De Gids. Jaargang 166

[p. 162]

Willem Oltmans
Joseph Luns aanhanger van Hitlers gedachtegoed

Plato schreef in de Republiek dat liegen geoorloofd was in het belang van de staat. Misschien is het onder bepaalde omstandigheden ook noodzakelijk, en zelfs wenselijk. Maar de meeste politici die een leven lang als staatslieden hebben geparadeerd, maar intussen verkeerde en soms op leugens gebaseerde misdadige besluiten namen, stellen alles in het werk hun misstappen te verdoezelen, meestal via passende en aanvullende leugens. Deze lamentabele sujetten laten zich door een goedgelovige, nietsvermoedende goegemeente tot de populairste man in het vaderland uitroepen, worden behangen met medailles, onderscheiden met eredoctoraten, bejubeld en bezongen. Maar op de dag des oordeels wordt de rekening gepresenteerd. Een leven lang hebben zij zich in een duizendtal bochten gewrongen om wat krom is recht te praten. Een opeenstapeling van onwaarheden diende om te voorkomen dat zij van hun piëdestalleke lazerden. Er werd handig gebruikgemaakt van het feit dat de wereld bestaat uit een jungle van leugens over verleden, heden en toekomst. De globalisatie van onwaarheid neemt via elektronische wonderen alleen maar verder toe. Mensen staan met leugens op en gaan ermee naar bed, bijna altijd in totale onwetendheid dat zij worden verlakt. Wie zou de politici die van hun leven een bal masqué van leugens hebben gemaakt, de kost willen geven?

Joseph Luns zaliger was zo'n bejubelde staatsman bij uitstek. Zijn parcours als minister van Buitenlandse Zaken werd een mijnenveld van opeengestapelde onwaarheden. Ik reisde in 1956 naar Jakarta en ontdekte een complete rijsttafel van Lunsiaanse leugens over Sukarno. Hij was die dagen onze Osama bin Laden. Luns loog over alles betreffende het voormalige Nederlands-Indië, door Multatuli eens als de gordel van smaragd omschreven. Een der meest formidabele en eerste onwaarheden waarmee hij ooit zijn landgenoten een rad voor ogen draaide, was zijn ontkenning van het feit dat hij nsb'er

[p. 163]

was geweest. Pas in 1979, toen hij al acht jaar secretaris-generaal van de navo in Brussel was, werden eerdere geruchten duidelijker dan ooit bevestigd. Joseph had in de jaren 1934-1936 wel degelijk deel uitgemaakt van het ledenbestand van de nsb.

De secretaris-generaal spoedde zich in paniek in zijn navo-Rolls-Royce naar het huis van broer Huib Luns, de architect, in Nederland. Oppositieleider Joop den Uyl had in het parlement reeds gesteld dat Luns uit Brussel diende te verdwijnen indien zou worden bevestigd dat hij inderdaad nsb'er was geweest. Om van een aartsleugenaar te verwachten dat hij op zijn oude dag, op het hoogtepunt van zijn carrière, de waarheid zou opbiechten, is wel zéér naïef. Toch trapte het hele land er opnieuw met zevenmijlslaarzen in. In 2000 - na de uitspraak van de arbitragecommissie in mijn vierenveertig jaar durende conflict met de staat, Buitenlandse Zaken en de inlichtingendiensten - kreeg ik bezoek van de weduwe van Huib, mevrouw Adele Luns.

Zij getuigde dat Joseph zijn broer op 7 maart 1979 kwam smeken het land en volk van Nederland met een nieuwe leugen op te zadelen en akkoord te gaan met het verspreiden van een nieuw fabeltje, namelijk dat Huib zijn broer Joseph zonder diens voorkennis nsb-lid zou hebben gemaakt. Huib stribbelde aanvankelijk tegen, maar ging door de knieën voor de argumenten van zijn broer, die zich beriep op de verklaring van Joop den Uyl dat hij op oneervolle wijze de navo zou moeten verlaten, indien de waarheid bekend zou worden. Adele ergerde zich die dag groen en geel aan dit bedrog van beide broers. Zij was tegen het toevoegen van nieuwe aan oude leugens gekant, en was aanwezig toen haar man door zijn broer letterlijk werd gedwongen hieraan mee te doen.

