De Gids. Jaargang 166

[p. 215]

Maarten Asscher
De Boatswain-herdenking

Your Majesty, Your Excellencies, Ladies and Gentlemen,

Wij zijn hier op dit uitgestrekte gazon bijeen om eer te bewijzen aan een dierbaar graf.

Het is een merkwaardig maar onmiskenbaar verschijnsel dat jonggestorvenen een aanzienlijke invloed kunnen uitoefenen op de artistieke ontwikkeling van hun tijd, een grotere invloed - zo lijkt het soms - dan zij die zich gedurende een vol leven aan de opdracht van hun bestaan hebben kunnen wijden. Of men nu aan John Keats denkt, aan Keith Haring of aan Giovanni Battista Pergolesi, in iedere kunstdiscipline zijn voorbeelden beschikbaar. Misschien heeft dit verschijnsel daarmee te maken dat de te vroeg afgebroken levensbaan in al zijn onstuimige ambitie hoogten suggereert die voor de achterblijvenden onbereikbaar lijken.

Hoe dit ook zij, soms kan een bestaan van slechts enkele jaren de hele cultuur een wending geven waarvan het belang achteraf nauwelijks meer in verhouding staat tot de korte levensloop van slechts één schepsel. Zo ook is het gesteld met de bijdrage die Boatswain (1803-1808) heeft geleverd aan de literaire periode in de Engelse literatuur die wij de Romantiek noemen.

Boatswain werd geboren in Southwell in het Engelse graafschap Nottinghamshire. Over zijn familie is weinig tot niets bekend, al kan met zekerheid worden gezegd dat zijn voorouders uit Newfoundland afkomstig waren. Ook de precieze datum van zijn geboorte staat niet vast, en de meeste biografen houden het, om aan de veilige kant te blijven, dan ook op ‘mei 1803’. De vroegste verwijzing naar Boatswain is te vinden in een verslag uit augustus 1806 van de hand van Henry Long, de jongere broer van Edward Long, een boezemvriend van George Gordon Lord Byron, de Engelse schrijver die in het leven van Boatswain een zo belangrijke rol vervult. Die beschrijving vermeldt dat Lord Byron zich tijdens een be-

[p. 216]

zoek aan de familie Long in Little Hampton uitleefde in een van zijn favoriete bezigheden, namelijk het pistoolschieten. Die dag oefende hij door te richten op oesterschelpen die zich op een pier hadden vastgezet, en Long beschrijft hoe Boatswain, aangevuurd door het lawaai van de pistoolschoten en het enthousiasme van Byron, als enige van het gezelschap de duik vanaf de pier waagt, het koude water in.

Hieruit komt reeds een onverwisselbare karaktertrek van de jonge Boatswain naar voren, namelijk zijn avontuurlijke durf en zijn blinde trouw aan hetgeen hij in zijn jeugdig elan meende dat van hem werd verwacht. Wie evenwel denkt dat Boatswain slechts een ruw en onbeheerst karakter had, heeft het beslist bij het verkeerde eind. Wanneer het moest kon hij als een dolle met alle spelletjes en avonturen meedoen, maar hij voelde zich evenzeer op zijn gemak als hij, gezeten naast de lijfknecht Frank - de voorganger van de beroemde William Fletcher die Byron tot aan zijn sterfbed zou bedienen - met Byrons rijtuig meereisde. In een brief van 11 juni 1807 aan zijn vriendin Elizabeth Bridget Pigot roemt Byron zelfs Boatswains bijna plechtstatige ernst.

Ruim twee jaar oud verhuisde Boatswain naar Cambridge, waar hij samen met Byron aan Trinity College studeerde, totdat het voorvaderlijk landgoed van de laatste hen beiden tot zich riep. Toen zij in de maand september van het jaar 1808 daarheen verhuisden, konden zij niet weten dat Boatswain nog slechts enkele maanden te leven had, en dat deze tuinen van de magnifieke, zij het vervallen Newstead Abbey niet slechts zijn kortstondige speelterrein, maar al spoedig ook zijn laatste rustplaats zouden worden.

Majesteit, dames en heren, het is een dartele speculatie, maar men moet zich afvragen wat voor wending het leven en het oeuvre van Byron genomen zouden hebben als Boatswain hem niet in 1808 op zo'n tragische wijze was komen te ontvallen. Was hij dan enkele maanden later ook vertrokken voor zijn grote reis naar Portugal, Spanje, Malta, Griekenland, Albanië en Turkije? Had de eenentwintigjarige aspirant-dichter, zonder de verplettering van dit volkomen onverwachte verlies, ook deze bijna op een vlucht gelijkende reis gemaakt en daarmee alle indrukken opgedaan die vervolgens zouden leiden tot Childe Harold's Pilgrimage, de spectaculaire doorbraak in zijn literaire loopbaan en het keerpunt in zijn leven en fortuin? Wanneer men de beschrijvingen leest die Byron zelf van het volkomen onverwachte overlijden van Boatswain gegeven heeft, dan is in elk geval duidelijk dat weinig andere gebeurtenissen, met de moge-

[p. 217]

lijke uitzondering van de dood van zijn moeder, in die jaren een zo vertwijfelende uitwerking op zijn gemoed hebben gehad.

