De Gids. Jaargang 166

[p. 189]

Arnon Grunberg

Niemand verdient het om te sterven, maar sommigen toch net iets meer dan anderen.

Vele auteurs sterven snel en tamelijk pijnloos, er zijn er die dood geboren worden en weer andere sterven na een boek of twee onder de invloed van roem, geld en de hang naar maatschappelijke erkenning, wat in de praktijk neerkomt op een vriendelijk knikje van een collega in de kroeg. Er zijn schrijvers die sterven omdat ze het schrijven van goede boeken en respectabele stukken minder belangrijk vinden dan dat deze of gene over ze zegt: ‘Wat is dat toch een aardige man, hij draagt het hart op de juiste plaats.’

Aan mij de ondankbare taak een man dood te verklaren die al vele malen is gestorven, maar telkens toch weer de schijn van leven vertoont, een pink die gaat bewegen, een ooglid dat plotseling gaat trillen. Noem mijn korte rede euthanasie.

Sinds ik mij officieel tot het boeddhisme heb bekeerd verricht ik ondankbare taken met meer vreugde en bezieling dan ooit, maar ik sta hier in de eerste plaats als humanist. Het is aan ons humanisten de zieken uit hun lijden te verlossen, de schrijvers die nooit het daglicht hadden mogen zien met zachte hand terug te voeren naar de duisternis waarin ze thuishoren, waar ze zoveel minder pijn hoeven te lijden en waar hun opgehoopte frustraties en rancune geen kwaad meer kunnen aanrichten.

Wij spreken hier uiteraard over Guus Luijters.

De Nederlandse literatuur kent vele gezwellen maar hij die vandaag verlost zal gaan worden is uniek in zijn hardnekkigheid.

Het stemt mij dankbaar en bescheiden dat ik gevraagd ben het mes te hanteren, ongetwijfeld omdat bekend is dat het mij niet om het verdelgen gaat maar om het onkruid waarmee ik een intens mededogen heb.

Toen Guus mij belde en zei: ‘Snijd mij weg, want zo gaat dit niet langer,’ heb ik nog even geaarzeld, maar na een dag belde ik terug en ik zei: ‘Goed Guus, ik zal je wegsnijden.’

[p. 190]

Daartoe heb ik mij aangeschaft Luijters' in 1996 verschenen boekje De verdwenen stad.

Of dit een verhalenbundel wil zijn of een roman in verhalen blijft tot en met de laatste bladzijde onduidelijk, vast staat wel dat Amsterdam een belangrijke rol in dit boekje speelt, op de eerste bladzijde is zelfs een plattegrond van Amsterdam afgedrukt. En hoewel die verre van accuraat is moet gezegd dat die plattegrond het beste is wat De verdwenen stad ons te bieden heeft.

Maar, een goede euthanasiedokter snijdt niet zelf, hij laat het snijden aan de patiënt over. Ik geef daarom het woord aan Guus Luijters, eerst maar zijn beginzinnen:

‘Het jongetje dat ik was, vroeg aan zijn moeder waarom en zij antwoordde:’ (blz. 11).

‘De vriend die als mijn ziel was, had de gewoonte om zich voordat we op zaterdagavonden in gezelschap van onze vriendinnen naar een feest gingen, eerst grondig af te trekken.’ (blz. 15)

‘De zomer van 1968 was er een van zonnige en zorgeloze dagen.’ (blz. 141)

‘Langs de zilveren rivier gaat een lange stoet.’ (blz. 9)

Dit is slechts een willekeurige greep en Luijters verdient een prijs voor de meest abominabele beginzinnen uit de Nederlandse literatuur, maar helaas laat hij het niet bij die beginzinnen, zodat hij ook nog voor andere prijzen in aanmerking komt.

De meeste lezers zouden het boek na een van bovenstaande zinnen terzijde hebben gelegd, maar de euthanasiedokter doet walgend zijn humanistische plicht. Hij snijdt dieper in het rotte vlees.

Het is een kunst sentiment nog ranziger en kitscheriger te verwoorden dan het weekblad Privé, maar Luijters slaagt daar met verve in.

De inhoud bestaat uit opgeklopte weemoed, verlangen naar het jongetje dat Luijters kennelijk geweest is, naar zijn eenvoudige familie uit Amsterdam-West. ‘Wij woonden in een smalle straat in Amsterdam-West, in een klein huis met voor en achter een balkon,’ (blz. 91) schrijft Luijters. Niet dat die balkons verder ook maar enige rol spelen in het verhaal of daar iets aan toevoegen, Luijters wil ons laten weten dat zijn lieve ouders kosten noch moeite hebben gespaard om het jongetje dat Guus was maar liefst twee balkons te gunnen. Je maag draait zich om bij zoveel liefde. Maar ik zeg, als ze echt van het jongetje dat Guus was hadden gehouden, hadden ze het hekwerk van die twee balkons gesloopt, opdat het jongetje dat Guus was op een goede dag in een smalle straat in Amsterdam-West te pletter was gevallen. Dat had dat jongetje veel ellende en een

[p. 191]

hoop valse maar hevig opgeklopte weemoed bespaard.