Volgend op broer Huibs toezegging, schreef Joseph 7 maart 1979 aan de premier: ‘Hooggeachte heer Van Agt, Kennisneming van de brief met bijlagen, die u op dinsdag, 7 Maart j.l. aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal hebt gezonden, alsmede van de publieke reacties die daarop tot dusverre zijn gevolgd, geven mij aanleiding u het volgende ter kennis te brengen. Een van mijn broers heeft mij laten weten, dat hij in 1933 of 1934 lid is geworden van de nsb en mij tezelfdertijd voor die partij heeft opgegeven, alsmede dat hij, toen hem duidelijk was geworden dat ik voor die partij niet voelde, mijn lidmaatschap heeft opgezegd. Met gevoelens van de meeste hoogachting en vriendelijke groet, uw dw. J.M.A.H. Luns.’

cda-fractievoorzitter Ruud Lubbers constateerde in 1979, in reactie op de verklaring van Den Uyl, dat Luns mogelijk diende te ver-

[p. 164]

dwijnen, dat inderdaad ook na verschillende uitspraken van de heer Luns en de brief van de regering met bijlagen nog de nodige mist rond het nsb-lidmaatschap was blijven hangen. Vraagtekens ook, omdat het de heer Luns als lid van een rooms-katholiek studentendispuut volgens Lubbers niet ontgaan kon zijn dat de Nederlandse bisschoppen in een vastenbrief in 1934 al duidelijk stelling hadden genomen tegen fascistische organisaties als de nsb. Lubbers noemde het een verdienste van de broer van Luns hem uit het ledenbestand te hebben laten halen en voegde er glashard aan toe: ‘Overigens over de heer Luns niets dan goeds.’

Het is vrijwel ondenkbaar dat premier Dries van Agt en cda-fractieleider Ruud Lubbers in 1979 niet bij machte waren de historisch correcte informatie over hun partijgenoot Luns in handen te krijgen. Niemand heeft ooit nader uitgezocht waarom dit niet is gebeurd. Joop den Uyl kwam alleen te staan. Men ging over tot de orde van de dag en Joseph bleef hoog en droog in Brussel zitten. Samen met diens verleden is ook het leven van deze vermaarde politicus uit de twintigste eeuw als een nachtkaars uitgegaan. Hij bleef weg en woonde tot zijn dood in 2002 in Brussel. In het vaderland bekommerde niemand zich meer om de bejaarde man aan de Avenue Roosevelt. Hij werd negentig jaar. Geen letter herinnerde op die dag aan zijn eenzame bestaan in een ander land. Toen zijn schoonzuster bij mij kwam dineren en vertelde dat Joseph die dagen jarig was geweest, heb ik haar geantwoord: ‘Had het maar gezegd, dan had ik een bloemetje gestuurd.’

Toen ging hij dood. Die dag stond mijn telefoon roodgloeiend. ‘Bent u niet blij dat uw aartsvijand is overleden,’ luidde steeds de vraag. Nee dus. Ik voelde eigenlijk medelijden met hem, zoals ik dat doe met al die zogenaamd ‘grote Nederlanders’ die deze mijnheer een leven lang de hand boven het hoofd hebben gehouden en medeplichtig zijn aan het verdoezelen van de feiten en de waarheid. Alleen al in Nieuw-Guinea zijn tientallen Nederlanders en enkele honderden Indonesiërs gesneuveld als uitkomst van de leugenachtige praktijken van vaderlandse politici. Luns en zijn rooms-katholieke vrienden en beschermheren spraken zelf onwaarheid tegen hun biechtvaders en dat lijkt me een riskante zaak, want ons verlakken is één ding, maar proberen om tot in de dood toe de Heer te bedriegen zou in het hiernamaals wel eens op een fisasco kunnen uitlopen. Daarom, het zekere voor het onzekere nemend, is het beter om als eerlijk mens door het leven te gaan.