De Gids. Jaargang 166

[p. 624]

Atte Jongstra
De wijsheid van helemaal niets
(Vrij naar Andersen)

Er was eens een jongeman die had besloten voor Pinksteren dichter te zijn en daar zijn brood mee te verdienen. Hij wist dat dichten begint met goed naar anderen en naar de wereld te luisteren en te kijken. Hij studeerde dat de stukken er afvlogen, maar de kunst om aan wat hij zag en hoorde, om aan andermans woorden iets eigens te knopen werd hij maar niet machtig.

Wat leefden dichters vroeger lang en gelukkig, dacht hij. Toen was het geen kunst om onsterfelijk te worden: de wereld fluisterde je als vanzelf schoonheid in. Zelfs nog maar honderd jaar geleden was er nog genoeg om een gedicht van te maken. Maar het is voorbij, de wereld is uitgeschreven, ik ben te laat geboren!

Toch wilde hij niet opgeven en studeerde door, tot hij ziek werd, van bittere wanhoop. Hij versleet vele dokters, de meeste schudden het hoofd bij zijn klachten, tot hij bij zijn huisarts terugkeerde, die de patiënt in het oor fluisterde dat hij nog steeds weinig kon betekenen, maar dat er een wijze, oude vrouw aan de Achterweg woonde en dat die vrouw als enige misschien iets voor de dichter kon doen.

‘Wat?’ riep de dichter. ‘Die? Maar die woont hier vlakbij! Ik hoef maar voor de kerk langs te lopen, het fietspad af en dan sta ik voor haar huis!’

‘Juist,’ zei de dokter. ‘Die.’

Binnen tien minuten stond de dichter voor de rij bessenstruiken, waarin onbekommerd gekwinkeleer van het vogelenorkest. Piccoloblazers als de tjiftjaf, een uil die een klarinet verklankte, en natuurlijk een vinkje dat zijn ‘pink’ sloeg als uit een xylofoonhoutje. Jongstra vroeg zich af of er een grens was aan het repertoire van dit orkest, want de specialisten van het atonale - Schönberg-freaks als de ekster of de spreeuw - had hij nog niet gezien. Misschien was het omdat hij aan de laatste vogel dacht, dat hij het gerucht van vleugels hoorde en luchtbeweging ter hoogte van zijn rechteroor voelde, gekriebel op zijn schouder. Voorzichtig wendde hij het hoofd en keek

[p. 625]

in de brutale zwarte knikkertjes van een spreeuw. Verder waren er de merels, de leeuweriken en de nachtegalen, krijsend cirkelde een buizerd in de lucht, een spreeuwenzwerm wolkte langs, hij nam een mus waar die de pootjes angstvallig om de dakrand klemde, hij meende een vinkje te horen jupen, tussen het bladergroen dook het felle geel van de wielewaal op, zwaluwen scheerden alleen of in formatie rakelings langs zijn hoofd.

Achter de bessenstruiken zag hij haar huisje, een klein exemplaar van het type boerderij dat je in die streek veel zag. De dichter herinnerde zich hoe kaal het erf in zijn jongensjaren was geweest, maar toen zij er was komen wonen had ze van alles geplant en nu was het een fraaie tuin, waarin licht en schaduw elkaar met wisselend succes bevochten en groen als derde partij toch de overhand hield, afgewisseld met de bonte kleuren van alle bloemen in de sierperken. Hij zag dit natuurlijk niet allemaal vanaf zijn standplaats achter de struiken, hij was intussen doorgewandeld en haar erf opgestapt. Waar hij constateerde dat ook haar huis liefde en onderhoud ademde. Achter in de tuin zag hij een paar bijenkorven in een eenpersoonsveldje aardappelen en...

‘Dat is een mooi beeld voor onze fantasieloze tijd,’ mompelde de dichter. ‘Over zo'n veldje aardappelen of een bijenkorf is wel alles gezegd.’

‘Schrijf dat nou eerst maar eens op,’ zei de oude, wijze vrouw, die ineens naast hem stond. ‘Dat heb je in ieder geval al bedacht. Kruimels zijn ook brood. Ik weet wel waarom je hier bent... Je kunt niks bedenken en wilt toch vóór Pinksteren dichter zijn.’

‘Tegenwoordig is alles minder. Alles is al opgeschreven.’

‘Nee,’ zei de vrouw. ‘Vróeger was alles minder. Wijze vrouwen op zekere leeftijd werden verbrand, dichters leefden op een lege maag. Het heden is de beste tijd die je je kunt voorstellen. Alleen: jij kunt dat niet bedenken. Je luistert niet scherp genoeg.’

‘Er is hier en nu stof te over voor dichters,’ ging ze verder. ‘Maar ze moeten het wel zelf vinden. Je kunt het in mijn Salomonszegel aan - treffen, in m'n Sanvitalia, m'n Saterstoelen... Je treft het in Schaafstro, Scheefkelk, Scherpgras, Schismatoglottis, Schizanthus, Schizostylus, Schubwortel, Sempervivum, Siddergras, Slangenwortel, Sluierkruid, Sneeuwroem, Speenkruid, Sprekelia en zo kan ik de hele bliksemse inventaris van mijn tuin wel opnoemen. En als jij denkt dat uit vreemde verschijnselen als skeletteermotjes, smucht, snotkokers of

[p. 626]

snuittorren geen fraaie verzen te halen zijn, dan heb je het mooi mis.’

