De Gids. Jaargang 166

[p. 136]

Frans W. Saris
Niet Herman

Dames en heren, is het niet een typisch teken van deze tijd dat wij bijeen zijn gekomen om over de dood van Herman te spreken terwijl hij hier vlakbij en in alle rust geniet van zijn welverdiende oude dag? Dat u allen gehoor zou geven aan mijn oproep, daarvan was ik reeds zeker. Immers u bent, veel meer dan ik en ieder op uw eigen authentieke wijze, nauw betrokken bij het leven van Herman. Sommigen van u hebben aan zijn wieg gestaan, terwijl anderen zijn komst met alle macht hebben willen voorkomen; verschillende belangenverenigingen en politieke partijen, ja zelfs ministeries zijn hier thans vertegenwoordigd, want voor ons allen geldt dat sinds Herman er is, wij toch niet om hem heen kunnen.

Juist daarom ben ik zo geschrokken toen ik onlangs surfend op het internet Hermans naam tegenkwam op de website van www.doodgewoon.nl. Hieruit bleek dat in het toch al zo dramatisch verlopen jaar, nota bene de begrafenisverzekeraar Yarn sponsor is geworden van Herman. Voor wij het weten, en daarom heb ik u bijeengeroepen, is Herman dood en begraven. U zult het met mij eens zijn: dit mag en kan niet gebeuren. Daarvoor was het leven van Herman te tumultueus en voor ieder van ons op geheel eigen wijze te veel waard. Hem zomaar in handen laten van deze begrafenisverzekeraar, dat heeft Herman niet verdiend. Ik wil samen met u overwegen wat wij kunnen doen om dit te verhinderen. Ik wil u mijn plan voorleggen en hoop vurig dat wij, ondanks onze geheel verschillende belangen, het toch eens kunnen worden en samen kunnen proberen voor Herman een codicil op stellen waarmee wij hopelijk kunnen voorkomen dat hij straks, als zijn dagen geteld zijn, door z'n sponsor ten grave wordt gedragen.

Dames en heren, Herman is het icoon van de Nederlandse biotechnologie. Het eerste genetisch gemodificeerde landbouwhuisdier ter wereld. Een historisch pronkstuk dat in een museum niet misstaat.

[p. 137]

Hij krijgt hier in zijn stal bij Naturalis een mooie oude dag, waar menig stier jaloers op zou zijn.

Herman is een gewone stier, maar hij is eveneens heel bijzonder: hij is het eerste rund ter wereld waaraan wetenschappers een stukje dna hebben toegevoegd. Dit stukje dna zit in alle cellen waaruit zijn enorme lichaam is opgebouwd. Herman is het resultaat van wetenschappelijk onderzoek waarmee Leiden tien jaar geleden de eerste plaats ter wereld werd waar de mogelijkheid ontstond zoogdieren genetisch zo te veranderen dat ze medicijnen maken in hun melk. En koeien produceren veel melk, dus zouden ze grote hoeveelheden medicijnen kunnen leveren.

Toen bleek dat Herman als genetisch gemodificeerd dier ter wereld was gekomen, barstte de discussie los. Het spontane maatschappelijke debat over genetische modificatie in het algemeen en Herman in het bijzonder, was destijds aanleiding voor het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij om de zaak ter hand te nemen. Het genetisch veranderen van dieren is verboden, tenzij het ministerie hiervoor vergunning verleent. Dit gebeurt alleen wanneer de genetische verandering niet op onacceptabele wijze ten koste gaat van de gezondheid of het welzijn van het dier, er geen alternatieven zijn én er geen zwaarwegende ethische bezwaren tegen de toepassing bestaan. Dit wordt het ‘nee-tenzij-beleid’ genoemd.

Een ethische commissie besloot in 1992 dat Herman zich mocht voortplanten. In de twee daaropvolgende jaren kreeg hij vijfenvijftig nakomelingen. Omdat het toegevoegde gen bij Herman nog niet goed werkte, produceerden zijn dochters maar heel weinig van het gewenste medicijn. Zij zijn in opdracht van het ministerie na het wetenschappelijk onderzoek gedood.

Dames en heren, Herman is niet geslacht want voor ieder van ons is hij een symbool. Zijn geestelijke vader, Herman de Boer, verklaarde onlangs tegenover het Leidse universiteitsblad Mare: ‘De maatschappij moet uiteindelijk bepalen wat er kan en wat niet. Niet de eenzaam worstelende wetenschapper.’ Voor dierenbeschermers had Herman nooit geboren mogen worden, maar nu hij er eenmaal is, willen ze hem zoveel mogelijk beschermen. Hij spreekt meer tot de verbeelding, hij is meer aaibaar, dan de miljoenen muizen die in laboratoria genetisch worden gemanipuleerd. Voor de patiëntenverenigingen is Herman de gemiste kans en voor de biotechnologie is hij het levende bewijs voor de wet van de remmende voorsprong. Voor de overheid staat Herman symbool voor de toenemende invloed van de burger op het beleid.

[p. 138]

Maar Hermans onderkomen hier bij Naturalis wordt betaald door een uitvaartonderneming. Om de schijn van partijdigheid te vermijden heeft men gezocht naar sponsors die niet in de biotechnologie actief zijn. Begrijpelijk, maar eigenlijk een gemiste kans voor de bio-industrie om een signaal te geven: wij gaan niet alleen voor de lusten, we dragen ook de lasten. Dat zou een mooi voorbeeld zijn geweest van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Nu kan de biotechnologie zich revancheren, want hier is mijn plan: dames en heren, als Herman over enkele jaren een natuurlijke dood sterft, moeten wij hem niet begraven maar opzetten, in Naturalis, boven in de boom des levens bij de zijtak biotechnologie. Steeds als iemand Herman aait, horen wij de stem van zijn geestelijke vader: ‘De maatschappij moet uiteindelijk bepalen wat er kan en wat niet. Niet de eenzaam worstelende wetenschapper.’