De Gids. Jaargang 166

[p. 1082]

Patrick Bassant
Steppewolf

Aan de andere kant van de deur is een spiegel, en dan
zal ik mezelf moeten zien. Ik ben niet bang voor wat ik ben.
Ik ben bang dat ik zal zien wat ik niet ben.
J. Winterson

Hoge gebouwen langs smalle straten: een complete traliewereld. Het perspectief vernauwt, de ratten sluipen nader. Ren je naar een hoek, dan verplaatst de muur zich met je mee. Ben je een kruispunt overgestoken, dan draait het zich om. Schiet je een steegje in, dan loopt het dood en hoor je achter je het geschuifel naderen. Op de trottoirs word je in de gaten gehouden. Camera's zoemen. Iedereen kent je, of kijkt naar je alsof je een vies blaadje bent. Bestuurders trachten je overhoop te rijden. Gebouwen dreigen om te vallen. Bruggen kraken als je langs de reling schuift. Dikke vogels kijken je beschuldigend aan. Auto's schreeuwen naar je. Een gerucht doet je omkijken. Je ziet een gordijn terugvallen, mannen die hun pet dieper over de ogen trekken, vrouwen die hun hoofd bruusk afwenden, kinderen met een plotse interesse voor iets op de grond. Een constante ruis van gefluister. Speldenprikjes van geluid die aan je trommelvliezen tornen. Het evenwicht raakt verstoord. Je wilt je klein maken en verdwijnen in de riolen. Tussen de ratten vluchten. Ondergronds de stad uit vloeien en geloosd worden in een rivier die de stad uit stroomt.

Wanneer je opgroeit als zoon van een herder, weet je hoe je toekomst eruitziet. Ik zag mijn vader twee keer per jaar, een korte tijd tussen het thuisbrengen van de kuddes en het weer vertrekken. In de lente ging hij de bergen in en laat in de herfst kwam hij terug. In de winter trok hij door het laagland. Met zijn hond en zijn schapen. Alleen dus. En met zijn fluit. De macht over zijn bezit. Als mijn vader floot, wemelden de schapen binnen een tel om hem heen. Zochten hun plek, wisten waar ze hoorden. De hond rende om de drom-

[p. 1083]

mende schapen heen en mende ze tot in de perfectie. Gesorteerd op kleur of alfabet, afhankelijk van het melodietje. Als mijn vader terugkwam uit de laagvlakte waren de schapen volgroeid. Ze werden geschoren, aangezet tot reproductie en daarna geslacht. Mijn moeder maakte van de balen wol de rest van het jaar kleding. Sokken, jassen, dekens en elk jaar een waterdichte jas voor vader. Kwestie van zo fijn mogelijke wol gebruiken en de draden zeer dicht op elkaar weven. De buitenkant dik insmeren met vet, de binnenkant voorzien van nog een warme laag wol. Geen druppel kon erdoor, geen zuchtje wind kwam binnen en tot enkele graden onder nul gegarandeerd warm. Voor wie tegen een stootje kon. Mijn vader was de best geklede herder van allemaal. Hij had het zelden koud.

Ik leerde al op jonge leeftijd hoe dieren geslacht moesten worden. Tien jaar was ik toen ik voor het eerst mijn handen in de stroom bloed hield die uit een schaap gutste. Van beesten heb ik altijd gehouden, maar de warmte van bloed was me net zo dierbaar. De relativiteit van leven had daarmee te maken. Een wolf doodt anders dan een beer. Een beer doodt wat hij nodig heeft, een wolf richt een bloedbad aan. Mijn vader was een echte beer. Ik ben dat ook een tijd geweest. Toen ik met mijn vader mee mocht. Ik groeide in enkele maanden meer dan in de jaren ervoor. Ik werd een man. Na al die tijd waarin mijn moeder mij streelde en haar hand op mijn hoofd legde als ik bang was. Kordaat voor mij ging staan als er gevaar dreigde. Me leerde hoe ik moest weven, moest pluizen en hoe een sok gemaakt wordt. Heel soms mocht ik een schaap slachten en villen, meestal stond mijn grootvader dan toe te kijken of ik geen enkele gram van het beest verspilde. Met mijn vader werd alles anders. Hij ging niet meer voor me staan als er een wolf aan kwam, hij trok me niet tegen zich aan als het koud werd en hij hielp me niet mijn weg te vinden. Hij gaf me een fluitje, leerde me hoe ik vuur moest maken en vertelde me dat het belangrijk was dat ik de hond als een slaaf ging gebruiken. Hij vertelde veel, zoals iedereen met jaren ervaring veel te vertellen heeft. Maar hij herhaalde niets. Ik had maar op te letten.

