagen waarop zij soms een kerk binnenglipte om voor een van haar zangsletjes een kaars te branden, kon ik gelukkig zijn.

‘Ik doe dat voor hun zielenheil. Zodat ze het, als volgend jaar niemand het meer over hen heeft, kunnen opbrengen terug te gaan naar het normale leven in plaats van rond te dolen aan de rand van het ravijn.’

In de zomer ontwikkelde zij droomachtige passies en kon zij tot over haar oren verliefd worden op haar eendagsvlinders. En zelfs dan kon ik gelukkig zijn. Op warme zondagen tuimelden we met z'n drieën over elkaar heen in het gras van Blackheath, met champagne in een koelbox en crème de cassis tussen ons in. We kregen zwarte vlekken voor onze ogen van het naar de zon kijken, en de mensen om ons heen konden er geen wijs uit wie nu van wie was. Op de avonden slopen we lege kerken binnen waar ik a capella voor hen beiden zong (‘For behold, darkness shall cover the earth’).

Op een van die dagen bekende ze dat ze ook kaarsjes brandde voor ons beiden. In dankbaarheid omdat ze mij, iemand die in haar alles behalve een schilderij had gezien, had leren kennen. Ik begon pas toen te begrijpen dat haar gelijkenis met Vrouw-met-perfecte-pasvormen iets was waarmee ze echt zat.

Zij had ook kaarsjes gebrand voor mij alleen, in de hoop dat ik eindelijk eens mijn broer achter mij kon laten. Maar zij was daarmee gestopt toen zij ervan overtuigd was dat er heel andere dingen moesten gebeuren.

‘Je kan niet zeggen dat niets erger is dan je enige broer te verliezen, Jasper. Er bestaan geen verdrietgradaties.’

In haar ogen had het haast abstracte verdwijnen van Casper ervoor gezorgd dat ik geen begin met het verwerken van mijn verdriet had kunnen maken. Als ik dat niet snel alsnog deed, zou het leed mij mijn hele leven blijven achtervolgen, hoeveel kaarsjes ze ook voor mij brandde.

[p. 28]

‘Verdriet kan niet zonder regie.’

Een tijdlang zei ze er niets meer over, totdat we naar Vlaanderen gingen voor een korte voorjaarsvakantie. In de buurt van leper leidde zij mij door het West-Vlaamse landschap. Over landweggetjes en soms stukken afsnijdend door versgeploegde akkers. De weg kende ze zo goed omdat ze de streek in haar jeugd jaarlijks bezocht. Haar vader had het landschap waar de Great War woedde, tot hobby verheven.

En daar, vlak bij Zillebeke onder een staalblauwe hemel, leken de glinsterende voren maar in één richting te wijzen. We liepen de parkeerplaats op van een kleine Canadese militaire begraafplaats uit de Eerste Wereldoorlog.

‘Moet je dat schijnheilige Vlaamse landschap eens zien liggen, zei mijn vader altijd. Alsof er zich hier niets heeft voorgedaan!’

Het lentegroene gras op de begraafplaats leek nog maar zojuist gemaaid. De bloembedden moesten met behulp van een liniaal afgestoken zijn, zo kaarsrecht liepen ze. De hagelwitte grafzerken konden gisteren geplaatst zijn.

‘Kijk, Jasper,’ zei ze terwijl ze in de richting van het weiland achter de begraafplaats wees. ‘Begrijp je nu waarom die jongens hier afgeslacht zijn? Daar liep hun linie en ze moesten die kant op. Je ziet het nauwelijks, maar toch is er een hoogteverschil dat ze moesten overwinnen. Het moet prijsschieten geweest zijn voor de Duitsers. Het werd een slachting. En moet je dit landschap zich eens van den domme zien houden. Zulke dingen zijn nooit lang geleden gebeurd, Jasper. Begrijp je?’

Ik zei dat ik haar begreep. We liepen tussen de grafzerken door. En plotseling begreep ik echt waarom we hier waren. Het kwam door de vastberadenheid waarmee Angie sprak en langs de graven liep. Ze liep voor mij uit en las de namen van de zerken op alsof we een familielid zochten. Daardoor begreep ik ineens wat ze werkelijk wilde: Angie zocht er een voor mij uit.