Nu bespaart hij ons geen detail: ‘Overal stonden piepkleine vaasjes die gevuld waren met minuscule bloemen, maar als zo'n vaasje omviel, maakte het bloemenwater een enorme vlek.’ (blz. 52)

Dit grenst aan absurdisme, maar helaas wil het ook geen absurdisme worden. Vaasjes gevuld met bloemenwater, die omvallen en vlekken veroorzaken. Ja, het universum van het jongetje dat Guus was is niet alleen gevuld met zilveren rivieren maar ook met het literaire wonder van omvallende vazen.

Aan dit werkje gaan drie citaten vooraf, waarvan een van Georges Perec. Het jongetje, inmiddels verworden tot rancuneuze opklopper van onechte gevoelens, wil ons wijsmaken dat achter zijn overvloed aan overbodige en onhandig geformuleerde details een literair programma schuilgaat. Hij wil zoiets doen als Perec deed. De arme.

Luijters is het type zieke dat schrijft: ‘Zijn of niet zijn, dat is de vraag.’

En als je hem dan aanstoot en zegt: ‘Is dat geen cliché,’ antwoordt hij: ‘Nee, dat is geen cliché, dat is Shakespeare.’

‘Mijn dagboek was zo saai als het leven en na een tijd hield ik ermee op,’ (blz. 127) schrijft Luijters.

Alweer verdient hij een prijs, want zijn proza is nog saaier dan het leven en hij is er tot vandaag niet mee opgehouden.

Hij blijft zijn natte dromen beschrijven alsof hij van seks nooit iets anders heeft meegemaakt dan erotische films op bedenkelijke televisiekanalen: ‘We lagen onder een laken en ik likte het zweet van haar schouderblad en heupen.’ (blz. 152)

Luijters laat zich wel meeslepen door zijn pik, maar waar hij het zweet oplikt en waar niet, daar is hij dan plotseling weer kieskeurig. Alleen van schouderblad en heupen, en altijd onder de lakens, geheel conform de wetten van het genre.

‘Als kind al werd het huis door mij als heel klein ervaren,’ (blz. 46) schrijft Luijters. Als kind al ervoer hij huizen als heel klein, als kind al kon hij niets produceren dat de saaiheid van zijn leven ontsteeg, maar wat werkelijk te klein is, is niet het huis van zijn ouders die er ook niets aan kunnen doen dat ze dit ter wereld hebben gebracht.

Te klein is zijn talent, zijn intelligentie, zijn observatievermogen, zijn concentratie, zijn inzet.

Aan alles wat Luijters produceert hangt de geur van verrotting en bederf overdekt met als weemoed vermomde rancune.

‘Ze maakte een uitnodigend gebaar en tien minuten later was ik

[p. 192]

vreselijk geil en verliefd.’ (blz. 142)

Wat er in die tien tussenliggende minuten is gebeurd beschrijft Luijters gelukkig niet en dat is een zegen, we moeten dankbaar zijn voor elke minuut die Luijters onbeschreven heeft gelaten.

Zijn boekje begint ook nog met een citaat van Queneau, zijn ambitie blijkt vooral uit de hoeveelheid motto's die aan zijn droevige werk voorafgaat, zoals wel vaker bij doodgeboren schrijvers.

‘Niets blijft bestaan,’ schijnt Queneau geschreven te hebben.

Wat nog niet helemaal is weggevreten door de dood en de tijd vreet Luijters met zijn proza aan. Zijn proza is een handlanger van de dood, zijn proza is collaborateursproza. Hij is lang niet de enige die dat genre bedrijft maar wel, als gezegd, de meest hardnekkige.

Er is nog een derde motto dat de illusie van echte literatuur aan Luijters' Aantekeningen van een Geile maar bijzonder Ouwe en Saaie Lul moet verlenen.

‘Er is niets, niets dan onze angst om te sterven,’ schijnt Maurice Blanchard geschreven te hebben.

Welnu, die angst van Luijters heb ik vandaag weggenomen.

Hij was bang vergeten te worden. Maar zoals de boeddhisten zeggen: waar je het meeste bang voor bent is je allang overkomen.

Luijters is al vergeten.

Luijters is nooit niet vergeten geweest.

En dat is goed zo.