Ik moest naar school. Mijn vader is nooit naar school geweest en had ook liever dat ik daar niet kwam. Op school leer je niets dat je kan gebruiken als je bij vijftien graden onder nul wilt vermijden dat je vingers zwartvriezen. Dat je schapen sterven. Dat je tenen afvallen. Dat je hond het voor gezien houdt. Dat je zelf denkt dat het veiliger en warmer is als je je hoofd neer laat hangen en wacht tot je

[p. 1084]

niet meer beweegt. Op school leer je dingen die handig zijn als je een dak boven je hoofd hebt en er geen roofdieren om je bed trekken. Maar tijden veranderen en ik moest. Ik trok naar de stad. Een overweldigende overdaad aan geluid en foefjes die je helpen te overleven als je dat nooit hebt geleerd. Beleefdheid, oversteekplaatsen en telecommunicatie. Dingen waarin een stad werkelijk verschilt van een herdersdorp. Beleefdheid gebruik je als je niet eerlijk kan zijn. Oversteekplaatsen als je niet dood wilt worden gereden en telecommunicatie als je te lui bent om iemand op te zoeken. In een dorp is daar geen sprake van. Daar zegt men wat men bedoelt, daar kan je overal lopen en is niemand ver weg. Verschillen zijn het, niet meer. Je past je aan je omgeving aan. Laat je niet beïnvloeden door je verleden. Het een is niet verkieslijker, dacht ik, dan het ander. Overleven, en je kudde behouden. Ook in de stad. Dus ik leerde liegen, techniek en luiheid en waar ik het kon gebruiken.

In de stad was ik een nomade. Ik kwam uit een achterlijk dorp en wat ik kon was nutteloos. Dat ik vuur kon halen uit natte takken, dat ik kon leven op straatkatten, dat ik jassen droeg van schapenvacht; achterhaald. Dat ik kon praten met de duiven, dat ik vloekte als een ketter, dat ik een vrouw in alle staten kon brengen; idioot. Ik was een dorpeling, een wezen waar men medelijden mee moest hebben omwille van zijn achterlijke toestand of dat men mocht afranselen wanneer dat zo uitkwam; dat was logisch. Ik keerde mij daarvan af. Ik ranselde terug en had geen boodschap aan medelijden. Ik was een beer. Trots en sterk. Geloof me: als je ooit een woest everzwijn tegenover je hebt gehad, dan zijn tien klasgenoten een makkie. Ik won niet; de drie die bleven staan hakten er goed op los. Maar een zwijn schakelt uit, definitief. In de stad word je niet snel definitief uitgeschakeld. De mensen daar schrikken op het laatste moment terug en durven niet hun duim tot diep in je oogkas te boren. Ze slaan hard en roepen dan dat het de laatste waarschuwing is. Belachelijk. Geen beest geeft laatste waarschuwingen. Een beest wil bloed zien of verdedigt zichzelf. Zo'n beest was ik. In de laatste weken voor mijn afscheid van de school heb ik vier jongens ontmoet. Ze vielen me aan, scholden me uit voor zigeuner en wilden mijn broek uittrekken. Wilden de wilde tanden uit mijn bek slaan, het schapenvet uit mijn kleding ranselen, het zaad uit mijn kloten. Ik verdedigde mij. Ik werd een everzwijn.