Toen gaf de oude, wijze vrouw de dichter haar bril en liet hem haar gehoorapparaatje indoen. Dan kon hij de poëzie zelf overal in zien en horen.

De dichter werd door haar midden in een bloembed gezet, en nu, met zijn voeten in de Sprekelia's riep hij verheugd: ‘Ik voel het aankomen! Ze zingen gewoonweg!’

‘Goed,’ zei de oude, wijze vrouw. ‘Nu ga je in het aardappelveldje staan.’

De dichter hoorde een woord dat hij onmiddellijk heel mooi vond klinken, Solanum tuberosum. De hele geschiedenis van de aardappel werd hem ingefluisterd. Hij hoorde hoe de beroemde Clusius tevergeefs had geprobeerd de pieper in Wenen te introduceren, dat hij daar een kwaal aan overhield die je rustig ‘patattomanie’ kunt noemen en die in regelrechte waanzin ontaardde toen een Franse apotheker met de ontdekking van de aardappel aan de haal ging. Hij hoorde cijfers omtrent de samenstelling van de aardappel: vijfenzeventig procent water, twintig procent zetmeel, twee procent eiwitten, één procent bouwmateriaal voor celwanden.

Gek, dacht hij. Wat zit er toch een muziek in de aardappel!

‘Juist,’ zei de oude, wijze vrouw. ‘Ga nu bij de Sleedoorn staan. Die struik daar.’

‘We hebben familie wonen in het land waar de aardappelen zijn geboren,’ hoorde de dichter. ‘Maar onze neven en nichten wonen noordelijker. Ze zijn als vikingen van Noorwegen weggezeild, stuurden westwaarts door mist en storm naar het onbekende, vonden dat achter de ijs- en sneeuwgebieden en daar wortelden ze. En omdat de vikingen niet vaak wijn hadden gedronken dachten ze dat wat ze van onze pruimen persten wijn was en dus noemden ze dat onbekende land Vinland.’

‘Een romantisch verhaal, allemachtig!’ stamelde de dichter, maar de oude, wijze vrouw nam hem alweer mee, ditmaal om het leven der bijen in de korf te beluisteren. Het bracht de dichter zo mogelijk tot nog grotere verrukking.

‘Wat een nijverheid en industrie, wat een arbeidsverdeling en grootse gezamenlijke productie. Dat dat zo schitterend kon zijn, en diep!’

‘Ja,’ zei oude, wijze vrouw kortaf, alsof ze alles al wist. ‘En nou ga je nog op de regenput staan...’

[p. 627]

De dichter zag de kerk uitgaan en de kerkgangers langs het fietspad naderen. Hij ving gesprekken op die hij nooit had gehoord. Over de smaak van melk, de geur van hooi, de kleur van bloed als je je aan een Sleedoorn prikte, een koe in de sloot, een veulen in de lentewei, de regen tikkend op een strodak...

‘Zo dan,’ zei de oude wijze vrouw. ‘Genoeg gehoord.’

Ze nam de bril van zijn neus en trok het gehoorapparaat uit zijn dichtersoor.

‘Nou hoor en zie ik ineens niks meer,’ zei de dichter teleurgesteld.

De oude, wijze vrouw haalde haar schouders op: ‘Tsja, dan haal je het niet voor Pinksteren. En als ik je een goede raad mag geven: vergeet je dichterschap. Dat wordt nooit wat. Misschien ben je meer geschikt voor klerk, of loopjongen.’

Maar de jongeman kan zijn dichterschap nog niet laten varen.

‘Wat zou u er anders van denken...’ begint hij.

‘Nou?’

‘Als ik een mooi vers over u zou schrijven?’

Ineens verdwijnt haar pinnigheid als bij toverslag. De zon breekt door op haar gerimpelde gezicht, en het begint te regenen: schuddebuikend, met natte wangen laat ze zich neer op het bankje onder de bessenstruiken. Als de jongeman allang is vertrokken lacht ze nog.

Een loopjongen zou hij niet worden, heus hij had kwaliteiten. Toen hij eenmaal op leeftijd was kon hij zich een onbekrompen woning veroorloven, een geklede jas, een mooie bloemengravure voor aan de muur bij het raam. Een ruim bemeten volkstuin had hij ook, waar hij zat als het maar even kon. In die tuin, als hij in zijn zomerstoel zo'n beetje zat weg te dromen herinnerde hij zich soms het bezoek aan die oude, wijze vrouw. Soms ook zat hij simpelweg te genieten en een enkele keer betrapte hij zich op de gedachte dat er ooit een dichter op zou staan die zijn eenvoudige geluk, de poëzie van hem daar in die tuin, onder woorden zou brengen.

‘Of misschien moet ik het toch zelf eens proberen,’ mompelde hij.

Maar op dat moment was de herinnering aan die oude, wijze vrouw al weer heel ver weg en werd hij bevangen door een koorts die hem dwong snel aan wat anders te denken. Want die wijsheid had hij uiteindelijk toch weten te bereiken - een leegte die je rust, ontspanning, die je ‘helemaal niets’ zou kunnen noemen.