De feiten laten geen andere conclusie toe: de dood van Boatswain is de eigenlijke ‘agens’ geweest - in de scheikundige betekenis van het woord - die de mediterrane pelgrimage van Byron en zijn alter ego Childe Harold teweeg heeft gebracht. Daarmee kreeg de literatuur van de Engelse Romantiek een impuls die zich door heel Europa heeft doen gevoelen, zoals door Paul Graham Trueblood overtuigend in kaart is gebracht in de door hem geredigeerde bundel Byron's Political and Cultural Influence in Nineteenth-Century Europe uit 1981.

De toedracht van Boatswains plotselinge overlijden is uitvoeriger geboekstaafd dan zijn afstamming en geboorte. Een onaangekondigde razernij maakte zich in november 1808 van hem meester. Byrons vriend Thomas Moore heeft beschreven hoe de dichter zich aanvankelijk zo weinig bewust was van de aard van de aandoening dat hij meer dan eens met zijn blote hand het schuim van Boatswains lippen afveegde. Dat is een opmerking die - hoe goed bedoeld ook - geen grote kennis verraadt van het zachtaardige karakter van de trouwe Boatswain. Op 18 november 1808 blies hij zijn laatste adem uit, vijfenhalf jaar oud, zonder de beschikking over zijn bewustzijn te hebben herkregen. In een brief aan zijn jeugdvriend Francis Hodgson van acht dagen later schrijft Byron de verpletterende woorden: ‘Boatswain is dead! he expired in a state of madness [...], after suffering much, yet retaining all the gentleness of his nature to the last, never attempting to do the least injury to any one near him’. En de dichter besluit met de moedeloze constatering dat hem van zijn getrouwen nu nog slechts zijn uitgever is overgebleven. Voorwaar een desolaat vooruitzicht. En geen wonder dat Byron in 1815, zeven jaren later, nog immer treurt om ‘the dearest and, alas! the maddest’ van zijn levensgezellen.

De bijzondere positie die de jonggestorven Boatswain voor Byron innam, kan niet beter worden geïllustreerd dan door de zorgvuldige instructies die de auteur van Childe Harold's Pilgrimage meerdere malen heeft opgesteld met betrekking tot de teraardebestelling van Boatswain. Aanvankelijk zou zijn graf in de abdijkerk van Newstead Abbey moeten worden ingemetseld, maar uiteindelijk werd het hier in deze tuinen van Newstead Abbey gedolven. Aan de vooravond van de begrafenis schreef Byron, op 27 november 1808, aan de eerdergenoemde Hodgson: ‘Boatswain is to be buried in a vault wait-

[p. 218]

ing for myself’. Deze instructie herhaalde hij toen hij het jaar daarop zijn laatste wilsbeschikking maakte, en opnieuw toen hij op 12 augustus 1811 een nog uitgebreider testament opstelde. Letterlijk verordonneerde hij dat zijn eigen stoffelijke resten in Boatswains graf moesten worden bijgezet, en dat diens overschot daarbij onder geen beding zelfs maar mocht worden aangeroerd, op het moment dat er ooit plaats voor de dichter zelf zou moeten worden gemaakt. Wie van zijn erfgenamen deze instructie zou schenden, werd zelfs zonder pardon bij voorbaat onterfd.

Majesteit, dames en heren, het stemt treurig dat door een samenspel van oorzaken deze zo expliciete wensen van Byron niet zijn uitgevoerd. Anders hadden wij nu, in plaats van de schamele plaquette in de Poets' Corner van Westminster Abbey, een hoogst bijzonder dubbelgraf van Boatswain en Byron gehad, in een fraaie tombe op de terreinen rondom deze ook vandaag de dag nog zo schilderachtige Abdij. Wat we in elk geval wel hebben is dit monumentale graf van Boatswain zelf en het daarvoor door Byron gecomponeerde berijmde grafschrift, gedateerd 30 november 1808. Terecht hebben die verzen in de afdeling ‘Occasional Pieces 1807-1824’ een plaats in zijn verzameld werk gekregen. De veel te jong gestorven vriend, van wie slechts een enkel portret bewaard is gebleven, leeft voort in dit grafschrift, dat een impliciete erkenning vormt - uit de pen van de dichter zelf - van de cruciale band die Byron al die jaren lang met Boatswain heeft verbonden:

[...]
Ye! Who perchance behold this simple urn,
Pass on - it honours none you wish to mourn:
To mark a friend's remains these stones arise;
I never knew but one - and here he lies.

Ik dank u voor uw aandacht, en verzoek u thans enkele momenten van stilte in acht te nemen.