De Gids. Jaargang 166

[p. 709]

[Nummer 9]

Vooraf

Hoe meer een nummer van een literair tijdschrift op een boek lijkt, des te groter de kans dat die aflevering in kranten besproken en in de boekhandel verkocht wordt. Kennelijk is het, naarmate zo'n aflevering meer de trekken heeft van een verhalenbundel of een samenhangende verzameling artikelen, voor ‘de markt’ gemakkelijker om op het thema af te gaan en aan de hand daarvan met het nummer overweg te kunnen. Nu wil alleen de ironie dat hoe meer een literair tijdschrift op een boek lijkt, des te minder het trouw blijft aan zijn eigen oorsprong en karakter. De missie van een literair-cultureel tijdschrift is immers niet om zoveel mogelijk op een bloemlezing, een bundel of een ander soort boek te lijken.

Maar wat is de missie van een literair-cultureel tijdschrift dan wel?

Die vraag laat zich niet in het bestek van een korte inleiding tot dit septembernummer beantwoorden. Of liever: die vraag wordt voor wat De Gids betreft tienmaal per jaar door het uitbrengen van een nieuw nummer een beetje beantwoord, en als het goed is vormen die nummers bij elkaar - met inbegrip van twee thematische dubbelnummers - de best mogelijke poging tot beantwoording van de opgeworpen vraag.

Om erachter te komen wat de redactie van dit tijdschrift - niet slechts als collectief, maar juist ook als individuen - met De Gids wil verwezenlijken, is dit nummer nu eens van begin tot eind zonder verbindend thema gemaakt. De opdracht die de redacteuren zichzelf gaven was: werf een bijdrage die naar het eigen oordeel op dit moment het beste beantwoordt aan de bedoeling van een algemeen cultureel en literair tijdschrift als De Gids. Beperkingen waren er niet: alle genres, alle onderwerpen waren toegestaan, als het maar ging om niet eerder gepubliceerde, oorspronkelijk in het Nederlands geschreven bijdragen. En zo kwamen de bijdragen voor dit septembernummer tot stand, zonder enige onderlinge verbinding.

[p. 710]

Maar juist daardoor is het een schoolvoorbeeld van een Gids-nummer geworden: een nummer met vele thema's. Een Gids-aflevering die als zodanig ontsnapt aan iedere vergelijking met een journalistiek product of met bundels en bloemlezingen en daardoor volledig zichzelf is. Hier is een tijdschrift in vol bedrijf, als podium voor gedachteontwikkeling, als verzamelplaats van talent, als afspiegeling van persoonlijke smaken en voorkeuren, als speaker's corner voor uiteenlopende ideeën en theorieën, als laboratorium voor nieuw-uitgeprobeerde creativiteit. De enige beperking die het toeval ons oplegde, is dat het vorige nummer (juli-augustus) geheel aan het korte verhaal was gewijd; om die reden ontbreekt dit genre vermoedelijk in dit nummer.

Een aflevering van een literair tijdschrift is de natuurlijke tegenvoeter van het verzameld werk. In de laatstgenoemde publicatie is alles definitief, geannoteerd, nogmaals en nu voor generaties lezers in de correcte volgorde en spelling achter elkaar gezet; een tot stilstand gekomen limousine. Een nummer van een tijdschrift daarentegen is een splinternieuw prototype dat zich nog moet bewijzen en waarvan de prestaties nog niet eens precies bekend zijn. De teksten hebben buiten de auteur en de redactie soms zelfs geen enkele andere lezer gekend. In die onzekere, verkennende, uitproberende aard schuilt ook het richtingzoekende van een tijdschrift als De Gids, een kracht die het blad zowel voor lezers als voor schrijvers bezit.

Dat er veel gevestigde reputaties in dit nummer vertegenwoordigd zijn, is misschien vanzelfsprekend voor een honderdzesenzes - tig jaar oud tijdschrift. Dat alle auteurs van het mannelijk geslacht zijn, zal voor sommigen betekenisvol zijn, anderen zullen beweren dat het toeval is. Belangrijker is dat er van die bekendere auteurs prachtbijdragen voor dit nummer zijn aangedragen, te weten van Frans de Ruiter (voorgesteld door Frans Saris), Meindert Fennema (door Annet Mooij), Piet Meeuse (door Els Broeksma), Arjen Mulder (door Dirk van Weelden), Abram de Swaan (door Leonoor Broeder) en Stefan Hertmans (door Gids-uitgeefster Annette Portegies). Daarnaast zijn er - althans voor Gids-lezers - nieuwere namen, zoals David Hamers (voorgesteld door René Boomkens) en Micha Hamel (door Maarten Asscher).

Interessant is wel nog dat voor een aantal auteurs, ook voor de gevestigde, geldt dat zij in de tekst(en) die ze voor dit nummer afstonden iets nieuws, iets anders hebben uitgeprobeerd dan hetgeen ze tot dusver deden. Of het nu gaat om de even persoonlijke als fundamentele artistieke beginselverklaring van kersvers hoogleraar Frans de Ruiter of om de identificerende leeservaring van Arjen

[p. 711]

Mulder bij Pavese, om een sociologisch-historische analyse van literair essayist Piet Meeuse of om het poëziedebuut van componist en dirigent Micha Hamel. De auteurs van dit non-themanummer sluiten aldus met hun bijdrage precies aan op wat men met een groot woord dan toch de missie van een blad als De Gids zou kunnen noemen: namelijk om schrijvers en lezers bijeen te brengen in een door een redactie gecultiveerde omgeving die geschikt is voor het maken van en het reflecteren op literatuur, maatschappij en cultuur. Met zo'n missie heb je ook helemaal geen verder thema nodig, zou je zeggen. Dan is het vooral belangrijk dat je je gang kunt gaan en dat je door zo weinig mogelijk gehinderd wordt. Om de verleidelijkheid van die vrijheid te illustreren mag deze septemberaflevering, met een knipoog naar Erica Jong, ‘Het themaloze nummer’ heten.

Namens de redactie,

maarten asscher