Voor wie schrijf ik dit? Ik hoop op kanongebulder en op de trompetten des doods om die met een telkens opgeblazen bel van stilte te

[p. 1085]

beantwoorden. Als ze me komen halen, word ik een wolf. Een doodstille wolf. Die heeft geleerd te schrijven en te verscheuren. Halsoverkop trok ik na mijn schooltijd terug naar het dorp. De kanonnen kwamen te dichtbij. De laatste weken was ik een haas geweest die schichtig door de straten trok. Mijn oren in mijn nek gelegd. Dat had ik niet achter mezelf gezocht. Ik was een everzwijn. Ik kende geen angst. Ik twijfelde niet.

Maar een herder mag je niet opsluiten. Dat is moord. Een herder kan niet leven in een stad, maar zal zeker sterven in een ruimte die nog kleiner is. Hij moet aan de lucht kunnen zien hoeveel voedsel hij nodig heeft. Hij moet aan het gras voelen wat voor weer het wordt. Hij moet uit de vlucht van de vogels de datum afleiden. Hij moet met kruiden zijn wonden verzorgen. Met rotsen een schuilplaats maken. Met vuur zijn bezit verdedigen. Er is geen andere plaats dan de bergen, de vlaktes. Waar de dagen zwijgen en waar de wind naar de zee ruikt. Alleen. Helemaal alleen met mijn kudde. Dat doet recht aan mijn kracht. Geen mooi leven, denk ik. Meedogenloos maar eerlijk.

Ik verdween. Hoog de bergen in, ver de vlaktes op. Verscholen tussen mijn schapen. In mijn gepantserde jas, gewapend met een staf. Ik was hier alleen, goed beschut. Overdag speelde ik fluit. De schapen luisterden naar me, reageerden. Overdag graasden ze, 's nachts dommelden ze in, om me heen, bij een vuur. Alles in rust en vrede. Soms was de wreedheid ver weg. Soms slachtte ik een schaap en voelde het bloed weer over mijn handen stromen. Waste mijn handen in die warme bron. Dronk met beide handen. Dezelfde handen die dit ook met mensen hadden gedaan. Het voelde hetzelfde aan. Weldadig. Maar dat was een ander dier in me. Nu was ik een beer. Kalm. Ik was veilig. Behalve voor de regen. Maar die vijand kon ik overleven. Daar hoefde je geen beest voor te zijn. Als je maar droge voeten houdt. En als je blijft dromen van vallende sterren en opspringende vonken, krijg je het wel wat warmer. En als dat niet lukt, heb je nog de drank. Die brandt door je hele lichaam heen, een spoor van as en gloeiende spiralen achterlatend. Als je gelijk na een slok uitblaast over een stuk schapenvlees, kan je dat zelfs in de regen nog gaar krijgen.

Een mens heeft behoeftes. Maar het zijn er veel minder dan iedereen denkt. Droge voeten, dat is één. Een fluit, dat is twee. De rest is bijzaak, luxe. Allemaal vervangbaar door wilskracht. Als je het

[p. 1086]

zwaar krijgt, kruip je in je schulp. Hier komt de zon niet, noch de wind, noch de regen, noch het stof. Van natte voeten word je zo ziek dat je wilskracht buigt. Dan ben je verloren. En met je fluit men je je kudde. Zonder kudde hoef je niet te blijven leven. De kudde geeft je eten, warmte, kleding, melk, veiligheid en een inkomen. En twee keer per jaar zie je je vrouw. Geen man is meer viriel dan een herder. Op die twee keer per jaar kan je leven. En je vrouw is verzadigd. Dat zijn de behoeftes. Die hoeft niemand te erkennen, maar die mag niemand me afnemen.

*

Ooit zullen ze me vinden. Althans, dat denken ze. Everzwijnen worden in een stad niet getolereerd. Ook lijfsbehoud is daar aan restricties en leugens onderhevig. Ze zullen me vermoorden. Ze zullen me alles af willen nemen, dat wil zeggen: mijn fluit en mijn kudde. Als ze me vinden, zullen ze mijn voeten onderdompelen in stadswater.