En zo kwam ik aan mijn private Carlo Gosnell, waarbij Angie zich natuurlijk had laten leiden door de eerste letters van de voor- en achternaam. Ik adopteerde Carlo's graf en verzorgde het alsof daar mijn eigen broer Casper Goslink begraven lag. Regelmatig ging ik er alleen naartoe. Ik vloog dan van Heathrow of London City Airport naar Brussel, waar een gehuurde auto voor mij klaarstond. Als je vroeg genoeg weggaat, kan je gemakkelijk in een dag op en neer.

Ik nam dan een soort picknickmand mee waarin behalve een eenvoudige lunch, tuingereedschap zat. Maar ook schoonmaakspullen, zoals een kleine jerrycan voor water, een afwasborstel en

[p. 29]

een flacon Cif (die tegen groenaanslag) om Carlo Gosnells alias Casper Goslinks zerk nog net even meer te laten blinken dan de andere. Het werd het enige graf dat regelmatig verse snijbloemen kreeg.

Sindsdien had ik steeds minder behoefte om Marcel Odijk te sarren.

4

Het telefoontje van de Nepalese Ambassade kwam in een decemberweek. We logeerden bij mijn ouders in Rotterdam en konden gehoor geven aan het verzoek al de volgende dag langs te komen.

Nergens anders in Den Haag was nog een begin gemaakt met het ruimen van de pas gevallen sneeuw. De oprijlaan, het door ontluikende toverhazelaars omzoomde parkeerhaventje en het bordes van de Nepalese Ambassade aan de Tobias Asserlaan onderscheidden zich trots van hun omgeving. Alsof de sneeuw er was gevallen op verwarmde grond en geen kans had gekregen zich te hechten.

‘Kent u mij nog?’ vroeg de man die met twee treden tegelijk de trap afdaalde. Pas toen hij midden in de hal voor mij stond en ik zijn tanige ebbenhoutkleurige hand schudde, herkende ik hem.

‘Tingzen! Jij bent de kleine Tingzen die ons in 1999 tegemoet kwam vanuit Tukucha, het dorp aan de voet van de Dhaulagiri! Om trots te melden dat het basiskamp al was ingericht.’

Nadat ik Tingzen aan Angie had voorgesteld, vroeg ik hem hoe het met zijn vader, Sirdar Tingzen, ging.

‘Hij verkeert in blakende gezondheid en laat u groeten. Hij is al jaren Sirdar Sherpa in ruste en woont bij onze familie in Namche Bazar. Hij heeft het nog wel 'ns over u. Dat hij gelukkig niet te vaak met mensen als u heeft hoeven werken. U bent de enige aan wie hij ooit gevraagd heeft om minder snel te lopen.’

‘Tingzen!’

‘Ik meen het echt, mijnheer Goslink. Het kwam door uw lange benen. Benen waarvan u zelf zei dat ze beter konden lopen dan klimmen.’

‘Wat heeft je naar het souterrain van de wereld gebracht?’

Terwijl we naar Tingzens werkkamer liepen, vertelde Tingzen dat hij na zijn studie bij de Buitenlandse Dienst van Nepal was gaan werken. Den Haag was zijn eerste post.

‘Mijnheer Goslink, ik wilde... Neemt u mij niet kwalijk, maar ik zoek naar de juiste woorden.’ Tingzen legde zijn hand op mijn arm en wees op het dichtgevouwen pakket van versleten, vaalrood textiel

[p. 30]

dat midden op de tafel in zijn kamer lag.

‘Ik kreeg dit gisteren per diplomatieke post toegestuurd en wilde u zo snel mogelijk spreken,’ zei Tingzen nadat hij tegenover Angie en mij was komen zitten. Behoedzaam alsof er juwelen in zaten, pakte hij het bundeltje uit.

‘Hij is begonnen terug te geven, mijnheer Goslink. De Grote Witte Berg, de Onbenaderbare, komt tot inkeer en wil misschien vrede sluiten.’

Voorzichtig legde Tingzen een skibril en een handschoen voor mij neer. Aan de skibril ontbrak de band, er hingen alleen nog rafelige kunststofvezels aan. Maar de glazen waren onbeschadigd.

‘Misschien is het berouw. Misschien twijfelt hij er nu aan wie de werkelijke schuldigen waren. Uw broer en zijn medeklimmer die het laatste stuk klommen en de top bereikten? Wij die de expeditie geholpen hebben? Alleen u omdat u het klimplan had bedacht? Ik moet er de laatste tijd weer vaak aan denken, mijnheer Goslink.’

