De Gids. Jaargang 166

[p. 197]

Els Broeksma
Een vlinder bedrogen of een bedrieglijke vlinder?

Ik huilde, Butterfly, toen je harakiri pleegde. Ik had met je te doen, je was zo jong en mooi. Ik was verdrietig omdat je onvoorwaardelijk wilde liefhebben, omdat je liefde met de dood werd bezegeld en die liefde deze dood niet waard was.

Nauwelijks vijftien en al een paar jaar geisha, werd je voor honderd yen door een koppelaar verkocht aan de Amerikaanse luitenant Pinkerton. Hij trouwde met je, maar na enkele gelukkige weken verdween hij uit je leven. Negen maanden later kreeg je in het geheim een zoontje, Trouble, en vervolgens wachtte je drie jaar op de terugkomst van je man. Toen deze uiteindelijk verscheen, bleek hij getrouwd met de Amerikaanse Kate.

Nadat Pinkerton via de Amerikaanse consul van het bestaan van zijn zoontje had vernomen, stuurde hij Kate om je te overreden Trouble aan Pinkerton en haar af te staan. Je stemde toe, Butterfly, op voorwaarde dat de vader, die te laf was geweest om je onder ogen te komen, Trouble zelf zou komen halen. Maar voordat hij kwam pleegde je harakiri. Waarom?

In het zwaard waarmee ook je vader zich doodde en dat jij van hem had geërfd, stond dit motto gegraveerd: ‘Eervol sterven als eervol leven niet meer kan.’ Maar wat is in ere leven? Ook al verkeerde je misschien in kommervolle omstandigheden, meende je echt dat je niet eervol kon voortleven met je zoontje? Was het verlaten worden door een echtgenoot werkelijk onoverkomelijk? En redde je je eer door op deze wijze te sterven? Stond je daarom je kind af aan die verachtelijke man? Harakiri was toch iets dat alleen door mannen werd gepleegd? Moeten wij je zien als een dappere vrouw?

Vragen die alleen jij zou hebben kunnen beantwoorden, Butterfly.

Na je vaders dood kwam je in geldnood en werd je geisha om in je levensonderhoud te voorzien. Zonder je daarvoor te schamen. Het

[p. 198]

was in Japan eervol ervan te leven om het mensen naar de zin te maken. Het was je taak als geisha om mannen te behagen. Met jouw gevoeligheid, Butterfly, moet je toch enige levenservaring hebben opgedaan? Onder alle Japanse verfijning moeten je toch de ogen open zijn gegaan voor de grillen en lusten van mannen? Want was er tijdens die vele ontmoetingen ooit sprake geweest van liefde? Van echte liefde? Was het niet wat naïef dat uitgerekend jij zulke grote verwachtingen koesterde van een vreemde? Waarom hebben je ervaringen je niet terughoudender gemaakt? Wat deed je denken dat je van die onbekende Amerikaan hield? En hoe is het te verklaren dat je na drie jaar wachten nog altijd niet aan zijn liefde twijfelde?

Inderdaad, Penelope wachtte heel wat langer op Odysseus, maar daarbij waren goden in het spel. Puccini geeft ons echter geen enkele hint. Madame Butterfly blijft raadselachtig, ondoorgrondelijk.

Als ik alweer huil, is dat ook uit verontwaardiging. Want wat was die Pinkerton een schurk, een angsthaas en een lafaard! Hij legitimeerde zijn seksuele verlangens door met haar te trouwen. Was dat misschien voor Butterfly het ultieme bewijs dat hij haar echt beminde? Intussen wist hij dat hij haar snel zou verlaten. Onbarmhartig heeft hij met haar verwachtingen en gevoelens gespeeld. Zou deze man zichzelf, zijn Kate en zijn ‘Japanse’ zoontje ooit recht in de ogen kunnen kijken?

Madame Butterfly werd het slachtoffer van een ontmoeting, dat wil zeggen, een misverstand tussen twee culturen, waarin het gekleurde westerse beeld van de Japanse zeden haar parten heeft gespeeld. Voor Pinkerton was Madame Butterfly slechts een van de talrijke aantrekkelijke, sensuele en in zijn ogen vooral gewillige Japanse jonge vrouwen. Wat voor Pinkerton een avontuurtje was, was voor Butterfly bittere ernst. Met haar fijnbesnaarde geest ging zij ten onder aan zijn egocentrische grofheid.

Of heeft niet Pinkerton maar Puccini de dood van Butterfly op zijn geweten, vraag ik me nu af, terwijl de componist mij, een westerse vrouw aan het begin van de eenentwintigste eeuw, voor de zoveelste keer met zijn muziek verleidt?

Butterfly, mag ik mijn oren nog geloven?