Ik pakte de handschoen op en betastte hem. De rode en de blauwe vlakken van het merkteken waren weggesleten.

‘Het kan alleen van uw broer zijn, want dit werd ook gevonden.’

Angie pakte de ansichtkaart op die Tingzen naar ons toe schoof.

‘Net als bij de skibril en de handschoen is ook aan die kaart niet te zien dat hij jaren bekneld in het ijs verborgen heeft gezeten,’ zei Tingzen terwijl hij Angie verbijsterd de kaart met Vrouw-met-perfecte-pasvormen in haar handen zag draaien. ‘Het is ongelooflijk dat dit nu voor ons ligt. De enorme krachten van de berg hebben het stukje bij beetje naar beneden gestuwd. Het zat allemaal in een groot stuk tentdoek dat aan de voet van de gletsjer is gevonden. Dit stuk is er een deel van. U zult er nu rekening mee moeten houden dat er meer wordt gevonden. U moet nadenken over wat u als nabestaanden wilt doen.’

5

Op de terugweg naar Rotterdam zeiden we niets tegen elkaar. Ik wachtte tot zij zou gaan snikken, maar zelfs dat gebeurde niet.

Bij de afslag zei Angie dat ik door moest rijden, en dat ze niet terug wilde naar mijn ouders. Er klonk vastbeslotenheid door in haar stem.

In gefilterd licht reden we over een van de bruggen die de stad als veters bij elkaar houden, naar het zuiden. Zij kende de route precies en gaf mij onverstoorbaar aanwijzingen.

Ik probeerde uit te leggen dat het Casper was geweest die mij die

[p. 31]

kaart had toegestuurd. Dat hij onder de indruk was geweest van Allen Jones' schilderij, en dat ik daarom die ansicht weer aan hem had teruggegeven. Iets wat ik vergeten was tot op de dag van vandaag.

‘Mannen kunnen haar niet vergeten. Het eerste dat zij doet is haar giftige weerhaken uitslaan om te voorkomen dat zij ooit nog onbekommerd de liefde kunnen bedrijven. Altijd was zij erbij aanwezig, Jasper! Ontelbare malen hebben jullie mij bezeten! Het is erger dan overspel.’

Ik zei dat ik haar niet begreep.

‘Er zitten nu ontelbare kerven in mijn ziel.’

Op alles wat ik naar voren bracht bleef zij monotoon dat antwoord herhalen. Op een gegeven moment stopte ik haar ervan te overtuigen dat het onzin was een afbeelding als een bedreiging te zien, laat staan als iets dat je schade kon berokkenen. Met woorden was zij niet te redden. Daar zou iets heel anders voor nodig zijn, en dat was de reden waarom wij naar het zuiden reden.

Pas laat in de middag kwamen we in de buurt van leper. Maar in plaats van het stadje in te gaan, moest ik doorrijden.

‘Nu nog, Angie?’

‘Ja, deze dag nog.’

We parkeerden de auto aan de zijweg naar de begraafplaats en liepen het laatste stuk langs besneeuwde weilanden. Het hek was gesloten, en ik klom op de muur die de begraafplaats omringt. Zij weigerde mijn hand aan te pakken, wilde alles zelf doen.

De wereld leek kleiner toen wij over de begraafplaats liepen. De onder onze voeten krakende sneeuw weerkaatste metaalachtig.

Zonder aarzeling liep ik naar het graf. Ik knielde en schoof de ansichtkaart met Vrouw-met-perfecte-pasvormen tussen de zerk en de rand van sneeuw.

‘Dat is niet genoeg, en dat weet je.’

Ik draaide me naar haar om. Ze had iets afstand genomen. De gretigheid waarmee zij het schouwspel observeerde stelde me gerust.

‘Ik wil dat je haar meters diep begraaft. Nu.’

Met mijn blote handen begon ik te graven. De korstige sneeuw was bevroren en voelde scherp aan. De vrijgekomen grond was hard als beton en mijn vingers begonnen te tintelen. Door de tranen in mijn ogen versprong de wereld om mij heen in hoekige facetten. Ik beschermde mijn handen met de panden van mijn jas, en ik ging zo lang mogelijk door om Angies trance niet te verstoren.

Toen ik mij omdraaide om vergeving te zoeken in haar ogen, was zij verdwenen.